Đại học '3 trong 1': Kinh nghiệm đổi mới từ châu Âu và Mỹ

đại học - Ảnh 1. — Hôm 24-4-2025, lãnh đạo Đại học Tennessee (tại Knoxville), Tập đoàn Volkswagen Mỹ và Phòng thí nghiệm quốc gia Oak Ridge kỷ niệm hơn 10 năm hợp tác và 5 năm thành lập Trung tâm Đổi mới Volkswagen tại Knoxville - Ảnh: Utk.edu

Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) và kinh tế xanh đang định hình lại thị trường lao động toàn cầu, giáo dục đại học Việt Nam đứng trước câu hỏi then chốt: làm thế nào để trở thành bệ phóng cho tri thức và khởi nghiệp như các trung tâm đổi mới sáng tạo tại châu Âu hay Mỹ?

Những kinh nghiệm quốc tế - từ mô hình "Mission 3.1" của các đại học khoa học - công nghệ châu Âu đến những trung tâm đổi mới sáng tạo gắn kết đại học và doanh nghiệp tại Mỹ - đang mở ra gợi ý quan trọng cho Việt Nam cho việc rút ngắn khoảng cách và khẳng định vị thế trong giáo dục toàn cầu.

Hạt nhân dẫn dắt đổi mới sáng tạo

Ở nhiều quốc gia, đại học đã vượt xa vai trò giảng dạy truyền thống để trở thành "hạt nhân" dẫn dắt đổi mới sáng tạo. Sách trắng công bố năm 2018 của Liên minh các trường đại học khoa học - công nghệ châu Âu (CESAER) nhấn mạnh rằng các trường đại học khoa học và công nghệ đóng vai trò trung tâm trong viễn cảnh tương lai, giữ vị thế lãnh đạo mở và hợp tác trong hệ sinh thái đổi mới vùng.

Theo ông Wayne D. Kaplan - phó chủ tịch phụ trách đổi mới và tác động của CESAER, các trường này không chỉ đào tạo nhân lực trình độ cao mà còn đồng thời tổ chức nghiên cứu mũi nhọn, tạo start-up và đóng vai trò như những "cột trụ" trong hệ sinh thái đổi mới vùng.

Khái niệm "Mission 3.1" (Sứ mệnh 3.1) mà CESAER đề xuất đặc biệt đáng chú ý. Nếu "sứ mệnh thứ ba" (Third Mission) của đại học lâu nay được hiểu là chuyển giao tri thức cho xã hội, thì "Sứ mệnh 3.1" mở rộng hơn: đại học không chỉ truyền tải công nghệ mà còn giữ vai trò điều phối, kết nối chính quyền, doanh nghiệp, vườn ươm, quỹ đầu tư và cộng đồng để tạo ra hệ sinh thái sáng tạo hoàn chỉnh.

Ở Mỹ, báo cáo Innovate Carolina năm 2024 cho thấy các trung tâm đổi mới sáng tạo (innovation hub) gắn liền với đại học đã tạo tác động kinh tế rõ rệt.

Theo nhóm nghiên cứu tại Đại học North Carolina - Chapel Hill, các "trung tâm đổi mới sáng tạo gắn với đại học" giữ vai trò then chốt trong việc định hình tương lai việc làm, bằng cách "thúc đẩy tăng trưởng kinh tế; kết nối giới học thuật, công nghiệp, chính phủ và cộng đồng".

Các trung tâm này vừa là nơi thương mại hóa nghiên cứu vừa cung cấp không gian thử nghiệm công nghệ mới đồng thời đào tạo kỹ năng khởi nghiệp cho sinh viên.

Một ví dụ tiêu biểu là Trung tâm đổi mới sáng tạo Volkswagen tại Đại học Tennessee ở Knoxville, bang Tennessee (Mỹ). Từ năm 2011, Đại học Tennessee và Volkswagen đã phối hợp thực hiện nhiều dự án nghiên cứu chiến lược, góp phần thúc đẩy khám phá và thương mại hóa công nghệ mới trong các lĩnh vực như hiệu suất pin, khoa học vật liệu, điện tử công suất và thiết kế hệ thống di chuyển. Tại đây nghiên cứu sinh tiến sĩ vừa làm luận án vừa tham gia nghiên cứu xe điện và vật liệu bền vững cùng kỹ sư của hãng Volkswagen.

Theo báo cáo Innovate Carolina, trung tâm này "tập trung vào nghiên cứu tiên tiến về cấu trúc ô tô nhẹ, vật liệu bền vững và di chuyển bằng điện, đồng thời cho phép nghiên cứu sinh tiến sĩ vừa tham gia học tập dựa trên công việc vừa hoàn thành luận án". Mô hình này kết nối chặt chẽ đào tạo - nghiên cứu - sản xuất, giúp tri thức không nằm yên trong phòng thí nghiệm mà có thể bước ngay ra thị trường.

Quốc tế hóa - công cụ chiến lược

Một minh chứng nổi bật cho vai trò quốc tế hóa của đại học là sáng kiến "European Universities" do Liên minh châu Âu khởi xướng với mục tiêu phát triển hợp tác dài hạn và bền vững trong giáo dục, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo.

Báo cáo của Ủy ban châu Âu năm 2025 cho biết đã có hơn 60 liên minh được thành lập, quy tụ hàng trăm trường đại học trên toàn châu lục. Những liên minh này không chỉ dừng ở việc "phát triển các chương trình đào tạo linh hoạt, xây dựng cơ chế công nhận tín chỉ tự động và thúc đẩy hoạt động trao đổi sinh viên - giảng viên" mà còn thử nghiệm nhiều mô hình quản trị và học tập hoàn toàn mới.

Ở lĩnh vực khoa học - công nghệ, các liên minh đã đi xa hơn bằng cách xây dựng nền tảng nghiên cứu chung. Liên minh các trường đại học đổi mới châu Âu (ECIU University) phát triển "XR Campus" - một nền tảng học tập và nghiên cứu dựa trên công nghệ thực tế mở rộng, hợp tác nghiên cứu từ xa, khuyến khích sinh viên, giảng viên và nhà nghiên cứu từ nhiều quốc gia cùng tham gia vào các dự án chung.

Với mục tiêu xây dựng một "đại học xuyên quốc gia", nơi sinh viên có thể học tập, nghiên cứu và nhận tín chỉ, văn bằng được công nhận trên toàn châu Âu, Liên minh Una Europa thành lập các "vườn ươm nghiên cứu chung" trong các lĩnh vực AI, dữ liệu lớn và bền vững.

Trong khi đó, Liên minh các trường đại học trẻ của châu Âu (YUFE) huy động các nhóm học giả trẻ cùng hợp tác trong các dự án về khoa học sức khỏe và chuyển đổi số, gắn với ưu tiên của chương trình Horizon Europe.

Điểm khác biệt của YUFE là nhấn mạnh tính mở, bao trùm và gắn kết cộng đồng. Thay vì tập trung vào những trường danh tiếng lâu đời, YUFE xây dựng một mạng lưới các đại học trẻ, năng động, nhằm thử nghiệm các cách tiếp cận mới trong đào tạo và nghiên cứu.

Còn Liên minh các trường đại học châu Âu (EUTOPIA) phát triển Nền tảng khoa học và đổi mới sáng tạo, cho phép đồng hướng dẫn nghiên cứu sinh tiến sĩ và chia sẻ hạ tầng nghiên cứu giữa các trường. Điểm nổi bật của EUTOPIA là sự kết hợp giữa đào tạo liên kết và hợp tác nghiên cứu xuyên biên giới, nhấn mạnh tính thực hành và định hướng giải quyết thách thức toàn cầu.

Quan trọng hơn cả, báo cáo của Ủy ban châu Âu nhấn mạnh rằng các liên minh không chỉ hợp tác trong đào tạo mà còn "thúc đẩy các hoạt động nghiên cứu và đổi mới chung xuyên suốt các trường thành viên". Đây là bước chuyển từ chia sẻ giáo trình sang hình thành năng lực nghiên cứu và đổi mới chung, giúp các đại học châu Âu thực sự trở thành một mạng lưới sáng tạo xuyên biên giới.

Khoảng cách đầu tư nghiên cứu

Báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2020 cho thấy chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển của Việt Nam mới đạt khoảng 0,25% GDP năm 2015, thấp hơn nhiều so với mức 2% của Hàn Quốc hay Trung Quốc.

Tỉ lệ giảng viên có bằng tiến sĩ chỉ khoảng 25%, trong khi nguồn thu của đại học công lập phụ thuộc nặng nề vào học phí đóng góp từ các gia đình, chiếm tới gần 50% trong năm 2016.

Trở lại chủ đề

ĐỖ QUANG

Nguồn: https://tuoitre.vn/dai-hoc-3-trong-1-kinh-nghiem-doi-moi-tu-chau-au-va-my-20250911102116618.htm