Qua khảo cứu bản gốc các tờ báo cách mạng và tìm kiếm các tư liệu, hồi ký được viết lại, kể lại từ những người trong cuộc, chúng tôi xin giới thiệu khái quát một số phương thức ấn loát của báo chí cách mạng từ khi ra đời tới năm 1955.
VIẾT TAY
Báo Thanh Niên (1925 - 1930) của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên được in ấn thủ công ở Trung Quốc, tuy nhiên vì số lượng ít và nhu cầu đọc cao, khi được bí mật đưa về VN thì đã được các cơ sở cách mạng cho chép tay thành nhiều bản.
Nhiều tờ báo cách mạng lưu hành trong nhóm nhỏ, nhất là báo chí được các chiến sĩ cách mạng làm ra trong nhà tù thực dân cũng được thực hiện bằng cách chép tay. Trong và sau các cao trào cách mạng 1930 - 1931, 1936 - 1939, 1941 - 1945, hàng chục ngàn người bị bắt và giam cầm trong hệ thống nhà tù kiên cố mà người Pháp dựng lên khắp Đông Dương, như: nhà tù Hỏa Lò, Côn Đảo, Buôn Ma Thuột, Lao Bảo, Kon Tum, Sơn La, Khám lớn Sài Gòn… Rút kinh nghiệm từ hoạt động của báo chí cách mạng ngoài nhà tù, tổ chức Đảng trong các nhà tù rất quan tâm đến việc tổ chức phong trào làm báo ở nơi giam cầm. Họ viết bằng bút mực, bút chì đen hay bằng nước cơm, nước cháo, sữa, nước cốt chanh... Khi nào cần đọc thì hơ lửa, hoặc bôi lên một loại hóa chất, chữ sẽ hiện ra.
Trang bìa và các trang bên trong của báo Xây dựng, báo của tù nhân trại 6B, nhà tù Côn Đảo, năm 1973
ẢNH: ĐOÀN KHUYÊN
Các tờ báo chép tay chỉ có thể làm từ 1, 2 hoặc tối đa 10 bản báo mỗi kỳ. Dù ít hay nhiều, dù ở ngoài làm báo bí mật hay ở trong tù, việc làm báo chép tay đều rất vất vả.
IN THẠCH
Khi có nhu cầu "phát hành" báo cho số đông, việc chép tay không thể nào đảm đương xuể, người làm báo cách mạng bắt buộc phải tìm cách in ấn hàng loạt.
Một trong những "kỹ thuật" ấn loát đầu tiên và phổ biến nhất mà các "tòa soạn" báo cách mạng thực hiện là in thạch. Thạch/ Rau câu/ Xu xoa/ Xương xoa/ Gélatine là một số cách gọi chung cho loại nguyên liệu thực phẩm, không mùi, không vị, trong suốt hoặc hơi ngả vàng, thu được sau quá trình nấu sôi da động vật (da heo), xương (trừ xương bò), hoặc chiết xuất từ thực vật (tảo đỏ, trái cây). Thời tiền khởi nghĩa, các chiến sĩ cộng sản hoạt động bí mật, thường được sử dụng các nguyên liệu này để… in báo và in truyền đơn. Sau khi nấu nóng chảy, để nguội, thạch đông lại, tạo ra bề mặt bằng phẳng, trơn láng, không thấm nước.
Báo Cởi ách số 12 (1944) và một trang truyền đơn, in thạch
ẢNH: TƯ LIỆU
Việc in được thực hiện bằng cách cho đông thạch trên một cái khay, sau đó áp lên bề mặt thạch đã đông một tờ giấy có chữ viết ngược bằng mực đậm. Bề mặt của thạch sẽ thẩm thấu mực từ trang giấy mẫu theo đúng các nét viết, vẽ trên đó. Tờ giấy thấm mực ban đầu được lấy ra. Tiếp đó một tờ giấy trắng được đặt cẩn thận lên trên tấm thạch, và vuốt phẳng để in lên các đường nét vẽ và chữ viết mà bề mặt tấm thạch đã giữ lại. Với phương pháp này, vài chục bản sao chép của một trang báo gốc có thể được in ra trước khi mực bị khô (tùy độ đậm và chất lượng của mực).
Nhiều tờ báo cách mạng và truyền đơn trong những năm 1920 - 1940 được in bằng cách này.
IN ĐẤT SÉT
Nếu như phương pháp in thạch bị chậm vì in được ít trang là phải thay tấm thạch khác và tờ giấy mẫu khác, thì với phương pháp in mới này, người in báo sử dụng một tấm bảng có trải đất sét ướt để in báo, truyền đơn…
Báo Lao động số 1 (ngày 14.8.1929), in bằng đất sét
ẢNH: TƯ LIỆU
Họ trộn đất sét với một ít nước, nhào trộn, làm cho nó mềm dẻo rồi vuốt phẳng. Bề mặt miếng đất sét sau đó được làm ẩm thêm với một ít glycerin, giúp nó "trơn và phẳng như lụa". Một người viết chữ đẹp viết nội dung tờ báo lên trên những tờ giấy rồi đặt giấy ấy lên bề mặt đất sét, đất trộn glycerin sẽ thẩm thấu mực. Sau đó, những tờ giấy trắng được ép lên bề mặt này.
Với một lần rập mực, in đất sét có thể in được nhiều bản hơn phương pháp in thạch. Với đất sét, người thợ in cũng có thể nhào trộn, sử dụng nhiều lần mà không phải nấu lại hay chờ nguội, đất sét lại là thứ nguyên liệu sẵn có ở khắp VN. Tuy nhiên, in theo hai cách in thạch và đất sét thì nét chữ trên các trang báo thường bị nhòe, không được rõ nét như trang gốc. (còn tiếp)
Nguồn: https://thanhnien.vn/100-nam-bao-chi-cach-mang-viet-nam-nhung-phuong-thuc-in-bao-khong-giong-ai-185250609215811099.htm
Bình luận (0)