Bộ sưu tập phù điêu rắn Naga tại tháp Dương Long: Hướng tới lập hồ sơ đề nghị công nhận bảo vật quốc gia

Bộ sưu tập phù điêu rắn Naga tại tháp Dương Long: Hướng tới lập hồ sơ đề nghị công nhận bảo vật quốc gia

Trong nghệ thuật kiến trúc tháp Chăm tại Bình Ðịnh, hình tượng rắn Naga được thể hiện nhiều nhất tại tháp Dương Long (huyện Tây Sơn) có niên đại thế kỷ XII - XIII. Bảo tàng tỉnh đang triển khai các bước lập hồ sơ khoa học đề nghị công nhận bảo vật quốc gia “Bộ sưu tập 5 phù điêu rắn Naga tháp Dương Long”.

Tháp Dương Long là quần thể kiến trúc gồm 3 tháp nằm gần nhau thẳng hàng theo trục Bắc - Nam, xây trên khu đồi thuộc xã Bình Hòa và xã Tây Bình (huyện Tây Sơn). Tháp Dương Long có niên đại khoảng thế kỷ XII đến thế kỷ XIII, được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt vào năm 2015.

Cán bộ Bảo tàng tỉnh đo đạc, mô tả các phù điêu rắn Naga để lập hồ sơ khoa học. Ảnh: NGỌC NHUẬN

Đây là cụm tháp chịu ảnh hưởng nghệ thuật Khmer (thời Angkor) rõ nét nhất; một trong những yếu tố ảnh hưởng văn hóa Khmer ở điêu khắc Champa tháp Dương Long đó là hình tượng rắn Naga.

Nhìn tổng thể, 3 tháp ở Dương Long có đặc điểm chung về bình đồ kiến trúc, loại hình, thành phần, chất liệu kiến trúc. Điểm khác biệt giữa các tháp là đề tài trang trí khác nhau: Hình ảnh các vị thần trong nhiều tư thế, vũ điệu; các loài thú như voi, khỉ, mặt Kala, Naga, Gajasimha…

Theo PGS.TS Ngô Văn Doanh viết trong sách Tháp cổ Chăm Pa sự thật & huyền thoại: “Một trong những đặc trưng nổi bật nhất và cũng giá trị nhất về mặt nghệ thuật của tháp Dương Long là gần như tất cả các hình trang trí điêu khắc đều được tạc trên các bộ phận bằng đá, như chân tường, diềm mái, cửa giả, cửa ra vào… Vì thế mà không một khu tháp cổ Champa nào lại có nhiều tác phẩm điêu khắc đá như Dương Long”.

“Hình tượng rắn Naga trang trí nhiều ở tháp Dương Long đã nói lên quá trình giao lưu và tiếp biến văn hóa giữa người Chăm, người Ấn Độ và người Khmer. Nhưng dù thể hiện dưới bất kỳ hình tượng nghệ thuật nào, trong văn hóa Khmer, rắn Naga nguyên thủy vẫn là biểu tượng của nguồn nước và những quyền năng mà thiên nhiên ban tặng cho con người.

Nhà nghiên cứu NGUYỄN THANH QUANG

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Thanh Quang, rắn Naga ở tháp Dương Long được chạm khắc chi tiết, cầu kỳ, đa dạng, trang trí khá đậm đặc từ xung quanh chân tháp lên đến các cửa giả, cửa chính, các ô khám và viền xung quanh tầng mái, được thể hiện nhiều kích cỡ, nhiều bố cục khác nhau: Rắn 5 đầu, 3 đầu, 1 đầu… “Hàng nghìn mảnh đá chạm thu được ở tháp Dương Long trong các đợt khai quật khảo cổ, có khoảng từ 70 - 80% chạm hình rắn; trong hàng trăm tác phẩm điêu khắc có giá trị tìm được thì hình tượng rắn chiếm đa số. Có thể nói, rắn Naga tháp Dương Long là một hiện tượng đặc biệt trong điêu khắc cổ Champa”, nhà nghiên cứu Nguyễn Thanh Quang cho biết.

Bảo tàng tỉnh đang lưu giữ, trưng bày bộ sưu tập phù điêu rắn Naga để phục vụ công chúng tham quan, tìm hiểu, nghiên cứu văn hóa Champa ở Bình Định. Cả 5 phù điêu rắn Naga tạc giống nhau, thể hiện hình tượng rắn Naga 5 đầu, mặt trước chạm khắc nổi, mặt sau để trơn không trang trí hoa văn. Naga đầu đội mũ miện hình chóp ba tầng, trông rất dữ tợn, cổ phình ra hết cỡ, quanh cổ và thân rắn trang trí hoa văn sọc ngang, giữa ngực chạm nổi hoa văn hình hoa thị hai lớp...

Ông Bùi Tĩnh, Giám đốc Bảo tàng tỉnh, cho biết: “Hình tượng rắn Naga tại tháp Dương Long là sự giao thoa giữa các nền văn hóa khác nhau, tạo nên nét độc đáo về tạo hình, được xem là đạt đỉnh cao của nghệ thuật điêu khắc Champa. Chính vì vậy, năm nay Bảo tàng tỉnh sẽ lập hồ sơ khoa học tham mưu Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch trình UBND tỉnh đề nghị Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch trình Thủ tướng Chính phủ công nhận bảo vật quốc gia “Bộ sưu tập 5 phù điêu rắn Naga tháp Dương Long”.

ÐOÀN NGỌC NHUẬN

Nguồn: https://baobinhdinh.vn/viewer.aspx?macm=18&macmp=18&mabb=343386