Khung pháp lý tạo đột phá phát triển công nghệ mới, mô hình kinh doanh mới

"Sandbox", nghĩa đen là "hộp cát", hình ảnh gợi liên tưởng tới món đồ chơi dành cho trẻ em. Nhưng đằng sau hình ảnh đơn giản ấy là một môi trường thử nghiệm và đổi mới cực kỳ quan trọng, đang dần trở thành từ khóa then chốt trong quá trình phát triển công nghệ và kinh tế số trên thế giới cũng như ở Việt Nam.

Khoa học công nghệ là động lực quan trọng xây dựng đất nước phát triển (Ảnh: Tiến Tuấn).

Trong lĩnh vực công nghệ, sandbox được hiểu là một môi trường thử nghiệm được tách biệt khỏi hệ thống chính. Nó cho phép các lập trình viên, kỹ sư phần mềm chạy thử ứng dụng, mã lập trình hoặc các tính năng mới mà không lo ảnh hưởng đến hệ thống vận hành thực tế. Giống như việc trẻ con chơi trong hộp cát mà không sợ làm bẩn cả khu vườn, sandbox giúp các kỹ sư, lập trình viên kiểm tra tính năng mới, phát hiện lỗi, hoặc chạy các phần mềm đáng ngờ một cách an toàn.

Ví dụ, khi người dùng tải một tập tin lạ, phần mềm diệt virus sẽ đưa nó vào sandbox để kiểm tra. Nếu tập tin có chứa mã độc, nó sẽ bị "giam" trong đó, không thể gây hại ra ngoài. Các trình duyệt web như Google Chrome, Microsoft Edge cũng áp dụng cơ chế sandbox để cô lập từng tab - thuật ngữ chỉ việc mở nhiều trang web đồng thời trong cùng một cửa sổ; mỗi tab là một cửa sổ nhỏ chứa một trang web hoặc tài liệu riêng biệt - tránh nguy cơ lây lan lỗi. Hệ điều hành iOS, Android sử dụng sandbox để bảo vệ dữ liệu người dùng, đảm bảo ứng dụng không xâm phạm quyền riêng tư.

Không chỉ giới hạn ở bảo mật, sandbox còn là mảnh đất màu mỡ cho sáng tạo. Trong ngành công nghiệp game, sandbox game (trò chơi hộp cát) là thể loại cho phép người chơi tự do khám phá, sáng tạo thế giới riêng mà không bị bó buộc vào kịch bản. Những cái tên đình đám như Minecraft, Roblox, The Sims chính là minh chứng sống động.

Xuất phát từ lĩnh vực công nghệ, khái niệm sandbox đã mở rộng sang lĩnh vực tài chính và chính sách. Trên thế giới, "regulatory sandbox" (khung pháp lý thử nghiệm có kiểm soát) là mô hình thử nghiệm dưới sự giám sát của cơ quan quản lý, cho phép doanh nghiệp kiểm tra sản phẩm, dịch vụ mới (đặc biệt trong lĩnh vực fintech - công nghệ tài chính, blockchain - công nghệ chuỗi khối) mà chưa cần tuân thủ toàn bộ quy định pháp lý hiện hành. Mô hình này đã được áp dụng thành công tại Anh, Singapore từ 2016 - 2017, và lan rộng ra hơn 50 quốc gia.

Tại Việt Nam, Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị ban hành tháng 12/2024 xác định khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số là đột phá chiến lược để phát triển nhanh và bền vững. Một trong những giải pháp được nhấn mạnh chính là xây dựng sandbox, tạo không gian an toàn để thử nghiệm các mô hình, công nghệ mới.

Tiếp đó, Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân lần đầu tiên nêu rõ: Ban hành khung pháp lý thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) đối với công nghệ mới, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới; tạo môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp tư nhân tham gia nghiên cứu và ứng dụng trí tuệ nhân tạo, chuỗi khối, dữ liệu lớn, thương mại điện tử, công nghệ tài chính, y tế thông minh...

Sandbox mang đến ba lợi ích then chốt: giảm thiểu rủi ro, nuôi dưỡng sáng tạo và thúc đẩy cải cách pháp lý. Nó giúp thử nghiệm sản phẩm, dịch vụ mới trong môi trường kiểm soát, hạn chế tác động tiêu cực ra bên ngoài, tạo không gian để các doanh nghiệp, nhà sáng tạo, lập trình viên dám nghĩ, dám làm, thử nghiệm ý tưởng táo bạo.

Điều quan trọng nhất là nó giúp nhà quản lý nhìn nhận thực tiễn, điều chỉnh chính sách dựa trên dữ liệu thử nghiệm, thay vì xây dựng luật "trên giấy"; nó cho phép thử nghiệm mô hình mới trước khi mở rộng quy mô.

Có thể hình dung sandbox như một phòng thí nghiệm thu nhỏ, nơi các ý tưởng được kiểm chứng trước khi bước ra thị trường lớn. Nếu không có sandbox, doanh nghiệp e dè, cơ quan quản lý thận trọng, và xã hội có thể bỏ lỡ nhiều cơ hội đổi mới.

Có thể nói, sandbox chính là bước đệm để sáng tạo bùng nổ mà không lo "vỡ trận", đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang khát vọng bứt phá về công nghệ và kinh tế số theo các Nghị quyết nêu trên của Bộ Chính trị.

Từ fintech, blockchain, trí tuệ nhân tạo đến y tế, giáo dục, giao thông thông minh, cơ chế sandbox có thể trở thành "bàn đạp" để Việt Nam bứt phá, bắt kịp và thậm chí dẫn đầu một số lĩnh vực. Tuy nhiên, sandbox không phải "chìa khóa vạn năng". Để thành công, nó đòi hỏi tiêu chí rõ ràng, cơ chế giám sát chặt chẽ, lộ trình chuyển tiếp ra khung pháp lý chính thức. Việt Nam hiện mới bắt đầu áp dụng sandbox chủ yếu trong fintech, nhưng tiềm năng mở rộng ra các ngành khác là rất lớn.

"Hộp cát" không chỉ dành cho trẻ con vui chơi, mà đã trở thành biểu tượng của đổi mới và thử nghiệm an toàn trong công nghệ, tài chính và chính sách. Mở cơ chế sandbox, chúng ta đang mở ra cơ hội phát triển mạnh mẽ hơn, đặc biệt đối với công nghệ mới, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới.

 Tác giả: Nhà báo Bảo Trung là Trưởng ban Khoa học Công nghệ báo Dân trí.

Dantri.com.vn

Nguồn:https://dantri.com.vn/tam-diem/khung-phap-ly-tao-dot-pha-phat-trien-cong-nghe-moi-mo-hinh-kinh-doanh-moi-20250512140506402.htm