Thực hư việc loài chim tuyệt chủng được cho là xuất hiện tại Việt Nam

(Dân trí) - Sau khi Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) công bố loài chim choắt mỏ cong đã tuyệt chủng, nhiều độc giả Dân trí cho biết họ từng nhìn thấy loài chim này tại Việt Nam.

Thực hư loài chim vừa bị tuyệt chủng được nhìn thấy tại Việt Nam

Như Dân trí đã đưa tin, Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) vừa chính thức đưa loài chim choắt mỏ cong (tên khoa học Numenius tenuirostris) vào danh sách các loài động vật bị tuyệt chủng, sau hơn 30 năm các nhà khoa học không tìm thấy bất kỳ sự tồn tại nào của loài chim này.

IUCN cho biết lần cuối cùng chim choắt mỏ cong được ghi nhận là vào ngày 25/2/1995, khi một cá thể chim được nhìn thấy tại vùng đầm phá Merja Zerga (Ma-rốc).

Tuy nhiên, sau khi bài viết được đăng tải, nhiều độc giả Dân trí bình luận trong bài viết, họ từng nhìn thấy loài chim này và thậm chí chúng vẫn còn tồn tại ở Việt Nam.

Vậy điều này có thực sự chính xác?

Nhiều độc giả Dân trí cho rằng loài chim choắt mỏ cong đã bị tuyệt chủng vẫn còn tồn tại ở Việt Nam (Ảnh chụp màn hình).

Trên thực tế, loài chim choắt mỏ cong không phân bố tại Việt Nam hay các khu vực lân cận. Đây là loài chim di cư, nhưng phạm vi sinh sống và di cư của chúng chỉ giới hạn ở Bắc Phi, châu Âu và một số nước Trung Đông.

Chim choắt mỏ cong thuộc họ chim rẽ, còn được gọi trong tiếng Việt là họ chim dẽ hoặc chim choắt. Đây là một họ chim lớn trong nhóm chim lội nước, thường sinh sống tại các vùng đầm lầy, bãi bùn hoặc ven biển. Chúng có tập tính lội xuống nước và sử dụng chiếc mỏ dài, cong đặc trưng để tìm kiếm và bắt mồi dưới bùn.

Những đoạn video hiếm hoi của loài chim choắt mỏ cong, quay vào tháng 1/1995 (Video: Tini và Jacob Wijpkema).

Tại Việt Nam có phân bố một số loài chim choắt có hình dáng bên ngoài giống chim choắt mỏ cong, có thể kể đến như chim choắt mỏ cong lớn (tên khoa học Numenius arquata), choắt mỏ cong nhỏ (Numenius phaeopus), dẽ giun lớn (Gallinago nemoricola), dẽ giun thường (Gallinago gallinago), dẽ giun châu Á (Gallinago stenura), choắt chân màng lớn (Limnodromus semipalmatus)…

Chim choắt mỏ cong nhỏ được phân bố tại Việt Nam, có vẻ ngoài khá giống với chim choắt mỏ cong (Ảnh: CornellLab).

Các loài chim này đều có đặc điểm chung là bộ lông nâu xám, chiếc mỏ dài và nhọn, thích nghi với việc đâm sâu xuống bùn đầm lầy để tìm mồi. Chính sự tương đồng ấy khiến nhiều người dễ nhầm tưởng chúng là loài chim choắt mỏ cong đã bị tuyên bố tuyệt chủng.

Sự nhầm lẫn này hoàn toàn dễ hiểu, bởi các loài trong cùng một họ thường có hình dáng, màu sắc và kích thước khá giống nhau. Với những người không có kiến thức chuyên sâu về sinh học hoặc phân loại chim, việc nhận diện chính xác là điều không hề dễ dàng.

Chim dẽ giun châu Á cũng có thể bị nhầm lẫn với chim choắt mỏ cong (Ảnh: Douwe de Boer).

Một loài động vật được xác định là tuyệt chủng khi nào?

Một loài động vật được xác định là tuyệt chủng khi không còn bất kỳ cá thể nào của loài đó được ghi nhận sống sót ở bất kỳ đâu trên thế giới.

Tổ chức chịu trách nhiệm đánh giá và phân loại tình trạng bảo tồn của các loài trên toàn cầu là Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN). Việc đưa ra tuyên bố về một loài động vật bị tuyệt chủng phải có bằng chứng chắc chắn và toàn diện.

Tê giác trắng phương Bắc là loài đã tuyệt chủng ngoài tự nhiên, chỉ còn sót lại 2 cá thể trong môi trường chăm sóc đặc biệt, nhưng đều là con cái, điều này khiến nỗ lực nhân giống loài động vật này trở nên bế tắc (Ảnh: Earth).

Để đi đến kết luận một loài đã tuyệt chủng, các nhà khoa học phải tiến hành các cuộc khảo sát kỹ lưỡng, kéo dài và chỉ kết luận một loài đã tuyệt chủng nếu không tìm thấy bất kỳ bằng chứng nào về sự tồn tại của loài được nghiên cứu. Quá trình này bao gồm:

- Khảo sát toàn diện: Các cuộc tìm kiếm phải được thực hiện tại tất cả các môi trường sống đã biết và tiềm năng của loài đó.

- Thời gian khảo sát phù hợp: Các cuộc khảo sát phải diễn ra vào những thời điểm thích hợp trong ngày, trong mùa và trong nhiều năm, tương ứng với vòng đời và tập tính của loài. Ví dụ, việc tìm kiếm một loài bướm đêm chỉ hoạt động vào ban đêm sẽ phải được thực hiện vào buổi tối.

- Sau tất cả các nỗ lực tìm kiếm, nếu không có bất kỳ ghi nhận nào về sự xuất hiện của loài đó trong một khoảng thời gian dài, thường là vài thập kỷ, IUCN có thể đưa ra kết luận loài được khảo sát đã bị tuyệt chủng.

Bên cạnh cấp độ “Tuyệt chủng”, còn có một cấp độ tuyệt chủng khác là “Tuyệt chủng trong tự nhiên”, được áp dụng cho những loài động vật không còn tồn tại trong môi trường sống tự nhiên, nhưng vẫn còn được tìm thấy trong môi trường nuôi nhốt, chẳng hạn như vườn thú, vườn bách thảo, khu bảo tồn nhân tạo…

Các loài động vật được xếp vào nhóm “Tuyệt chủng trong tự nhiên” vẫn còn cơ hội phục hồi bằng các giải pháp nhân giống và tái thả ra ngoài tự nhiên nếu điều kiện cho phép.

Việc tuyên bố một loài động vật đã bị tuyệt chủng là một quyết định rất hệ trọng và thường chỉ được đưa ra sau nhiều năm không có bằng chứng xác thực về sự tồn tại của loài động vật đó.

Tuy nhiên, trong số ít trường hợp, một vài loài được công bố là đã tuyệt chủng lại bất ngờ được phát hiện trở lại ngoài tự nhiên. Dù vậy, trường hợp này rất hiếm khi xảy ra.

Các loài chim choắt thường gặp tại Việt Nam

Choắt mỏ cong lớn (Numenius arquata) Là loài chim di cư thường gặp ở các bãi triều miền Bắc Việt Nam như Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình. Có mỏ cong dài hướng xuống, thân lớn, lông màu nâu xám nhạt, thường kiếm ăn bằng cách mổ sâu xuống bùn.

Choắt mỏ cong nhỏ (Numenius phaeopus) Nhỏ hơn choắt mỏ cong lớn, phần đầu có hai vạch trắng đặc trưng chạy dọc qua mắt. Đây là loài phổ biến hơn tại vùng ven biển miền Trung, đặc biệt trong các đợt di cư mùa xuân và thu.

Chim choắt mỏ cong nhỏ chụp tại bờ biển Ninh Thuận (cũ), tháng 1/2025 (Nguồn ảnh: vietnamwildlife).

Choắt chân màng lớn (Limnodromus semipalmatus) Sống ở các bãi bùn ngập nước, đầm lầy nước lợ. Có chân dài, mỏ thẳng, di chuyển linh hoạt khi săn mồi. Âm thanh kêu trầm và ngắn, thường di cư theo đàn nhỏ.

Dẽ giun lớn (Gallinago nemoricola) Thường trú ở vùng ruộng lúa, bãi cỏ ẩm hoặc ven hồ nước ngọt. Có bộ lông nâu sẫm với nhiều vệt sọc, giúp ngụy trang rất tốt. Khi bay phát ra tiếng “chít-chít” ngắn, nhanh.

Dẽ giun châu Á (Gallinago stenura) Phân bố rộng khắp cả nước, đặc biệt tại các khu vực đồng bằng sông Hồng và sông Cửu Long. Mỏ dài, mảnh; thân nhỏ, cánh có vệt trắng. Là loài dễ bị nhầm với chim choắt mỏ cong do hình dáng tương đồng.

Các loài trên đều thuộc nhóm chim lội nước (shorebirds), đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái đầm lầy, giúp cân bằng quần thể côn trùng và duy trì đa dạng sinh học vùng ngập nước Việt Nam.

Nguồn: https://dantri.com.vn/khoa-hoc/thuc-hu-viec-loai-chim-tuyet-chung-duoc-cho-la-xuat-hien-tai-viet-nam-20251015023605524.htm