Làm cách nào để có một bộ SGK thống nhất, hiện đại?

SGK không phải sân chơi lợi ích của bất kỳ nhóm nào, mà là nền tảng tri thức cho cả một thế hệ công dân. Nếu chúng ta không minh bạch, không công tâm trong quá trình chọn lọc, thì mọi cải cách chỉ là hình thức

Nghị quyết 71-NQ/TW được kỳ vọng tạo ra bước ngoặt trong giáo dục Việt Nam. Điểm nhấn của Nghị quyết là mục tiêu nguồn lực - quản trị - công nghệ, đồng thời đưa ra lộ trình trở lại một bộ sách giáo khoa (SGK) thống nhất từ năm học 2026-2027, hướng tới miễn phí vào năm 2030. Các chuyên gia nhận định, đây là lựa chọn chính sách kỹ thuật nhưng tác động sâu rộng, vừa chuẩn hóa đánh giá, tăng công bằng cơ hội, vừa mở không gian linh hoạt cho đổi mới phương pháp giảng dạy.

Ông Đinh Đức Hiền, Giám đốc Điều hành Trường Tiểu học, THCS &THPT FPT Bắc Giang cho rằng, Nghị quyết 71 cho thấy tư duy chính sách đã “khóa số” vào các đòn bẩy cứng: mục tiêu có mốc và thước đo, nguồn lực có sàn và ưu đãi, quản trị có tự chủ và hậu kiểm, chương trình có một bộ SGK làm chuẩn, công nghệ có AI và dữ liệu làm hạ tầng.

Trở lại 1 bộ SGK là hợp lý?

Ông Đinh Đức Hiền- Giám đốc Điều hành Trường Tiểu học, THCS &THPT FPT Bắc Giang nêu quan điểm, đột phá của Nghị quyết nằm ở khóa liên động “mục tiêu – nguồn lực – quản trị – công nghệ”. Lần đầu tiên, cam kết ngân sách 20%–5%–3% đi cùng các ưu đãi mạnh về đất, thuế, tài sản công để tạo độ bền tài chính; song hành là tự chủ đầy đủ gắn hậu kiểm, và một chương trình chuyển đổi số/AI mang tính kiến trúc hệ thống chứ không dừng ở thiết bị.

Thêm vào đó, một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc (bắt đầu từ năm học 2026–2027, hướng tới miễn phí sách giáo khoa (SGK) năm 2030) giúp chuẩn hóa đánh giá, tăng công bằng cơ hội, nó là một lựa chọn mang tính kỹ thuật chính sách nhưng tác động sâu rộng đến chất lượng nền.

Ông Nguyễn Sóng Hiền- nhà nghiên cứu giáo dục nêu quan điểm, chúng ta đã đi qua giai đoạn xã hội hoá với nhiều bộ sách, và thực tế đã cho thấy những ưu điểm nhưng cũng bộc lộ không ít bất cập: tốn kém, phức tạp, thậm chí gây ra những cạnh tranh không lành mạnh.

Theo ông Hiền, trong bối cảnh hiện nay, việc trở lại một bộ sách giáo khoa là hợp lý. Tuy nhiên, một bộ sách không có nghĩa là một cách dạy. Bộ sách phải do Nhà nước chủ trì biên soạn, dựa trên cơ sở khoa học, sư phạm hiện đại, có phản biện xã hội rộng rãi. Bên cạnh bản in, chúng ta cần phát triển hệ sinh thái học liệu số đi kèm: bài giảng điện tử, ngân hàng câu hỏi, video minh hoạ… để hỗ trợ giáo viên và học sinh.

"Điều quan trọng là giữ được sự thống nhất về chuẩn mực, đồng thời mở ra khả năng linh hoạt trong giảng dạy, tránh cứng nhắc. Như vậy, chúng ta vừa đảm bảo công bằng, bình đẳng trong tiếp cận tri thức cho mọi học sinh, vừa tạo động lực đổi mới phương pháp, đáp ứng yêu cầu của thời đại số"- ông Sóng Hiền nhấn mạnh.

Ông Đinh Đức Hiền cho rằng, vấn đề trở lại một bộ SGK không phải phủ định “một chương trình, nhiều SGK” mà là tái thiết kế quản trị chương trình để bảo đảm chuẩn hóa đánh giá, thi cử, công bằng tiếp cận, đồng thời mở không gian linh hoạt ở học liệu bổ trợ và tài liệu địa phương.

Ông Hiền nêu quan điểm, lộ trình thống nhất từ năm học 2026–2027 và miễn phí năm 2030 là có thể khả thi nếu đi kèm ba việc.

Việc thứ nhất, Hội đồng biên soạn – phản biện độc lập bảo đảm chất lượng học thuật; việc thứ hai phát hành song song bản giấy và số với chuẩn dữ liệu mở với hệ sinh thái học liệu số và EdTech cùng tham gia; và thứ ba là bồi dưỡng giáo viên, vận hành cơ chế phản hồi và cập nhật thường niên để SGK không “đóng cứng” mà học hỏi từ thực tiễn lớp học. Điểm mấu chốt là thiết kế thi cử và đánh giá bám một bộ sách để tạo tín hiệu nhất quán, tránh “lệch pha” giữa nội dung dạy và thước đo chất lượng.

Không thể bỏ hẳn 3 bộ SGK trước đó

Ông Nguyễn Sóng Hiền- nhà nghiên cứu giáo dục nêu quan điểm, nếu chỉ vì muốn có ngay một bộ SGK thống nhất mà chúng ta làm lại từ đầu, thì đó là một sự lãng phí khổng lồ cả về thời gian lẫn tiền bạc.

Tuy nhiên, ông Hiền cho rằng, phương án chọn hẳn một bộ hiện có trong ba bộ sách cũng không hợp lý, vì như thế là áp đặt ý chí, dễ tạo cảm giác bất công, bỏ phí nhiều giá trị tri thức trong các bộ khác. Cách này nhanh nhưng sẽ để lại di chứng xã hội rất lớn.

"Tôi thiên về phương án ba – tức là chọn lọc những cuốn sách tốt nhất trong từng bộ để ghép lại thành bộ dùng chung. Điều này đòi hỏi một hội đồng độc lập, khách quan, đủ uy tín để thẩm định. Không thể để lợi ích nhóm chi phối. Có như vậy mới có thể đáp ứng được các tiêu chí mà chúng ta kỳ vọng"- ông Hiền nêu quan điểm.

Vậy với 3 bộ SGK hiện hành sẽ ra sao? Chuyên gia này cho rằng không nên bỏ hẳn, vì đó là tài sản tri thức của xã hội. Nhưng cũng không thể “đồng tồn tại” mãi được, vì sẽ kéo dài sự rối loạn. Cách làm hợp lý là giữ lại cái tinh hoa, loại bỏ cái yếu kém, và chỉnh sửa để đồng bộ. Ba bộ SGK hiện nay, sau khi sàng lọc, có thể trở thành nguồn tài liệu tham khảo cho giáo viên và học sinh.

"Điều tôi muốn nhấn mạnh là SGK không phải sân chơi lợi ích của bất kỳ nhóm nào, mà là nền tảng tri thức cho cả một thế hệ công dân. Nếu chúng ta không minh bạch, không công tâm trong quá trình chọn lọc, thì mọi cải cách chỉ là hình thức"- ông Hiền nói.

Ông Đinh Đức Hiền cho rằng, bức tranh sắp tới có ba đường gân. Thứ nhất, AI và dữ liệu trở thành hạ tầng học tập và quản trị, từ nền tảng giáo dục quốc gia ứng dụng AI đến chuẩn năng lực số & AI cho toàn hệ. Điều này giúp kết nối dữ liệu giáo dục, nhân lực với thị trường lao động, giảm lệch pha cung cầu kỹ năng, đồng thời mở ra không gian cho công nghệ giáo dục (EdTech) và quản trị dựa trên dữ liệu.

Thứ hai, đại học trở thành cực tăng trưởng tri thức của vùng: mục tiêu tăng 12%/năm công bố quốc tế, 16%/năm sáng chế, cùng 2.000 giảng viên quốc tế sẽ kéo năng lực R&D của doanh nghiệp tiến gần đại học, thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

Thứ ba, tái cân bằng cơ cấu người học: đến 2030, tối thiểu 35% theo học khoa học cơ bản, kỹ thuật và công nghệ, từ đây củng cố nền tảng cho công nghiệp mũi nhọn và chuyển đổi số của nền kinh tế. Tác động tổng hợp là nâng năng suất tổng hợp, tạo việc làm kỹ năng cao và củng cố năng lực cạnh tranh công nghệ. (Đỗ Hợp ghi)

Nguồn: https://tienphong.vn/lam-cach-nao-de-co-mot-bo-sgk-thong-nhat-hien-dai-post1779051.tpo