Tháp Chăm kỳ lạ trên đỉnh đá khổng lồ

KIẾN TRÚC ĐỘC NHẤT VÔ NHỊ

Dãy núi Bà ở tỉnh Gia Lai (trước đây thuộc H.Phù Cát, Bình Định) nổi bật với 66 ngọn núi hùng vĩ. Giữa quần thể ấy, Hòn Chuông (xã Đề Gi) gây chú ý với tảng đá khổng lồ hình trụ, sừng sững như quả chuông úp giữa trời. Đặc biệt hơn cả, trên đỉnh khối đá cao khoảng 50 m này lại tồn tại một kiến trúc gạch cổ bí ẩn, mà đến nay, công năng vẫn chưa có lời giải.

Tháp Chăm kỳ lạ trên đỉnh đá khổng lồ- Ảnh 1. — Tháp Hòn Chuông tọa lạc giữa quần thể núi Bà hùng vĩ

Di tích được gọi là tháp Hòn Chuông. Từ dấu vết gạch, ngói vỡ còn lại, các nhà nghiên cứu khẳng định đây là công trình của người Chăm cổ. Theo Bảo tàng tỉnh Gia Lai, tháp Hòn Chuông được xem là ngôi tháp Chăm có vị trí xây dựng cao nhất VN, nằm ở độ cao khoảng 800 m so với mực nước biển.

Tháp Chăm kỳ lạ trên đỉnh đá khổng lồ- Ảnh 2. — Tháp Hòn Chuông

Tháp cao khoảng 7 m, mỗi cạnh dài 8,5 m, thân vuông thẳng, thu dần lên đỉnh. Khác với nhiều tháp Champa cầu kỳ, thân tháp Hòn Chuông hoàn toàn không có hoa văn, một điểm khác biệt lạ thường.

Tháp Hòn Chuông cách kinh đô Vijaya (còn gọi là thành Đồ Bàn, thời Tây Sơn gọi là thành Hoàng Đế) của vương quốc Champa khoảng 20 km về hướng đông bắc. Từ vị trí tháp, có thể bao quát tầm nhìn rộng lớn cả vùng Vijaya xưa (phía đông tỉnh Gia Lai ngày nay). Phía đông là đầm Đề Gi nối vào đầm Thị Nại, xa hơn là chân dãy Trường Sơn. Còn phía tây cùng hai hướng bắc - nam mở ra đồng bằng sông La Tinh và đồng bằng sông Kôn.

Tháp Chăm kỳ lạ trên đỉnh đá khổng lồ- Ảnh 3. — Cách thức xây dựng cũng như chức năng của tháp Hòn Chuông đang là dấu hỏi lớn đối với các nhà khoa học

Điều ngạc nhiên là trong nhiều thế kỷ, tháp này gần như "vô hình" trong các tài liệu nghiên cứu. Năm 1993, trong chuyến khảo sát núi Bà, TS Đinh Bá Hòa, nguyên Giám đốc Bảo tàng Bình Định (cũ), tình cờ phát hiện và đặt tên cho ngôi tháp theo hình dáng khối đá nơi nó tọa lạc.

"Đường lên hiểm trở, không thể tiếp cận, chỉ quan sát bằng ống nhòm. Người dân địa phương từng nghĩ đây là đền thờ thời Nguyễn vì có mái ngói. Nhưng kiến trúc cho thấy đây là một tháp Chăm", TS Đinh Bá Hòa nhớ lại.

Tháp Chăm kỳ lạ trên đỉnh đá khổng lồ- Ảnh 4. — Cửa chính tháp Hòn Chuông quay về hướng đông như những ngôi tháp Chăm khác tại Gia Laiz

Mãi đến năm 2020, Bảo tàng tỉnh Bình Định mới lập đoàn khảo sát chính thức, sử dụng flycam để ghi nhận. Hình ảnh cho thấy tháp chỉ có một cửa duy nhất quay về hướng đông, mái ngói đã sụp nhưng khối thân tháp còn nguyên vẹn.

Điều khiến các nhà khoa học trăn trở là vì sao người Chăm lại chọn một vị trí cheo leo, hiểm trở để xây tháp, khác hẳn truyền thống dựng tháp ở nơi bằng phẳng, thuận lợi đi lại.

NƠI HÀNH HƯƠNG HAY ĐÀI QUAN SÁT QUÂN SỰ ?

TS Đinh Bá Hòa cho rằng với địa thế hiểm trở, tháp khó có thể là nơi hành hương hay sinh hoạt tín ngưỡng thường xuyên. Theo ông, công trình này có thể từng là đài quan sát quân sự. Tuy nhiên, việc người xưa đưa vật liệu lên đỉnh đá bằng cách nào thì vẫn chưa có lời giải.

Tháp Chăm kỳ lạ trên đỉnh đá khổng lồ- Ảnh 5. — Theo nhận định của các nhà khoa học, có thể tháp Hòn Chuông được xây dựng từ thế kỷ 11 - 13

Ngược lại, ông Hoàng Như Khoa (Bảo tàng tỉnh Gia Lai) nhìn nhận tháp Hòn Chuông mang tính chất biểu tượng tôn giáo. Trong văn hóa Champa, các ngọn núi thường được coi là nơi ngự trị của thần linh. Nhìn từ xa, Hòn Chuông trông như một linga khổng lồ, biểu tượng phồn thực trong Hindu giáo. Việc dựng tháp trên đó thể hiện sự kết hợp độc đáo giữa tín ngưỡng bản địa và Hindu giáo. "Với vị trí thường xuyên bị mây phủ, tháp khó có chức năng quân sự. Nó chỉ có thể là biểu tượng tâm linh", ông Khoa nhận định.

Tháp Chăm kỳ lạ trên đỉnh đá khổng lồ- Ảnh 6. — Tháp Hòn Chuông được xây dựng từ những viên gạch khổng lồ, trọng lượng khoảng 6 kg/viên

TS Nguyễn Hữu Mạnh, Phó trưởng khoa Lịch sử Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn, ĐHQG Hà Nội), bổ sung thêm giả thuyết khác, tháp Hòn Chuông có thể từng hoạt động như ngọn hải đăng cổ, đánh dấu cửa biển cho tàu thuyền cập bến, hoặc phục vụ mục đích phòng thủ. Dựa trên ngói sừng bò tìm thấy, ông cho rằng niên đại tháp nằm trong khoảng thế kỷ 11 - 13.

Cũng theo TS Mạnh, người Chăm cổ có thể đã dùng giàn giáo bằng tre gỗ và hệ thống ròng rọc để đưa gạch đá lên đỉnh đá khổng lồ, dựng nên công trình kỳ lạ này.

Cho đến nay, tháp Hòn Chuông vẫn là một trong những công trình bí ẩn nhất của vương quốc Champa ở Gia Lai. Tính chất độc nhất vô nhị của nó khiến các giả thuyết xoay quanh vừa hấp dẫn, vừa gợi mở cho nhiều cuộc nghiên cứu sau này.

Bà Đỗ Thị Diệu Hạnh, Giám đốc Sở VH-TT-DL tỉnh Gia Lai, cho biết tháp Hòn Chuông có giá trị lớn về lịch sử - văn hóa, song hiện việc tiếp cận di tích vẫn vô cùng khó khăn. "Trong kế hoạch bổ sung nguồn kinh phí giai đoạn 2026 - 2030, ngành sẽ ưu tiên tu bổ tháp Chăm còn lại, trong đó có tháp Hòn Chuông. Đây sẽ là cơ hội để khôi phục công trình, đồng thời gìn giữ giá trị kiến trúc Chăm cho thế hệ mai sau", bà Hạnh khẳng định.

Nguồn: https://thanhnien.vn/thap-chamky-latren-dinh-da-khong-lo-185251004202719889.htm