Báo in châu Á tái định vị thời kỳ công nghệ số

Trong những cửa hàng tiện lợi nhỏ bé ở thủ đô Seoul (Hàn Quốc) hay Tokyo (Nhật Bản), vài sạp báo vẫn lặng lẽ hiện diện như những kỷ vật của một thời đã qua. Báo in, dù ngày càng ít dần trong nhịp sống hiện đại, vẫn giữ một vị trí riêng, đặc biệt với những người trân trọng cảm giác lật trang giấy mỗi sáng. Trên khắp châu Á, báo in đang dần nhường bước cho công nghệ số, nhưng câu chuyện về nó vẫn chưa khép lại.

Sáng hôm đó, sau cơn mưa, không khí ở Seoul trở nên mát mẻ và trong lành hơn. Trên nền vỉa hè ẩm ướt, ánh nắng dịu dàng xuyên qua kẽ lá, tạo nên những vệt sáng lung linh. Ở cửa hàng tiện lợi GS25  gần ga Jongno 3-ga, một nhóm người lớn tuổi tay cầm tờ báo in, vui cười nói chuyện. Hóa ra, họ đang trao đổi sôi nổi về bài phân tích, bình luận trên tờ Dong-A Ilbo xunh quanh màn tranh luận trực tiếp trên truyền hình của 4 ứng cử viên Tổng thống.

Báo in vẫn được ưa chuộng ở các vùng quê Ấn Độ.
 

Thấy tôi tay lăm lăm máy ảnh lại gần sạp báo nhỏ trong cửa hàng, bà Young-mi vừa cười, vừa nói bằng tiếng Hàn và vừa ra hiệu rằng để bà lấy tờ Chosun Ilbo. Khi thấy tôi mở phần mềm dịch tiếng Hàn Papago ra, bà vui vẻ nói: “Tôi vẫn thích đọc báo giấy. Xem tin trên điện thoại không bằng cầm tận tay, lật từng trang một. Giờ ít người đọc báo giấy, nhưng tôi vẫn thích cảm giác này”.

Anh Hwang In-yeop, chủ cửa hàng GS25 cho tôi hay, mỗi ngày anh chỉ nhận khoảng 80-100 tờ báo in các loại và để ở giá báo ngay trước cửa hàng. Thường tầm 9h-12h sẽ có người ra mua báo, phần lớn là các cụ hưu, người lớn tuổi. Thỉnh thoảng cũng có người mua báo vào buổi tối. Anh Hwang In-yeop còn cho biết thêm rằng, so với các cửa hàng tiện lợi khác ở xung quanh (như CU), số lượng báo anh nhận ký gửi ở cửa hàng vẫn còn nhiều, thường thì các cửa hàng mỗi ngày chỉ nhận khoảng 50-70 tờ, có cửa hàng còn lấy có 20-30 tờ.

Ông Rahmad (57 tuổi) bán báo bằng cách đi lang thang quanh chợ Jatinegara, Đông Jakarta, Indonesia.

“Được cái cửa hàng tôi ở phố trung tâm, nhiều người qua lại nên cũng có nhiều khách hàng hơn. Tôi thấy, với những người lớn tuổi, việc mua một tờ báo giấy không chỉ là thói quen, mà còn là một phần ký ức, là phút giây kết nối với nhịp sống đô thị và thế giới bên ngoài. Có những cụ còn mua thêm mỳ hoặc nắm cơm kèm thêm cốc cà phê rồi ngồi ở khu bàn ăn trong cửa hàng, chậm rãi lật giở từng trang báo”, anh Hwang In-yeop chia sẻ.

Một đồng nghiệp của tôi ở tờ The Korea Herald cho hay, đầu những năm 2000, người dân Hàn Quốc còn có thói quen xếp hàng mua báo nhưng khoảng 8 năm trở lại đây, những tờ báo vốn từng phủ sóng rộng khắp trên các sạp báo giờ chỉ còn lác đác vài bản và các khu bán báo giờ chiếm một góc khiêm tốn, nép mình giữa kệ bánh mì và máy pha cà phê tự động. Những tờ như Chosun Ilbo, JoongAng Ilbo hay Dong-A Ilbo… được bày ra chủ yếu để phục vụ nhóm độc giả trung thành lớn tuổi – những người vẫn giữ thói quen đọc tin trên giấy in, như một phần nếp sống không dễ gì thay đổi.

Đáng chú ý là hình ảnh những sạp báo nhỏ thân thương như thế không chỉ vẫn xuất hiện ở Hàn Quốc mà tại Nhật Bản, các cửa hàng tiện lợi như 7-Eleven hay Lawson cũng dành một góc nhỏ cho báo in, phục vụ nhóm độc giả trung niên và lớn tuổi. Còn ở quốc đảo Singapore, những kệ báo nhỏ trong các cửa hàng tiện lợi được lưu giữ và trở thành biểu tượng của phương thức tiếp nhận thông tin truyền thống giữa lòng đô thị hiện đại.

Theo nhà báo Jamila Achakzai ở Islamabad (Pakistan), dù báo in ở châu Á đang đối mặt với sự sụt giảm lượng phát hành nhưng hệ thống phân phối tại nhà được duy trì cũng vẫn giúp các tờ báo này thích nghi tốt hơn với thời đại công nghệ số. Ấn Độ là hai trong số rất ít quốc gia mà hệ thống phát hành báo in tận nhà vẫn còn cực kỳ mạnh. Các tờ báo như: The Times of India, Dainik Bhaskar hay Hindustan Time… hiện vẫn duy trì một đội ngũ phân phối hàng triệu bản báo mỗi ngày, trải dài từ thành thị đến nông thôn. Đặc điểm nổi bật là các "paperwallahs" – những người giao báo vào sáng sớm bằng xe đạp hoặc xe máy – đã trở thành hình ảnh quen thuộc ở các khu dân cư. Mức giá báo rẻ (dưới 10 rupee/tờ, tương đương dưới 5.000 đồng Việt Nam), nhờ được trợ giá bởi quảng cáo, khiến báo in tại Ấn Độ vẫn là lựa chọn phổ biến cho đại chúng. Hệ thống này hoạt động theo mô hình cực kỳ hiệu quả, mang tính bản địa hóa cao và linh hoạt theo từng khu vực.

Lâu lắm mới bắt gặp hình ảnh người đọc báo trên tàu điện ngầm ở Nhật Bản.

Trong khi đó tại Nhật Bản, văn hóa đặt báo dài hạn theo tháng, quý, hoặc cả năm vẫn còn phổ biến ở nhóm độc giả lớn tuổi. Các tờ báo như: Asahi Shimbun, Yomiuri Shimbun,  Mainichi… vận hành hệ thống phân phối với các chi nhánh gọi là tokubai-ten (đại lý báo) đóng vai trò trung tâm phân phối đến từng hộ gia đình. Theo thống kê năm 2022, Nhật Bản khoảng 14.000 đại lý báo trên toàn quốc và hơn 200.000 người giao báo sáng sớm mỗi ngày (thường từ 2h–5h).

Báo in Ấn Độ ghi nhận tăng trưởng nhẹ trong những tháng đầu năm 2025.

Trung Quốc, nơi từng sở hữu hệ thống phân phối báo in rộng lớn qua các bưu cục địa phương thì nay phần lớn các ấn phẩm đã chuyển sang dạng điện tử. Một số tờ báo lớn như People’s Daily duy trì phân phối báo in tới các cơ quan Đảng, trường học và thư viện, nhưng đối với độc giả phổ thông, báo in chủ yếu được thay thế bằng ứng dụng đọc báo số, nền tảng video hoặc bản tin WeChat…

Một quầy báo nhỏ ở Ấn Độ.

Tuy nhiên, sự thay đổi trong thói quen tiếp nhận thông tin, cùng áp lực về tài chính, đang khiến báo in dần thu hẹp không gian tồn tại của mình. Trong hơn một thập kỷ qua, báo in đã phải dần nhường lại vị trí trung tâm cho tin tức số, nơi mọi thông tin đều cập nhật theo thời gian thực chỉ bằng vài cú chạm trên màn hình điện thoại.

Sạp báo nhỏ trong cửa hàng tiện lợi ở thủ đô Seoul (Hàn Quốc).

Như ở Hàn Quốc – quốc gia từng tự hào với nền báo chí phát triển hàng đầu châu Á, báo in đang dần trở thành một dấu ấn hoài niệm hơn là phương tiện thông tin đại chúng. Các tờ báo đình đám của nước này từng đạt lượng phát hành hàng triệu bản mỗi ngày giờ gần như bị thay thế bằng tin tức điện tử trên các nền tảng như Naver, Kakao hay Youtube. Một báo cáo của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hàn Quốc năm 2023 cho biết, lượng phát hành báo in tại nước này đã giảm hơn 50% so với năm 2010. Doanh thu từ quảng cáo in ấn tụt dốc không phanh, buộc nhiều tòa soạn phải cắt giảm nhân sự, hợp nhất phòng ban, hoặc chuyển toàn bộ sang báo điện tử.

Tình cảnh của Hàn Quốc không phải là trường hợp cá biệt. Tại Trung Quốc, các tập đoàn truyền thông lớn như People’s Daily hay Southern Weekly đã đầu tư mạnh vào ứng dụng di động, mạng xã hội và hệ thống phát trực tuyến khiến báo in giờ đây chỉ còn tồn tại như một ấn phẩm nghi thức, chủ yếu dành cho cơ quan nhà nước và thư viện. Trong khi đó, báo in ở Nhật Bản tồn tại dai dẳng hơn phần lớn nhờ vào thói quen đọc báo buổi sáng ăn sâu trong văn hóa người Nhật. Hai tờ báo lớn nhất – Yomiuri Shimbun và Asahi Shimbun – vẫn nằm trong số những tờ báo có lượng phát hành hàng ngày lớn nhất thế giới, dù con số này cũng đã giảm nhiều so với thời kỳ đỉnh cao. Tuy nhiên, các tòa soạn ở Nhật cũng không nằm ngoài làn sóng số hóa với các phiên bản điện tử được đầu tư mạnh mẽ và bắt đầu thử nghiệm các hình thức thu phí nội dung.

Các tờ báo ở Bangladesh đưa tin về chiến thắng trong cuộc bầu cử của Thủ tướng Sheikh Hasina tại Dhaka, Bangladesh hồi tháng 1/2024. Ảnh: Dhaka Tribune.

Với Ấn Độ hay Pakistan, nơi báo in vẫn phát triển tương đối ổn định do hàng trăm triệu dân (đặc biệt là vùng nông thôn) chưa tiếp cận Internet thường xuyên, lượng phát hành báo in có lúc thậm chí còn ghi nhận mức tăng nhẹ (nhất là sau COVID-19). Tuy nhiên, báo in không biến mất mà đang “lùi” về để tái định vị mình. Thay vì cạnh tranh tốc độ với mạng xã hội hay tin tức trực tuyến, báo in giờ đây thiên về chiều sâu, độ tin cậy và giá trị lưu trữ; tiếp tục phục vụ những nhóm độc giả riêng biệt như: người cao tuổi, giới học giả, giáo viên, hay những cộng đồng sống ở vùng sâu, vùng xa nơi Internet chưa phủ rộng.

GS.TS Pitabas Pradhan, giảng viên Khoa Truyền thông đại chúng tại Đại học Hồi giáo Aligarh (Ấn Độ) trong một buổi lên lớp với nhóm phóng viên Việt Nam theo học khóa truyền thông hiện đại tại Ấn Độ cho hay, một số cơ quan truyền thông Ấn Độ còn gìn giữ báo in như  một sản phẩm văn hóa – lịch sử. Các tòa soạn đầu tư vào những số báo đặc biệt như: báo Tết, niên san, chuyên san khoa học... được in đẹp, trình bày công phu như một cách lưu dấu ký ức tập thể. Chưa kể, họ còn thuê một đội ngũ marketing chuyên thăm dò xu hướng đọc của độc giả báo in để cho ra những bài viết, sản phẩm báo chí phù hợp.

Một sạp báo in hiếm hoi ở Singapore.

“Đó cũng là hướng đi đáng chú ý trong bối cảnh báo in dần rời khỏi vai trò sản phẩm tiêu dùng đại chúng”, GS.TS Pitabas Pradhan nhấn mạnh và cho biết thêm rằng, ngoài Ấn Độ, tại Indonesia – quốc gia đông dân thứ tư thế giới, báo in vẫn giữ được thị phần ổn định hơn so với nhiều nước trong khu vực châu Á do tỷ lệ người dân sống ở khu vực nông thôn còn cao và mức độ tiếp cận Internet không đồng đều. Theo số liệu của Hiệp hội Báo chí Indonesia (Persatuan Wartawan Indonesia – PWI), tính đến năm 2023, vẫn còn hơn 300 ấn phẩm báo in hoạt động thường xuyên, trong đó có các tên tuổi lớn như: Kompas, Media Indonesia, Jawa Pos.

Trụ sở tờ báo in tiếng Trung ở Malaysia Sin Chew Daily với số lượng phát hành khoảng 340.000 bản/ngày.

GS.TS Pitabas Pradhan nhận định, lý do để báo in ở Indonesia giữ mức độ ổn định, thứ nhất là do hệ thống phát hành có sự kết hợp giữa phân phối truyền thống và mạng lưới bán lẻ; thứ hai là các cơ quan truyền thông cũng nỗ lực cung cấp phiên bản báo giấy giá rẻ, thiết kế gọn nhẹ để phù hợp với điều kiện kinh tế của độc giả bình dân. Thêm vào đó, một số tờ báo như Kompas đã chuyển hướng báo in thành “phiên bản sâu” chuyên phân tích, phỏng vấn dài, phóng sự điều tra trong khi phần tin tức cập nhật được đẩy sang nền tảng số. “Chiến lược chia đôi sản phẩm không chỉ giữ chân độc giả truyền thống mà còn thu hút thêm độc giả trẻ qua ứng dụng và trang web”, GS.TS Pitabas Pradhan nhận xét.

Rõ ràng, báo in không còn là nơi đưa tin đầu tiên nhưng vẫn là nơi lưu giữ thông tin đáng tin cậy. Và trong thế giới nhiễu loạn thông tin, sự tồn tại ấy cùng với thói quen đọc báo của người dân châu Á có thể chính là lý do giúp báo in vẫn tiếp tục có chỗ đứng (dù khiêm tốn) trong xã hội số.

Các số liệu thống kê cho thấy, Trung Quốc hiện dẫn đầu khu vực với doanh thu báo in khoảng 8 tỷ USD, phần lớn đến từ báo Đảng và hệ thống truyền thông nhà nước. Ở Nhật Bản, Yomiuri Shimbun giữ vững kỷ lục tờ báo có lượng phát hành lớn nhất thế giới, với gần 5,8 triệu bản/ngày (theo số liệu tháng 6/2024 của Cục Kiểm toán Phát hành Báo chí Nhật Bản – JABC). Asahi Shimbun và Nikkei lần lượt theo sau với hơn 3,39 triệu và 1,3 triệu bản/ngày, đồng thời lượng đăng ký báo điện tử cũng đang tăng đều.

Tại Ấn Độ, tờ Dainik Bhaskar ghi nhận mức tăng ấn tượng 150.000 bản/ngày trong quý I năm 2025, nâng tổng phát hành lên khoảng 4,3 triệu bản/ngày, trong khi The Times of India đạt hơn 3,4 triệu bản/ngày. Doanh thu ngành xuất bản báo chí ước tính đạt 6 tỷ USD và tiếp tục tăng (theo Cục Kiểm toán Phát hành Báo chí Ấn Độ, quý I/2025).

Trong khi đó, tại Hàn Quốc, doanh thu ngành báo chí (bao gồm báo in và báo điện tử) năm 2022 đạt khoảng 3,38 tỷ USD và tăng lên khoảng 3,5 tỷ USD vào năm 2024. Riêng doanh thu quảng cáo báo in năm 2024 đạt khoảng 455 triệu USD. Theo Quỹ Báo chí Hàn Quốc (KPF) và Cơ quan Kiểm định Lượng phát hành Báo chí Hàn Quốc (KABC), các tờ báo lớn như The Chosun Ilbo, The Dong-A Ilbo, JoongAng Ilbo và Seoul Shinmun duy trì lượng phát hành từ 780.000 bản đến hơn 1,2 triệu bản/ngày.

Tại Indonesia, báo in vẫn là nguồn thông tin chủ lực ở nhiều khu vực ngoài đô thị, với các nhà xuất bản lớn như Kompas Gramedia, Jawa Pos và Tempo chiếm thị phần lớn, doanh thu toàn ngành khoảng 2 tỷ USD – con số đáng kể đối với một quốc gia đang phát triển. Ở Malaysia, thị trường báo chí ổn định với các tờ Sin Chew Daily (tiếng Trung) đạt khoảng 340.000 bản/ngày và The Star (tiếng Anh) hơn 248.000 bản/ngày, phản ánh sự đa dạng ngôn ngữ và cấu trúc xã hội.

Tại Singapore, thị trường nhỏ nhưng tinh gọn, báo in chủ yếu phục vụ nhóm độc giả trung niên và cao tuổi. Tờ The Straits Times vẫn phát hành đều đặn qua các cửa hàng tiện lợi và đặt báo định kỳ. Trong khi đó, ở Bangladesh và Pakistan, báo in đóng vai trò thiết yếu tại vùng nông thôn và khu vực có hạ tầng Internet yếu. Tờ Prothom Alo của Bangladesh phát hành khoảng 500.000 bản/ngày, còn tờ Jang (tiếng Urdu) ở Pakistan dẫn đầu với khoảng 800.000 bản/ngày.

Nguồn: https://cand.com.vn/Xa-hoi/bao-in-chau-a-tai-dinh-vi-thoi-ky-cong-nghe-so-i772132/