Gây nhiễu GPS không còn là hành động tác chiến giới hạn trong vùng chiến sự mà đã trở thành mối đe dọa lan tỏa toàn cầu. Tại đó, hệ thống định vị – nền tảng của vận tải, tài chính và an ninh – đang bị biến thành chiến trường vô hình bởi các quốc gia sở hữu công nghệ điện tử quân sự hiện đại.
GPS trở thành chiến trường vô hình
Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị ngày càng gia tăng, Iran và Israel đều tận dụng vị trí chiến lược của mình, và dần chuyển sang hình thức tác chiến mới: gây nhiễu GPS hàng loạt.
Theo báo cáo của Windward Maritime AI, từ ngày 12 đến 15/6, khoảng 1.000 tàu di chuyển qua eo biển Hormuz, bao gồm 97 tàu chở dầu và 110 tàu hàng, đã bị ảnh hưởng bởi các điểm nóng gây nhiễu GPS gần các cảng Iran như Asaluyeh và Bandar Abbas, cũng như ngoài khơi bờ biển Oman.
Hàng loạt báo cáo cũng ghi nhận tình trạng nhiễu và giả mạo tín hiệu GPS xuất hiện tại Israel, Palestine và lan rộng sang các nước láng giềng như Lebanon.
Eo biển Hormuz trở thành nút thắt trong cuộc chiến tại Trung Đông, khi bất kỳ sự gián đoạn nào tại đây đều có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng đối với thị trường năng lượng và nền kinh tế toàn cầu (Ảnh: Getty).
Các hoạt động gây nhiễu ban đầu được cho là do Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) thực hiện, nhằm mục tiêu làm gián đoạn hệ thống định vị vệ tinh (GNSS) và AIS, công cụ quan trọng để các tàu đảm bảo an toàn hàng hải trên biển.
Đối với các mục tiêu trên đất liền, chiến thuật hướng đến mục tiêu vô hiệu hóa khả năng định vị của các thiết bị dân sự lẫn quân sự trong khu vực chiến sự, nhưng đang kéo theo hệ quả nghiêm trọng khi vượt ra ngoài biên giới xung đột.
Điểm mấu chốt là giao thông hàng không và hàng hải thương mại quốc tế, vốn phụ thuộc rất nhiều vào định vị vệ tinh, đang bị đẩy vào tình trạng rủi ro cao khi mất khả năng xác định vị trí chính xác.
GPS: Nền tảng quan trọng nhưng dễ bị tấn công
GPS (Global Positioning System) là hệ thống định vị toàn cầu do Mỹ sở hữu và vận hành, với mạng lưới khoảng 30 vệ tinh hoạt động liên tục quanh Trái Đất.
Các thiết bị như máy bay, tàu thủy, điện thoại thông minh hay hệ thống ngân hàng đều dựa vào tín hiệu GPS để định vị và đồng bộ thời gian.
Tuy nhiên, chính đặc điểm kỹ thuật của GPS bao gồm tín hiệu yếu và dễ bị lấn át, khiến nó dễ bị gây nhiễu (jamming) hoặc giả mạo (spoofing).
Trong trường hợp gây nhiễu, một thiết bị phát tín hiệu mạnh hơn cùng tần số sẽ khiến các máy thu GPS không thể nhận tín hiệu vệ tinh. Còn trong các trường hợp giả mạo, máy phát sẽ gửi tín hiệu GPS giả, đánh lừa máy thu nhận sai vị trí.
Đây chính là 2 kỹ thuật chiến tranh điện tử phổ biến mà cả Iran lẫn Israel được cho là đang sử dụng để phục vụ chiến dịch quân sự, nhưng đồng thời vô tình (hoặc có chủ đích) gây nguy hiểm cho hệ thống giao thông dân sự trong khu vực.
Tác động khổng lồ lên ngành hàng không và hàng hải
Trang web GPSJam.org của chuyên gia John Wiseman đã theo dõi và lập bản đồ các khu vực có tín hiệu GPS bất ổn. Các vùng có mức độ nhiễu nghiêm trọng, trong đó có Beirut, thủ đô Lebanon, liên tục xuất hiện các báo cáo mất tín hiệu định vị từ máy bay.
Cơ sở dữ liệu từ ADS-B Exchange ghi nhận nhiều chuyến bay thương mại bị ảnh hưởng khi cất cánh từ Tel Aviv hoặc bay ngang qua phía Nam Lebanon. Theo báo cáo từ Trung tâm quản lý bay Lebanon, có những trường hợp lỗi định vị nghiêm trọng dẫn tới máy bay dân sự bị dẫn hướng sai lệch, làm tăng nguy cơ xâm phạm không phận và va chạm.
Trong lĩnh vực hàng hải, các báo cáo từ khu vực Địa Trung Hải và biển Đông Á cho thấy tàu thuyền cũng đối mặt tình trạng định vị “nhảy loạn”, gây mất kiểm soát hành trình và tăng rủi ro tai nạn hoặc tràn dầu do sai lệch vị trí.
Thành viên phi hành đoàn thực hiện kiểm tra trước chuyến bay đối với một chiếc Airbus A320 (Ảnh: Wikipedia).
Không chỉ Trung Đông, Cơ quan An toàn Hàng không châu Âu (EASA) cũng ghi nhận sự gia tăng các vụ can thiệp GPS ở Đông Âu, đặc biệt là khu vực Biển Đen, Ba Lan, vùng Baltic... với nghi ngờ nguồn phát là từ Nga trong bối cảnh cuộc xung đột với Ukraine chưa hạ nhiệt.
Theo EASA, các vụ giả mạo GPS có xu hướng tăng mạnh trong ba năm gần đây và đang làm giảm mức độ an toàn hàng không. Giám đốc EASA, ông Luc Tytgat, kêu gọi cải thiện thiết bị máy bay nhằm phát hiện sớm và chống lại nhiễu tín hiệu.
Nếu không có cơ chế giám sát, định vị phụ trợ và can thiệp ngoại giao kịp thời, việc GPS bị vô hiệu hóa sẽ khiến hàng không và hàng hải dân sự đứng trước thảm họa tiềm tàng.
Nguồn: https://dantri.com.vn/khoa-hoc/chien-su-hien-dai-buoc-vao-khong-gian-so-gps-bi-bien-thanh-vu-khi-20250624081244491.htm
Bình luận (0)