Từ rửa chén 3 ca đến nhà khoa học hàng đầu

Từ chàng trai Sài Gòn sang Mỹ rửa chén kiếm sống, GS. Nguyễn Sơn Bình đã vươn lên thành nhà khoa học hàng đầu, nhiều năm liền vào top ảnh hưởng nhất thế giới.

Năm 2015, Thomson Reuters công bố danh sách những nhà khoa học có ảnh hưởng nhất thế giới, với chỉ 4 người gốc Việt được vinh danh. Trong đó, GS.TS Nguyễn Sơn Bình, giáo sư Hóa học tại Đại học Northwestern (Mỹ), thành viên chính Phòng thí nghiệm quốc gia Argonne là một gương mặt nổi bật. Câu chuyện đời và nghề của ông là minh chứng sống động cho nghị lực, đam mê và tinh thần cống hiến không ngừng nghỉ vì khoa học và cộng đồng.

GS.TS Nguyễn Sơn Bình. Ảnh: VOV.

Hành trình từ cậu bé rửa chén đến giáo sư đại học danh tiếng

GS.TS. Nguyễn Sơn Bình sinh ra tại TP. HCM trong một gia đình khó khăn có 5 anh chị em. Biến cố lịch sử năm 1975 đã thay đổi hoàn toàn cuộc đời cậu bé Bình. Với hy vọng con cái có một tương lai tươi sáng hơn và có thể giúp đỡ gia đình, bố mẹ ông đã gửi ông và người em trai kém hai tuổi sang Mỹ ở cùng người dì.

Thế nhưng, cuộc sống trên đất Mỹ không phải là một giấc mơ màu hồng. Bà dì chỉ có thể giúp hai anh em một chỗ ở. Mọi chi phí sinh hoạt, học hành đều đặt lên đôi vai của chàng thiếu niên vừa chân ướt chân ráo đến một đất nước xa lạ. Khó khăn lớn nhất lúc bấy giờ là rào cản ngôn ngữ. Dù đã được học và được mẹ dạy thêm tiếng Anh ở Việt Nam, nhưng vốn liếng của ông chỉ là đọc, dịch và viết sơ sài. "Việc đầu tiên để sống và vươn lên nơi đất khách quê người là phải biết nghe - nói tiếng Mỹ", giáo sư Bình nhớ lại.

Với vai trò của người anh, ông tự đặt cho mình trách nhiệm phải "làm gương cho em học tập", không cho phép bản thân thất bại mà phải thành công bằng mọi giá. Nhận thức được điều đó, ông lao vào học tiếng và làm việc. May mắn là người Mỹ rất kiên nhẫn giúp đỡ, nhưng ông cũng hiểu rằng nếu mình không cho thấy sự tiến bộ, họ sẽ từ bỏ. "Chí hướng, sự kiên nhẫn và trách nhiệm đã giúp tôi sống được ở Mỹ", ông khẳng định.

Để có tiền trang trải học hành và nuôi dưỡng ước mơ bảo lãnh cả gia đình sang đoàn tụ, Nguyễn Sơn Bình đã làm đủ mọi nghề. Có những ngày, ông làm việc quần quật ba ca liên tục: từ 7h sáng đến 15h chiều, từ 15h chiều đến 6h sáng hôm sau, và lại từ 6h sáng đến 23h đêm. Những công việc tay chân nặng nhọc như rửa chén, bồi bàn đã tôi luyện cho ông một ý chí sắt đá. "Không chỉ cần tiền cho việc học, lúc đó trong tôi vẫn đau đáu tìm cách bảo lãnh cho cả gia đình từ Việt Nam sang Mỹ, nên tôi làm việc không mệt mỏi và sau 6 năm gia đình tôi được đoàn tụ", ông chia sẻ.

Cuộc sống tự lực cánh sinh đã giúp ông ngày càng trưởng thành và mạnh mẽ. Ông thần tượng Michael Faraday – nhà khoa học vĩ đại vươn lên từ khó khăn, từ một người không bằng cấp trở thành giáo sư nổi tiếng thế giới. Hình mẫu đó đã tiếp thêm sức mạnh cho ông trên con đường chinh phục tri thức.

Sau khi tốt nghiệp cử nhân hóa học tại Đại học PennState, ông tiếp tục nhận bằng Thạc sĩ và sau đó là Tiến sĩ Hóa học tại Viện Công nghệ California (Caltech) danh giá vào năm 1995. Con đường học thuật của ông tiếp tục với thời gian nghiên cứu sau tiến sĩ tại Viện nghiên cứu Scripps theo chương trình của Quỹ Khoa học quốc gia Mỹ (NSF).

“Phù thủy” vật liệu mềm và những cống hiến khoa học đỉnh cao

Thực hiện ước mơ từ thuở thiếu thời, GS. Nguyễn Sơn Bình chính thức về giảng dạy tại Khoa Hóa, trường Đại học Northwestern – một trong những trường đại học hàng đầu nước Mỹ, đồng thời trở thành thành viên chính của Phòng Thí nghiệm Quốc gia Mỹ Argonne. Tại đây, tài năng của ông đã thực sự nở rộ.

Nghiên cứu của GS. Bình tập trung vào một lĩnh vực tiên phong: thiết kế các vật liệu mềm (soft materials) cho các ứng dụng đa dạng trong hóa học xúc tác, y học và khoa học vật liệu.

Phòng thí nghiệm của ông là nơi ra đời của những ý tưởng đột phá về tổng hợp và ứng dụng vật liệu hữu cơ mềm, bao gồm các cấu trúc lai hữu cơ – DNA, cấu trúc liposome, các vật liệu xốp như vật liệu khung hữu cơ kim loại (MOFs), polimer hữu cơ xốp (POPs) và đặc biệt là các loại vật liệu nanocomposite liên quan đến graphene và graphene oxide. Ông cũng dành sự quan tâm đặc biệt đến việc phát triển các chất xúc tác thân thiện với môi trường và vật liệu sinh học.

Với tài năng và sự nghiêm túc không ngừng nghỉ, GS. Nguyễn Sơn Bình đã liên tiếp gặt hái những thành công vang dội. Kể từ năm 1996, ông đã công bố hơn 250 bài báo khoa học trên các tạp chí quốc tế uy tín hàng đầu thế giới như Nature Nanotechnology, Nature Chemistry...

Tên tuổi của ông gắn liền với danh hiệu "highly cited researcher" (nhà khoa học có công trình được trích dẫn nhiều nhất) trong nhiều năm liền, một sự công nhận danh giá từ Thomson Reuters và sau này là Clarivate Analytics. Ông là một trong số ít những nhà khoa học người Việt, cùng với GS. Nguyễn Thục Quyên, GS. Võ Văn Ánh, PGS. Nguyễn Xuân Hùng, có được vinh dự này.

Không chỉ dừng lại ở lý thuyết, các nghiên cứu của ông còn có tính ứng dụng cao. GS. Bình là tác giả của 30 bằng sáng chế, trong đó có nhiều nghiên cứu đã được triển khai thành sản phẩm thương mại. Một ví dụ tiêu biểu là công nghệ màng loa từ vật liệu graphene, đã được ứng dụng để tạo ra tai nghe chất lượng cao ORA-SOUND đầu tiên trên thế giới, một minh chứng rõ ràng cho việc khoa học đỉnh cao có thể đi vào đời sống.

một nhân cách giản dị và tấm lòng vì quê hương

Dù đạt được những thành tựu mà nhiều người mơ ước, GS. Nguyễn Sơn Bình vẫn giữ cho mình một lối sống vô cùng giản dị và khiêm tốn. Mỗi khi có dịp về Việt Nam, ông đều từ chối ở những khách sạn sang trọng hay dùng những bữa ăn đắt đỏ. Ông luôn nhấn mạnh với ban tổ chức về việc tiết kiệm kinh phí, bởi ông tâm niệm đó là tiền thuế của nhân dân và không được phép lãng phí.

GS.TS. Nguyễn Sơn Bình trong một lần về Việt Nam giảng bài. Ảnh: Tia Sáng.

Lối sống giản dị của ông còn thể hiện qua ý thức bảo vệ môi trường. Ông gần như không bao giờ sử dụng chai nước đóng sẵn mà luôn mang theo một bình nước nhỏ bên mình để hạn chế rác thải nhựa. Ở Mỹ, với những quãng đường di chuyển ngắn, chiếc xe đạp là người bạn đồng hành thân thiết của ông thay vì ô tô, như một cách "góp phần bảo vệ môi trường".

Bên cạnh sự nghiệp khoa học nhiều thành tựu, GS. Bình luôn đau đáu một tấm lòng hướng về thế hệ trẻ và quê hương Việt Nam. Ông thường xuyên về nước với tư cách là giáo sư phỏng vấn sinh viên cho chương trình học bổng của Quỹ Giáo dục Việt Nam (VEF), một chương trình danh giá đã chắp cánh cho hàng trăm nghiên cứu sinh Việt Nam đến với các trường đại học hàng đầu của Mỹ. Ông tâm niệm, người thầy cũng như cha mẹ, phải lo cho học trò suốt đời, dìu dắt họ cả sau khi ra trường cho đến khi thực sự trưởng thành.

Ông đặc biệt quan tâm đến các nhà khoa học trẻ, mong muốn truyền lại kinh nghiệm để họ có thể tự tin tiếp cận và bắt nhịp với khoa học thế giới. Tấm lòng nhân ái của ông còn lan tỏa qua những hành động thầm lặng như tặng xe đạp cho các em học sinh nghèo hiếu học ở miền Nam và ấp ủ dự định thực hiện điều tương tự tại các trường miền núi phía Bắc.

Khi được hỏi về bí quyết thành công, ông khiêm tốn chia sẻ: "Đó là sự bền bỉ bởi cuộc sống có rất nhiều thất vọng, sau đó là đam mê tận tụy nghiên cứu và cuối cùng là biết cách truyền đạt lại cho sinh viên thật tốt".

Luôn tự kiểm điểm bản thân mỗi khi mắc sai lầm và đặt ra câu hỏi "Ngày mai mình có thể làm những điều tốt hơn không?", GS. Nguyễn Sơn Bình chính là hình mẫu về một nhà khoa học chân chính – người không chỉ chinh phục những đỉnh cao tri thức mà còn chinh phục lòng người bằng một nhân cách lớn và một trái tim luôn hướng về cội nguồn.

Nguồn: https://khoahocdoisong.vn/tu-rua-chen-3-ca-den-nha-khoa-hoc-hang-dau-post1551284.html