Hiểu thêm về bản chất, vị trí lịch sử của Nội các Trần Trọng Kim qua cuốn sách của GS, TS Phạm Hồng Tung

Nhân kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám (19/8/1945-19/8/2025) và Quốc khánh 2/9 (2/9/1945-2/9/2025), Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản lần thứ tư, có chỉnh sửa, bổ sung cuốn sách "Nội các Trần Trọng Kim - Bản chất, vai trò và vị trí lịch sử" của GS, TS Phạm Hồng Tung.

Đây là một công trình chuyên khảo lịch sử công phu, khai thác hệ thống sử liệu phong phú trong và ngoài nước, tái hiện toàn diện quá trình hình thành, hoạt động và sụp đổ của một chính phủ tồn tại vỏn vẹn bốn tháng sáu ngày nhưng để lại dấu ấn đặc biệt trong lịch sử Việt Nam hiện đại.

Tác giả mở đầu bằng việc đặt Nội các Trần Trọng Kim trong bối cảnh lịch sử dồn nén và phức tạp. Sau cuộc đảo chính ngày 9/3/1945, quân Nhật lật đổ thực dân Pháp, độc chiếm Đông Dương và dựng nên một chính phủ bản xứ nhằm phục vụ mục tiêu chiếm đóng và tác chiến. Trần Trọng Kim được chọn để đứng ra lập nội các mới nhằm hiện thực hoá một trong số các phương án thống trị Việt Nam của phát-xít Nhật, hơn thế, phương án này được chuẩn bị khá kỹ càng từ hai năm trước cuộc đảo chính.

Cuốn sách "Nội các Trần Trọng Kim - Bản chất, vai trò và vị trí lịch sử" vừa được Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật tái bản lần thứ tư, có chỉnh sửa, bổ sung.

Trong quá trình biên soạn nội dung cuốn sách, GS, TS Phạm Hồng Tung đã sử dụng phương pháp tiếp cận khách quan, đa chiều về một vấn đề còn dường như bị bỏ ngỏ, thậm chí còn nhiều ý kiến khác nhau. Tác giả cho rằng về bản chất, đây là một chính quyền bù nhìn thụ động của người Nhật, khác với kiểu tay sai đắc lực, và sự tồn tại của nó nằm trong cấu trúc quyền lực mà Nhật kiểm soát chặt chẽ sau đảo chính 9/3/1945.

Dù vậy, nội các đã có những bước đi cải cách đáng chú ý: Thành lập Hội đồng tư vấn quốc gia và Ủy ban dự thảo hiến pháp; tiến hành cải cách hành chính, tư pháp, tài chính; lập Bộ Thanh niên và phát động Phong trào thanh niên xã hội. Đặc biệt, họ kiên trì thương lượng với Nhật để thu hồi các thành phố (Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng) và nhất là Nam Kỳ - mảnh đất thiêng liêng từng bị triều Nguyễn buộc cắt nhượng cho Pháp.

Tác giả nhận định, đóng góp của Nội các Trần Trọng Kim vào việc khẳng định chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và thống nhất quốc gia là “đóng góp lớn nhất, có ý nghĩa nhất”.

Song, những nỗ lực đó nhanh chóng bị phủ bóng bởi thời cuộc. Nội các bất lực trước những nhiệm vụ lịch sử cấp bách, đặc biệt là thảm họa nạn đói ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ. Trong khi đó, về chính trị, họ không thể tập hợp sức mạnh toàn dân vì vẫn tự giới hạn trong khuôn khổ quân chủ lập hiến - một thể chế không còn phù hợp với khát vọng giải phóng dân tộc và dân chủ xã hội lúc bấy giờ; chỉ làm những gì Nhật cho phép do vậy bất lực trước thời cuộc. Khi phát-xít Nhật thất bại trước quân Đồng minh thì Nội các Trần Trọng Kim cũng thấy như “cát sụt dưới chân mình”, trở thành đối tượng bị tiêu diệt, đánh đổ của cách mạng.

GS, TS Phạm Hồng Tung đã phân tích kỹ logic chính trị-quân sự dẫn đến sự sụp đổ của nội các. Khi Nhật Bản đầu hàng Đồng minh (tháng 8/1945), với tư cách là chính phủ thân Nhật, Nội các Trần Trọng Kim mất toàn bộ chỗ dựa. Không thể đại diện quốc gia trước phe Đồng minh, cũng không đủ sức chống lại nguy cơ tái chiếm của Pháp, họ buộc phải rút lui. Hoàng đế Bảo Đại ban Chiếu mời Việt Minh thành lập chính phủ mới, đồng thời khẳng định “ưng làm dân một nước độc lập hơn làm vua một nước nô lệ”.

Một trong những đóng góp quan trọng của cuốn sách là làm sáng tỏ vai trò trung tâm của Việt Minh trong việc “lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật” như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh trong Tuyên ngôn độc lập. Tác giả chỉ ra, trong quá trình Tổng khởi nghĩa Tháng Tám, lực lượng cách mạng đã khéo léo trung lập hóa gần 100 nghìn quân Nhật được trang bị đầy đủ vũ khí. Đây là một thắng lợi ngoại giao-chính trị đặc sắc: Tránh được cuộc đụng độ quy mô lớn, giảm thương vong, tạo điều kiện cho việc tiếp quản chính quyền “nhanh gọn và ít đổ máu”.

Cuốn sách cũng dành dung lượng phân tích cách lựa chọn nhân sự của quân Nhật. Thay vì đưa những nhân vật có thế lực và lực lượng hậu thuẫn như Cường Để hay Ngô Đình Diệm, họ chọn Bảo Đại và Trần Trọng Kim - những người không có đảng phái hay quân lực riêng vì phù hợp hơn với yêu cầu tác chiến và kiểm soát. Điều này cho thấy mọi chính phủ thân Nhật trong khu vực, dù tồn tại lâu hơn như ở Trung Quốc, Myanmar hay Philippines, đều rơi vào thế bế tắc khi Nhật thất bại.

Qua quá trình nghiên cứu công phu, GS, TS Phạm Hồng Tung đề xuất một cách đánh giá mới: Nội các Trần Trọng Kim là chính quyền bù nhìn thụ động, trong thời gian tồn tại ngắn ngủi đã có một số đóng góp tích cực cho phong trào dân tộc chủ nghĩa và việc bảo vệ chủ quyền, nhưng nhìn chung thất bại trong việc thực hiện các chính sách do chính họ đề ra. Sự lật đổ nội các này cùng với việc trung lập hóa quân Nhật là bước đi chiến lược, góp phần làm nên thắng lợi toàn diện và vĩ đại của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, lập nên nước Việt Nam Dân chủ cộng hoà.

"Nội các Trần Trọng Kim - Bản chất, vai trò và vị trí lịch sử" vì thế không chỉ là tài liệu quý cho giới nghiên cứu sử học, mà còn là gợi mở cho độc giả hôm nay về thái độ công bằng, tỉnh táo khi nhìn nhận những nhân vật, tổ chức và biến cố lịch sử phức tạp. Nhờ đó, bức tranh toàn cảnh về năm 1945 đến quyết định của dân tộc trở nên rõ ràng, sống động và đa chiều hơn.

TUỆ LÂM

Nguồn: https://nhandan.vn/hieu-them-ve-ban-chat-vi-tri-lich-su-cua-noi-cac-tran-trong-kim-qua-cuon-sach-cua-gs-ts-pham-hong-tung-post901298.html