Mùa cơm mới ở bản Hà Nhì

Từ truyền thuyết ngựa thần tới vụ mùa no ấm

Mùa thu, khắp đất trời vùng cao Tây bắc nhuộm một màu vàng rực của lúa chín. Trên các tràn ruộng bậc thang, đồng bào các dân tộc rộn ràng vào vụ thu hoạch lúa. Đối với đồng bào Hà Nhì ở một số xã Y Tý, Mường Hum, Trịnh Tường, mùa thu cũng là mùa được chờ đợi nhất trong năm vì được ra đồng gặt lúa, chở những bao thóc căng đầy niềm vui về nhà.

baolaocai-c_z6996481516352-0340c2d5e87e437858d5f6ff64d3a020.jpg

Mùa thu, trên các tràn ruộng bậc thang lúa đã chín vàng, đồng bào vùng cao vào vụ thu hoạch lúa.

Theo quan niệm của người Hà Nhì, để có một mùa vụ bội thu, cùng với mồ hôi, công sức của mỗi người trên ruộng đồng, còn có sự phù hộ của các bậc thần linh và tổ tiên. Trong tín ngưỡng tâm linh của người Hà Nhì, có thần đất, thần nước, thần lửa, thần rừng luôn chở che cho cuộc sống của bản làng. Người Hà Nhì ở các xã vùng cao khu vực Bát Xát còn thờ cúng cả thần ngựa với mong muốn vị thần phù hộ cho ngô lúa tốt tươi, cuộc sống no đủ.

Không khí mùa gặt rộn ràng trên ruộng bậc thang vùng cao xã Mường Hum, Trịnh Tường, Y Tý.

Nghệ nhân ưu tú Ly Seo Chơ (thôn Lao Chải, xã Y Tý) năm nay đã 80 tuổi, mái tóc, chòm râu đều bạc trắng như cước. Tuy tuổi đã cao, nhưng ông Chơ vẫn còn minh mẫn và thường kể cho con cháu nghe truyện cổ, truyền thuyết của dân tộc, đặc biệt là truyền thuyết về núi Ngựa Thần. Chuyện kể rằng, từ thời xa xưa người Hà Nhì đã xẻ núi, dẫn nước, làm ruộng bậc thang ở thung lũng Thề Pả dưới chân ngọn núi đá sừng sững. Trên đỉnh núi đá đó có con ngựa bạch thường bay xuống ruộng ăn cỏ. Để ngựa thần không phá hoại mùa màng, người cao tuổi đã làm lễ cúng ngựa thần, kể từ đó mùa màng luôn tốt tươi.

Tuy nhiên, bẵng đi mấy năm, người dân trong vùng quên không làm lễ cúng ngựa bạch, nên ngựa xuống phá lúa, khiến lúa không ra hạt, ngô không thành bắp, nạn đói hoành hành khắp nơi. Lúc này, người già trong thôn mới chỉ cho bà con làm những con Hà Gừ (hổ đá) đặt hướng về phía đỉnh núi và làm lễ cúng để ngựa thần không phá hoại mùa màng. Vào dịp Lễ hội Khô Già Già, người dân cũng không quên lấy một đấu thóc và nắm cỏ để cúng ngựa thần. Vì vậy, mùa màng tốt tươi trở lại, bản làng Hà Nhì lại có cuộc sống ấm no.

Đồng bào Hà Nhì thu hoạch lúa canh tác trên ruộng bậc thang.

Giờ đây, người Hà Nhì ở các thôn, bản vẫn không quên cúng ngựa thần cầu mong mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu. Dưới chân núi Ngựa Thần hôm nay, những tràn ruộng bậc thang trải vàng tít tắp. Thung lũng Thề Pả chính là vựa thóc lớn nhất vùng, nuôi sống đồng bào người Hà Nhì, người Mông, người Dao các xã Y Tý, Ngải Thầu, A Lù cũ (nay là xã Y Tý) qua bao năm tháng.

Niềm vui mùa cơm mới

Giữa cái nắng vàng như mật ong của ngày mùa thu tháng 9, chúng tôi xuôi xuống thung lũng Thề Pả để ngắm lúa vàng, mây trắng. Những ngày này, bà con các dân tộc đang khẩn trương thu hoạch lúa trên ruộng bậc thang. Trên các tràn ruộng, những chàng trai, cô gái Hà Nhì, Mông, Dao rộn ràng tay liềm cắt lúa, tiếng nói cười rộn vang. Phụ nữ Hà Nhì gùi từng gùi lúa nặng trĩu bằng sợi dây vắt ngang qua trán, chuyển lúa xuống đường bê tông. Từ sáng sớm tới chiều tối, trên đoạn đường dọc thung lũng Thề Pả, tiếng máy tuốt lúa nổ giòn tan. Trên những gương mặt đẫm mồ hôi là nụ cười của người nông dân khi được thu hoạch thành quả lao động của mình.

Chọn ngày đẹp, các gia đình người Hà Nhì ra ruộng cắt lúa về làm lễ cúng cơm mới.

Ôm bó lúa với những bông lúa trĩu hạt trên tay, anh Sờ Có Suy, thôn Choản Thèn, xã Y Tý phấn khởi khoe: Năm nay, thời tiết thuận lợi, lúa ở thung lũng Thề Pả được mùa, gia đình tôi thu hoạch được 60 bao thóc (khoảng 3,5 tấn thóc). Với người nông dân vùng cao, thóc đầy nhà thì cả năm vui vẻ, yên tâm. Người dân Y Tý giờ đây không chỉ đủ thóc ăn quanh năm, mà còn có thóc bán để trang trải cuộc sống. Năm nay, ngô lúa được mùa, mùa màng bội thu, bà con ăn cơm mới to lắm.

Theo quan niệm của người Hà Nhì, ngày đi lấy lúa mới và ngày gặt lúa đều phải chọn ngày đẹp để đem lại nhiều may mắn.

Chung niềm vui của vụ mùa no ấm, anh Phu Suy Thó, thôn Mò Phú Chải bảo: Theo phong tục truyền thống của người Hà Nhì, vào ngày Thìn đầu tiên của tháng 8 âm lịch các gia đình người Hà Nhì sẽ làm cơm mới để cúng tạ ơn trời đất, tổ tiên đã ban cho một mùa vụ no ấm. Trước đó, chọn ngày đẹp, người Hà Nhì ra ruộng lúa của gia đình cắt 3 bó hoặc 9 bó lúa, mỗi bó 3 bông hoặc 9 bông về làm cơm cúng. Nếu năm nào đến ngày cúng lúa mới mà lúa vẫn còn xanh không đủ nấu cơm thì lấy một ít gạo mới và gạo cũ lẫn với nhau để cúng. Ngoài ra, còn có thịt gà, thịt lợn, rượu và các loại rau, củ, quả của gia đình làm ra để dâng lên bàn thờ tạ ơn thần linh và tổ tiên.

Một điều đặc biệt của người Hà Nhì là khi ăn cơm mới bao giờ các gia đình cũng cho con chó ăn trước. Truyền thuyết kể rằng, xưa kia con chó ở trên thiên đình, thường ngủ trong kho thóc. Khi con chó xuống bản Hà Nhì, đã mang theo những hạt thóc dính trên lông xuống. Nhờ đó, người Hà Nhì có thóc giống để trồng cấy.

Bữa cơm mới là dịp người Hà Nhì tạ ơn đất trời, tổ tiên, cũng là thời gian gia đình đoàn viên, sum họp bên nhau.

Cũng có truyền thuyết kể rằng, ngày xưa, khi người Hà Nhì gặp năm đói kém, không có gì để ăn, thì con chó đã mang thóc về cho người dân làm giống. Kể từ đó, người dân cấy lúa, có nhiều thóc gạo để ăn, cuộc sống dần no ấm. Để nhớ ơn con chó đã mang hạt thóc giống cho dân làng, khi cúng cơm mới người Hà Nhì thường cho con chó ăn trước. Trong ngày tết cơm mới, các thành viên gia đình, làng xóm quây quần bên nhau, chúc nhau những lời chúc tốt đẹp.

Đến các thôn, bản người Hà Nhì vào mùa cơm mới, du khách được ngắm vẻ đẹp của mùa vàng, được thưởng thức bữa cơm mới ấm áp nghĩa tình và tìm hiểu bản sắc văn hóa vùng cao.

Đến các thôn, bản của người Hà Nhì vào mùa thu hoạch lúa, chúng tôi cảm nhận được không khí rộn ràng và niềm vui no ấm. Những bát cơm mới dẻo thơm thấm đẫm mồ hôi, công sức của người nông dân và mưa nắng của đất trời là lễ vật người dân dâng lên tạ ơn thần linh, trời đất, tổ tiên với nguyện cầu về cuộc sống ấm no, bình yên, sung túc.

Sau này, dù đi đâu, về đâu, đến mùa cơm mới, mỗi người Hà Nhì đều nhớ đến kỷ niệm bên gia đình đầm ấm, nhớ đến bát cơm mới dẻo thơm bên bếp lửa hồng mang đậm nghĩa tình. Hàng trăm năm qua, mùa cơm mới ở bản Hà Nhì vẫn như một bản nhạc vui giữa màu vàng của ruộng bậc thang, màu xanh của đại ngàn hùng vĩ.

Nguồn: https://baolaocai.vn/mua-com-moi-o-ban-ha-nhi-post881750.html