Gia đình - Cầu nối giữa thế hệ và nền tảng phát triển
Gia đình được xem là “tế bào” cơ bản của xã hội, giữ vai trò nền tảng trong việc hình thành nhân cách, hình thành giá trị và góp phần vào sự phát triển toàn diện của con người. Theo UNESCO, Chương trình Chăm sóc và Giáo dục Mầm non (ECCE - Early Childhood Care and Education) xác định giai đoạn từ sơ sinh đến tám tuổi là cửa sổ quan trọng cho sự phát triển não bộ, giúp xây dựng nền tảng cho “hạnh phúc, bình đẳng giới, gắn kết xã hội và học tập suốt đời”. Với tư cách là nơi đầu tiên trẻ em tiếp nhận tình yêu thương, giáo dục giá trị và kỹ năng sống, gia đình đã trở thành “gạch nối” giữa truyền thống và hiện đại, giữa cá nhân và xã hội.
Theo UNESCO, chương trình mầm non toàn diện cho trẻ không chỉ chuẩn bị cho trẻ những kỹ năng cần thiết bước vào bậc tiểu học, mà còn hướng đến phát triển cảm xúc, kỹ năng ứng xử và xây dựng mối quan hệ gắn kết giữa gia đình, nhà trường và cộng đồng. Trong đó, gia đình đóng vai trò là mái ấm, “trung tâm giáo dục đầu tiên” và cũng là nền tảng cho sức khỏe cảm xúc và khởi đầu cho hành trình phát triển kỹ năng và tư duy của trẻ. Báo cáo Reimagining Our Futures Together (UNESCO, 2021) đã kêu gọi xây dựng “hợp đồng xã hội mới” cho giáo dục, trong đó gia đình, nhà trường và cộng đồng sẽ cùng nhau chia sẻ trách nhiệm. Nhờ đó, gia đình sẽ bảo lưu giá trị văn hóa và trở thành đối tác thiết yếu trong việc triển khai giáo dục toàn cầu, bảo vệ trẻ em và phát triển xã hội học tập.
Cụ thể hơn, tại Phiên họp Đại Hội đồng Liên hợp quốc, đại diện Belarus nhấn mạnh gia đình đóng góp quan trọng vào sự phát triển bền vững thông qua nhiều vai trò: hỗ trợ người cao tuổi, trẻ em khuyết tật và các nhóm dễ tổn thương; giữ gìn văn hóa và bảo đảm không ai bị bỏ lại phía sau trong thời đại số hóa. Cũng trong bối cảnh này, việc hỗ trợ toàn diện cho gia đình - từ chăm sóc mầm non, khuyến khích đọc tại nhà đến chính sách hỗ trợ đa thế hệ - được xem là "đầu tư dài hạn" để vun đắp nhân cách, ổn định xã hội và thúc đẩy xã hội học tập. Khi đó, gia đình sẽ không chỉ “gieo mầm” nhân cách, mà còn là trung tâm kết nối cho mọi quá trình phát triển xã hội.
Các mô hình gia đình châu Á khi xã hội chuyển động không ngừng
Gia đình Nhật Bản hiện nay thường là các “gia đình hạt nhân” gồm cha, mẹ và con cái, với đặc điểm già hóa dân số và tỷ lệ sinh thấp. Nguyên nhân được cho là do áp lực kinh tế và trách nhiệm giáo dục quá lớn. Nghiên cứu cho thấy chi phí giáo dục trước đại học tại Nhật rất cao đã khiến phụ huynh, đặc biệt là các bà mẹ, chịu nhiều áp lực. Để đối phó với những thách thức này, Nhật Bản đã phát triển những hệ giá trị nhân văn sâu sắc như hệ Soka - hệ thống này coi gia đình vừa là nơi bảo tồn truyền thống, vừa là môi trường nuôi dưỡng tinh thần trách nhiệm, nhân quyền và hòa bình. Đây cũng chính là cách tiếp cận mà UNESCO khuyến khích trong mô hình xã hội học tập.
 |
|
Gia đình Nhật Bản hiện nay thường là các “gia đình hạt nhân”. |
Xã hội Hàn Quốc vốn bị ảnh hưởng sâu bởi Nho giáo đã hình thành nên những gia đình gồm nhiều thế hệ chung sống, với tinh thần kính trọng tổ tiên và đạo “hiếu” là “kim chỉ nam” cho mọi hành vi xã hội. Từ nền tảng văn hóa này, một hiện tượng độc đáo đã xuất hiện: xu hướng “mẹ quản lý giáo dục” (Manager Moms). Đây là thực trạng khi phần lớn các bà mẹ Hàn Quốc dành toàn bộ tâm huyết để theo dõi sát sao việc học của con em từ bậc mẫu giáo cho đến đại học. Họ quan tâm đến thành tích học tập, thậm chí coi đó như cách thức nâng cao địa vị xã hội cho cả gia đình và dòng họ. Tuy nhiên, áp lực giáo dục khốc liệt này đã tạo ra hệ quả nghiêm trọng: tỷ lệ sinh ở Hàn Quốc giảm xuống mức báo động. Trước tình hình đó, Chính phủ đã triển khai các biện pháp như trợ cấp sinh con, chăm sóc trẻ em và điều chỉnh giờ làm việc linh hoạt để khuyến khích cân bằng giữa gia đình và công việc. Đồng thời, sự tham gia tích cực của phụ nữ vào lực lượng lao động, cùng với cải cách hệ thống pháp luật (như luật gia đình 1991) và quan niệm bình đẳng giới tiến bộ đang làm thay đổi cấu trúc gia đình truyền thống.
Cũng trong khu vực châu Á, Singapore đã xây dựng thành công mô hình liên kết chặt chẽ giữa ba trụ cột: gia đình, nhà trường và chính phủ trong việc phát triển xã hội học tập. UNESCO đánh giá Singapore là điển hình thành công của khu vực châu Á. Quốc gia này sở hữu chất lượng giáo dục vượt trội với tỷ lệ học sinh tham gia chương trình Giáo dục Quốc tế (PISA) cao vượt OECD và môi trường tích cực hỗ trợ trẻ học tập suốt đời. Trong mô hình này, gia đình Singapore đóng vai trò kép. Họ giáo dục con cái về các giá trị dân tộc và văn hóa đa sắc tộc đặc trưng của đất nước. Mặt khác, các gia đình còn liên kết chặt chẽ với hệ thống chính sách xã hội của Nhà nước, nhận được sự hỗ trợ toàn diện từ tài chính đến định hướng học tập cho mọi thành viên trong gia đình.
Thách thức và lời giải từ chính sách
Các nền kinh tế phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore đang phải đối mặt với tình trạng già hóa dân số và tỷ lệ sinh thấp, bắt nguồn từ áp lực kinh tế, gánh nặng giáo dục và vai trò truyền thống của phụ nữ trong gia đình. Dù ngày càng nhiều phụ nữ tham gia vào thị trường lao động, nhưng trách nhiệm làm mẹ và chăm sóc con cái vẫn chủ yếu đặt lên vai họ, dẫn đến sự bất bình đẳng giới trong gia đình. Bên cạnh đó, chi phí giáo dục cao cũng là một áp lực lớn khiến nhiều gia đình rơi vào trạng thái áp lực, ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định sinh con và chất lượng cuộc sống lâu dài.
Để đối phó với tình trạng tỷ lệ sinh thấp và già hóa dân số, nhiều quốc gia như Hàn Quốc đã triển khai các chính sách đồng bộ và có chiều sâu. Trước hết, các chính sách hỗ trợ tài chính và chăm sóc trẻ nhỏ được đẩy mạnh, bao gồm trợ cấp nuôi con, hỗ trợ y tế và linh hoạt về thời gian làm việc nhằm giảm gánh nặng chi phí và tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các gia đình có con. Cùng với đó, các cải cách pháp luật của Hàn Quốc cũng được thúc đẩy, điển hình như việc sửa đổi luật gia đình từ đầu thập niên 1990 để tăng cường bình đẳng giới và khuyến khích chia sẻ trách nhiệm giữa cha và mẹ trong gia đình. Quan trọng không kém, làn sóng chuyển đổi giá trị văn hóa cũng đang được khuyến khích nhằm nâng cao nhận thức về vai trò của cả cha và mẹ trong giáo dục con cái, giảm bớt áp lực học tập sớm từ lứa tuổi mẫu giáo, đồng thời thúc đẩy sự phát triển toàn diện thông qua kỹ năng mềm và tư duy sáng tạo.
Trong xã hội đầy biến động hiện nay, gia đình vẫn là điểm tựa vững chắc, nơi truyền thống và toàn cầu hóa tưởng chừng đối lập nhưng cùng hướng đến một mục tiêu chung: Xây dựng con người toàn diện, xã hội bình đẳng, gắn kết và phát triển bền vững. Các mô hình gia đình tại Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore cho thấy rằng gia đình không chỉ là nơi kết nối cá nhân với tập thể, mà còn là điểm khởi đầu cho mọi chính sách xã hội, từ giáo dục đến dân số. UNESCO khuyến khích đặt gia đình ở vị trí trung tâm trong chiến lược phát triển xã hội học tập và chăm sóc mầm non toàn diện. Đây chính là bài học quý giá mà Việt Nam có thể tham khảo để hoạch định chính sách và vun đắp văn hóa gia đình trong thế kỷ 21.
Nguồn: https://baophapluat.vn/unesco-gia-dinh-la-diem-tua-trong-chuyen-dong-xa-hoi-post553291.html
Bình luận (0)