Luật TCTD 2024 – Kỳ 1: Cuộc “đại phẫu” về mặt pháp lý - Hành...

Để có một hệ thống ngân hàng minh bạch thì việc xây dựng khung pháp lý là cần thiết để hệ thống đó hoạt động anh toàn. Theo đó, sau gần 1 năm Luật Tổ chức tín dụng (TCTD) 2024 được áp dụng đã mang lại những kết quả và những chuyển biến mạnh mẽ trong các tổ chức tín dụng, đây được xem là cuộc “đại phẫu” về mặt pháp lý, mà còn là bước chuyển trong tư duy quản lý, trong đó đề cao tính minh bạch.

Sự cần thiết trước những rủi ro tiềm ẩn

Trong bối cảnh hệ thống ngân hàng Việt Nam đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển nhưng cũng tiềm ẩn không ít rủi ro. Theo đó, một trong những vấn đề lớn nhất là tình trạng sở hữu chéo, thao túng ngân hàng, sử dụng ngân hàng làm “sân sau” để phục vụ lợi ích nhóm. Điển hình là những vụ đại án đã sảy ra tại SCB – Vạn Thịnh Phát, OCB trong thời gian qua.

Báo cáo giám sát của Quốc hội và các kết luận thanh tra, kiểm toán những năm gần đây cho thấy, nhiều ngân hàng thương mại có cơ cấu cổ đông phức tạp, cổ đông lớn chi phối ngân hàng thông qua các mối quan hệ chéo với doanh nghiệp, các quỹ đầu tư và người có liên quan. Một số trường hợp điển hình đã dẫn tới hậu quả nghiêm trọng như nợ xấu tăng cao, tài sản bị thất thoát, thậm chí là những vụ án hình sự lớn.

Việc Luật TCTD 2010 và Luật sửa đổi năm 2017 tuy đã có quy định về giới hạn tỷ lệ sở hữu cổ phần và các biện pháp kiểm soát, nhưng thực tiễn cho thấy vẫn còn những lỗ hổng, chưa đủ sức răn đe và ngăn chặn triệt để. Do đó, yêu cầu cấp bách đặt ra là phải tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý để tạo hàng rào vững chắc hơn, minh bạch hơn, đồng thời đảm bảo an toàn hệ thống ngân hàng trong bối cảnh kinh tế hội nhập và nhiều biến động.

Ảnh minh họa

Theo đó, ngày 18/01/2024, Quốc hội chính thức thông qua Luật TCTD sửa đổi năm 2024 với nhiều điểm nhấn quan trọng, đặc biệt trong việc siết chặt kiểm soát sở hữu chéo, ngăn chặn thao túng ngân hàng và tăng cường an toàn hệ thống. Đây được coi là hàng rào pháp lý mới, chặt chẽ hơn, mạnh mẽ hơn nhằm bảo vệ sự lành mạnh của ngành ngân hàng và thị trường tài chính Việt Nam.

Theo TS. Nguyễn Trí Hiếu - Chuyên gia tài chính – ngân hàng nhận định: “Việc siết chặt sở hữu chéo, giới hạn tỷ lệ sở hữu cổ phần và kiểm soát nguồn vốn mua cổ phần là một bước tiến rất đáng hoan nghênh. Nếu thực thi nghiêm, Luật TCTD 2024 sẽ giúp hệ thống ngân hàng minh bạch hơn, hạn chế nguy cơ một nhóm cổ đông thao túng ngân hàng để phục vụ lợi ích riêng. Đây là cách để giảm bớt những quả bom nợ xấu tiềm ẩn và bảo vệ sự an toàn của hệ thống.” Tuy nhiên: “Vấn đề không chỉ nằm ở quy định, mà còn là khâu thực thi. Các nhóm lợi ích thường có những cách thức rất tinh vi để lách luật, đặc biệt là thông qua sở hữu gián tiếp qua nhiều tầng lớp pháp nhân, quỹ đầu tư, thậm chí các cá nhân trung gian.” - TS. Hiếu cũng bày tỏ lo ngại.

Siết pháp lý - tạo dựng hàng rào ngăn sở hữu chéo và thao túng ngân hàng

Luật TCTD sửa đổi năm 2024 đã đẩy mạnh việc siết chặt sở hữu chéo và giới hạn tỷ lệ sở hữu, quy định bắt buộc việc công bố thông tin cổ đông lớn và siết quyền lực nhóm cổ đông lớn, đặc biệt là việc đẩy mạnh sự can thiệp của Ngân hàng Nhà nước. Đồng thời Luật cũng đẩy mạnh việc tăng cường minh bạch, xử lý mạnh vi phạm, tăng mức phạt,…

Việc thực hiện quy định rõ ràng và chặt chẽ hơn về tỷ lệ sở hữu cổ phần của cá nhân, tổ chức tại ngân hàng được xem là một trong những bước tiến đột phát trong Luật mới. Theo đó, một cá nhân không được sở hữu vượt quá 5% vốn điều lệ của một ngân hàng (giảm so với mức 5% trước đây nhưng tăng cường kiểm soát quan hệ có liên quan). Một tổ chức không được sở hữu vượt quá 10% vốn điều lệ của một ngân hàng. Một cổ đông và người có liên quan không được sở hữu vượt quá 15% vốn điều lệ của một ngân hàng.

Bên cạnh đó, việc bổ sung quy định cổ đông lớn phải báo cáo chi tiết nguồn vốn mua cổ phần. Ngân hàng Nhà nước (NHNN) có quyền yêu cầu làm rõ, thậm chí từ chối nếu phát hiện rủi ro. Nghiêm cấm việc góp vốn lòng vòng, sử dụng đòn bẩy tài chính từ các tổ chức tín dụng khác để đầu tư vào ngân hàng. Đây được xem là “đòn đánh chặn” hữu hiệu đối với các hành vi sở hữu chéo trá hình, gián tiếp thông qua các pháp nhân trung gian, từ đó giảm thiểu nguy cơ một nhóm cổ đông thao túng hoạt động của ngân hàng.

Luật mới kèm việc quy định rõ, nhóm cổ đông lớn, cổ đông chi phối không được can thiệp vào hoạt động quản trị, điều hành ngân hàng. Nếu vi phạm, NHNN có quyền áp dụng các biện pháp mạnh như việc buộc thoái vốn, hạn chế quyền biểu quyết,…nhằm tránh việc ngân hàng bị sử dụng như công cụ tài chính phục vụ mục đích cá nhân hoặc nhóm lợi ích, từ đó gây tổn hại cho cổ đông nhỏ, khách hàng và toàn hệ thống.

Đặc biệt, tăng quyền can thiệp của Ngân hàng Nhà nước. Luật mới quy định giới hạn chặt chẽ tỷ lệ cấp tín dụng đối với các cổ đông lớn và người có liên quan. Cụ thể, tổng mức cấp tín dụng đối với cổ đông lớn và người có liên quan không vượt quá 5% vốn tự có của ngân hàng. Mọi khoản vay, bảo lãnh, đầu tư vào doanh nghiệp có liên quan đều phải được thẩm định kỹ lưỡng, công khai minh bạch.

Luật TCTD 2024 bổ sung nhiều quy định về công khai thông tin sở hữu cổ phần, quan hệ liên quan của cổ đông lớn, giao dịch nội bộ, cơ cấu cổ đông, tình hình tài chính. Đáng chú ý, các hành vi vi phạm quy định về sở hữu cổ phần, cấp tín dụng nội bộ, thao túng ngân hàng sẽ bị xử lý nghiêm khắc.

Theo PGS.TS. Đinh Trọng Thịnh, Học viện Tài chính bày tỏ quan ngại: “Luật đã tạo ra khuôn khổ khá chặt, nhưng trong bối cảnh hiện nay, các giao dịch tài chính rất phức tạp, nhiều tầng lớp trung gian, đặc biệt là sử dụng các công ty sân sau, công ty con ở nước ngoài hoặc qua các quỹ đầu tư để che giấu sở hữu chéo. Do đó, việc phát hiện vi phạm đòi hỏi sự phối hợp giữa Ngân hàng Nhà nước, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Tổng cục Thuế và các cơ quan chức năng khác.” Đồng thời, cũng nên từng bước áp dụng các công cụ giám sát hiện đại như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, kết nối dữ liệu liên ngành để theo dõi các dòng vốn chuyển dịch, các giao dịch có dấu hiệu bất thường.

Vẫn còn nhiều thách thức cần tăng cường giám sát, thanh tra, kiểm tra

Mặc dù Luật TCTD 2024 được đánh giá là chặt chẽ và tiến bộ, nhưng việc thực thi hiệu quả vẫn là thách thức lớn. Trong báo cáo gửi Quốc hội về việc thực hiện cơ cấu lại hệ thống tổ chức tín dụng gắn với xử lý nợ xấu, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước – Nguyễn Thị Hồng nhấn mạnh: Việc kiểm soát sở hữu chéo rất khó khăn, nhất là khi cổ đông và người có liên quan cố tình che giấu, nhờ đứng tên hộ cổ phần để lách quy định của pháp luật.

Liên quan ngăn ngừa tình trạng sở hữu chéo và sở hữu có tính chất thao túng, chi phối trong các tổ chức tín dụng, Thống đốc Nguyễn Thị Hồng cho hay, Ngân hàng Nhà nước đã tiếp tục hoàn thiện cơ sở pháp lý và quyết liệt triển khai các giải pháp ngăn ngừa, xử lý sở hữu cổ phần vượt giới hạn quy định, sở hữu chéo, cho vay, đầu tư không đúng quy định cùng với quá trình cơ cấu lại tổ chức tín dụng.

Điều này dẫn tới tiềm ẩn nguy cơ hoạt động của tổ chức tín dụng thiếu công khai, minh bạch. Việc này chỉ có thể được phát hiện và nhận diện thông qua công tác điều tra, xác minh của cơ quan điều tra. Trong khi, Ngân hàng Nhà nước không chủ động được trong việc tra cứu thông tin cũng như xác định được độ chính xác, tin cậy của các nguồn thông tin.

Để giải quyết tình trạng sở hữu chéo, có tính chất thao túng, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước nêu rõ, Ngân hàng Nhà nước tiếp tục thực hiện giám sát an toàn hoạt động của tổ chức tín dụng và qua công tác thanh tra. Trường hợp phát hiện rủi ro, vi phạm, Ngân hàng Nhà nước chỉ đạo tổ chức tín dụng xử lý các tồn tại nhằm ngăn ngừa rủi ro. Đồng thời, các bộ, ban ngành, đơn vị cần chỉ đạo các doanh nghiệp thực hiện việc đầu tư, góp vốn mua cổ phần tại các tổ chức tín dụng tuân thủ quy định, sử dụng nguồn vốn đi vay, đặc biệt vốn vay từ các tổ chức tín dụng đúng mục đích, hiệu quả đảm bảo an toàn và trả nợ đúng hạn cho các tổ chức tín dụng.

Theo đó, mặc dù Luật TCTD 2024 được đánh giá là chặt chẽ và tiến bộ, nhưng việc thực thi hiệu quả vẫn là thách thức lớn như: Làm sao để phát hiện kịp thời các hành vi sở hữu chéo gián tiếp, lòng vòng qua nhiều lớp pháp nhân? Việc xác minh nguồn vốn mua cổ phần có khả thi trong bối cảnh các giao dịch tài chính ngày càng tinh vi? Các biện pháp chế tài liệu có đủ mạnh để ngăn ngừa vi phạm ngay từ đầu?

Bên cạnh đó là năng lực giám sát của cơ quan quản lý, đặc biệt là hệ thống thanh tra, giám sát ngân hàng, cần được tăng cường cả về nhân lực và công nghệ. Việc sử dụng các công cụ phân tích dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo trong giám sát sở hữu chéo, giao dịch bất thường sẽ là hướng đi cần được ưu tiên.

Tuy nhiên, với hàng loạt quy định mới mang tính siết chặt, Luật TCTD 2024 giúp lập lại trật tự sở hữu trong hệ thống ngân hàng. Ngăn chặn các hành vi thao túng, sở hữu chéo, sử dụng ngân hàng phục vụ lợi ích nhóm. Nâng cao an toàn, minh bạch cho toàn hệ thống tín dụng.

Đây là cơ sở quan trọng để xây dựng một hệ thống ngân hàng lành mạnh, hỗ trợ tăng trưởng bền vững cho nền kinh tế, đồng thời bảo vệ quyền lợi của khách hàng và nhà đầu tư. Tuy nhiên, Luật chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, các ngân hàng, tổ chức kiểm toán, thanh tra, cũng như sự giám sát của xã hội.

Luật TCTD 2024 không chỉ là cuộc “đại phẫu” về mặt pháp lý, mà còn là bước chuyển mạnh mẽ trong tư duy quản lý, trong đó đề cao tính minh bạch, trách nhiệm và an toàn hệ thống lên hàng đầu. Có thể thấy, trong 1 năm đầu, hệ thống ngân hàng đã chứng kiến sự tăng trưởng tích cực, cơ chế giám sát chặt chẽ hơn, tái cấu trúc hỗ trợ bài bản, và chuyển dịch tín dụng hướng đến lĩnh vực ưu tiên. Đây là dấu hiệu đáng khích lệ, chứng tỏ Luật TCTD 2024 đã bắt đầu có tác động thực tế, góp phần củng cố an toàn và bền vững cho toàn hệ thống./.

Nguồn: https://baodaknong.vn/luat-tctd-2024-ky-1-cuoc-dai-phau-ve-mat-phap-ly-hanh-lang-ngan-so-huu-cheo-thao-tung-ngan-hang-256697.html