 |
| TS. Vũ Thu Hương cho rằng, trẻ em cần trang bị kỹ năng ứng phó với các chiêu trò lừa đảo trực tuyến. (Ảnh NVCC) |
Thời gian vừa qua, liên tiếp các vụ lừa đảo trực tuyến nhắm đến đối tượng trẻ em. Dù cơ quan chức năng đã có hàng loạt cảnh báo nhưng thực trạng lừa đảo, bắt cóc online vẫn tồn tại và đánh vào tâm lý sợ hãi, thiếu kỹ năng ứng phó, tự bảo vệ mình và thiếu hiểu biết trong thế giới số của trẻ em.
Báo Thế giới và Việt Nam đã có cuộc trao đổi với TS. Vũ Thu Hương, nguyên giảng viên Khoa Giáo dục tiểu học, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, về việc trang bị kỹ năng cho trẻ từ sớm, giúp các em chủ động ứng phó với các tình huống lừa đảo dù ở trên mạng hay ngoài đời.
Chiêu trò lừa đảo bủa vây
Hiện tượng trẻ bỏ nhà đi do mâu thuẫn với gia đình hoặc bị dụ dỗ qua mạng xã hội đang trở nên phổ biến và để lại nhiều hệ lụy nghiêm trọng. Theo bà, đâu là nguyên nhân sâu xa dẫn đến thực trạng này?
Trẻ ngày nay có cuộc sống quá đầy đủ về vật chất nhưng nhàm chán. Các con chỉ đi học rồi về nhà chơi điện thoại. Các bạn không phải làm việc nhà, ít phải chăm sóc ai, ít khi tiếp xúc với xã hội, không đi chợ, không giao tiếp với hàng xóm, lối phố nên mối quan hệ rất hạn hẹp và tầm nhìn bị hạn chế rất nhiều.
Trẻ ngày nay cũng rất ít hoạt động. Các bạn gái không được dạy làm đồ handmade như khâu vá, thêu thùa, đan lát. Các bạn trai không được dạy sửa điện nước, đóng các đồ vật bằng gỗ… Hầu như trẻ không tham gia hoạt động cộng đồng như sinh hoạt hè như trước kia.
Bọn trẻ còn bị người lớn "phong tỏa" tin tức do quan niệm: Trẻ nhỏ biết gì! Các cháu nhỏ quan tâm đến vấn đề thời sự còn khiến người lớn lo lắng. Chính vì bị phong tỏa tin tức nên trẻ dần hình thành nếp sống thờ ơ với thời cuộc, ngơ ngác với các khái niệm rất hiện thực như rửa tiền, hàng trắng, chứng khoán, xung đột… Chính vì vậy, khi bị các đối tượng tiếp cận, trẻ rất dễ tin rằng thông tin từ đó là sự thật và bị buộc phải tuân theo hướng dẫn của các đối tượng.
Kiến thức cuộc sống kém do thiếu tiếp xúc với môi trường xung quanh, ít phải lao động, ít va chạm, thời gian sử dụng thiết bị điện tử quá nhiều, thiếu môi trường sinh hoạt cộng đồng như các câu lạc bộ, các đoàn thể mà chỉ có lớp học và gia đình đã khiến các con trở nên yếu đuối và ảo tưởng.
Các con xa lạ với gia đình mình, đôi khi còn chống đối, trong khi lại dễ dàng tin người xa lạ do hiểu biết nông cạn, dễ bị thao túng tâm lý. Ngoài ra, kiến thức pháp luật của nhiều bạn nhỏ gần như bằng không nên khi gặp lừa đảo, các con rất dễ dàng bị thao túng ở các mức độ khác nhau.
Trong khi đó, các chiêu trò bắt cóc, lừa đảo hiện nay ngày càng tinh vi, thường sử dụng chiêu thao túng tâm lý để bọn trẻ tự động rời khỏi gia đình, tự động rơi vào các bẫy lừa đảo một cách ngây ngô. Điều này xuất phát từ việc thiếu hiểu biết, kỹ năng ứng xử, ứng phó và đến từ cả khoảng cách giữa cha mẹ và con cái.
Trang bị kỹ năng cho trẻ từ sớm, từ xa
Trong bối cảnh các chiêu trò lừa đảo ngày càng tinh vi, đặc biệt trên nền tảng mạng xã hội, trẻ em dễ trở thành mục tiêu bị lợi dụng. Vậy kỹ năng nào là cấp thiết nhất mà trẻ cần được trang bị từ sớm để tự bảo vệ mình?
Biết mình biết người, trăm trận trăm thắng. Kỹ năng cơ bản trẻ cần biết đến từ cuộc sống, kiến thức pháp luật. Nếu trẻ nào cũng biết rõ những chiêu trò các đối tượng thường sử dụng, các kiến thức pháp luật liên quan thì các con không dễ bị lừa.
Có 2 khái niệm mà trẻ rất cần biết đó là: Không pháp luật nào cấm trẻ báo cho cha mẹ mình biết nếu mình vướng phải các vấn đề pháp luật. Không có ai trên đời này dễ dàng cho mình tiền một cách miễn phí cả. Nếu trẻ biết 2 điều này, chắc chắn sẽ hiểu là cần báo ngay cho cha mẹ nếu con cảm thấy có nguy hiểm và các con sẽ đặt ra nghi vấn khi ai đó tự dưng "tốt bụng" cho tiền.
Trước tiên, gia đình cần nhắc lại rất nhiều lần để con biết rằng, con phải gọi cho gia đình cho dù xảy ra vấn đề gì, dù con có bị công an (giả danh) bắt giữ. Gia đình nên có các phương thức liên lạc và bắn tin cho nhau nhanh nhất và hiệu quả nhất. Nếu được, các con chia sẻ định vị cho gia đình trước khi thực hiện các yêu cầu của họ. Thậm chí, trẻ có thể tuyên bố với các “chú công an giả danh” rằng, con sẽ không làm gì cho đến khi có cha mẹ ở bên. Với cách thức đó, các con sẽ có cơ may thoát khỏi các nguy cơ bị lừa đảo dễ dàng hơn.
Với nguyên tắc số 2, các con hiểu, không hề dễ dàng nhận được tiền của người khác mà không có các yêu cầu đi kèm. Các con cần nghi vấn nếu có ai đó bày tỏ sẵn sàng cho các con tiền. Với nghi vấn đó, các con có thể hỏi cha mẹ, thầy cô giáo về tình huống này và có nhiều cơ may thoát khỏi hiểm nguy.
 |
| Nhiều chiêu trò lừa đảo trực tuyến nở rộ. (Ảnh minh họa: Internet) |
Theo bà, ngành giáo dục và nhà trường cần có những điều chỉnh như thế nào để bổ sung kiến thức, kỹ năng sống, đặc biệt là kỹ năng sử dụng mạng xã hội an toàn cho học sinh? Liệu có nên xem đây là một nội dung chính khóa?
Trong bối cảnh công nghệ phát triển mạnh mẽ và mạng xã hội ngày càng trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của giới trẻ, việc trang bị cho học sinh kiến thức, kỹ năng để sử dụng Internet và mạng xã hội một cách an toàn là vô cùng cần thiết. Ngành giáo dục và nhà trường không thể đứng ngoài cuộc.
Trước hết, giáo dục kỹ năng số và an toàn mạng nên được đưa vào như một nội dung chính khóa hoặc tích hợp trong các môn học như Giáo dục công dân, Tin học hoặc các chương trình kỹ năng sống. Trẻ em cần hiểu được cách phân biệt thông tin thật – giả, cách bảo vệ danh tính cá nhân, nhận diện hành vi lừa đảo trực tuyến, bắt nạt mạng và có ý thức đạo đức khi tương tác trong môi trường số.
Bên cạnh đó, giáo viên cũng cần được bồi dưỡng về kiến thức công nghệ và kỹ năng hướng dẫn học sinh sử dụng mạng xã hội an toàn. Không thể kỳ vọng học sinh thay đổi nếu người lớn không đủ hiểu biết để dẫn dắt.
Giáo dục kỹ năng số không chỉ dừng lại trong lớp học mà còn cần được củng cố từ gia đình. Có như vậy, học sinh mới được trang bị một cách toàn diện để tự bảo vệ mình và sử dụng công nghệ như một công cụ hữu ích thay vì là mối nguy tiềm ẩn. Khi thế giới số song hành với thế giới thực, kỹ năng sống trong môi trường mạng phải là năng lực thiết yếu của thế hệ trẻ.
Tôi nghĩ, đã đến lúc các con cần có môn học phòng tránh và ứng phó với tất cả các nguy cơ, các tình huống nguy hiểm trong cuộc sống như hỏa hoạn, lũ lụt, động đất và cả lừa đảo, xâm hại, bắt cóc dưới các dạng khác nhau.
Môn học này nên thiết kế từ lớp 1 đến lớp 12 với các mức độ tình huống phức tạp tăng dần và có thi, đánh giá. Như thế các con sẽ có nhiều kiến thức và kỹ năng tốt hơn để ứng phó với các tình huống trong cuộc sống.
Xây dựng mối quan hệ tin cậy giữa cha mẹ - con cái
Việc trẻ bị dụ dỗ, rủ rê qua mạng cho thấy một khoảng trống trong giáo dục và sự thiếu kết nối giữa cha mẹ với con cái. Bà đánh giá như thế nào về vai trò đồng hành của cha mẹ hiện nay và điều gì đang bị bỏ quên?
Tôi nhận ra, các bậc phụ huynh hiện nay thiếu rất nhiều kiến thức tâm sinh lý trẻ và kỹ năng làm việc cùng trẻ. Nhiều người chỉ quan tâm đến việc học, đánh giá năng lực của các con bằng học và bỏ qua cơ hội giáo dục con ngay trong gia đình. Các áp lực thành tích, áp lực cuộc sống và cả những cách giáo dục chưa hợp lý đã khiến khoảng cách giữa cha mẹ và con cái bị nới rộng. Chính điều này đã tạo cơ hội cho các đối tượng xấu tiếp cận và tìm cách thao túng các con.
Có nhiều gia đình, cha mẹ còn không tin tưởng con, không trao đổi, giao tiếp với con mà tin bạn bè, tin những người ngoài. Điều này càng khiến khoảng cách giữa con và cha mẹ xa vời, cha mẹ khó có thể hỗ trợ con khi cần thiết.
Cũng có bậc cha mẹ lại có cách ứng xử phân biệt giữa các con, ưu tiên một bạn trong những đứa con khiến các con có khoảng cách với nhau, tủi thân, nghĩ bố mẹ không yêu thương mình. Các con sẽ là món mồi ngon để các đối tượng xấu tiếp cận, lừa đảo.
Nhiều bậc phụ huynh bày tỏ lo lắng, hoang mang vì không biết nên dạy con thế nào cho đúng trong thời đại số. Là chuyên gia giáo dục, bà có thể gợi ý cách cha mẹ xây dựng mối quan hệ tin cậy, giúp con không bị lôi kéo bởi thế giới ảo?
Việc đầu tiên chúng ta cần phải giáo dục các con về các điều "được/cấm/phải". Có những điều gì các con được làm theo sở thích, điều gì các con bị cấm tuyệt đối và những gì các con phải làm cho dù không muốn.
Ví dụ, cấm các con không được rời khỏi nhà khi chưa được sự cho phép của cha mẹ. Các con phải thông báo cho cha mẹ nếu như có các đối tượng lạ tiếp cận quá gần. Cha mẹ nên tôn trọng con hơn, giảm thiểu các can thiệp không cần thiết, trò chuyện một cách tôn trọng với các con sẽ tạo được mối quan hệ tốt với con.
Đặc biệt, các bậc cha mẹ nên thường xuyên trao đổi với con về các vấn đề thời sự trong xã hội. Điều này vừa cung cấp cho các con nhiều kiến thức trong cuộc sống, giúp các con mở rộng tầm nhìn và có kỹ năng ứng phó và phòng tránh bắt cóc, lừa đảo. Đặc biệt, giao tiếp tôn trọng và công bằng sẽ khiến các con hiểu và gắn kết với cha mẹ nhiều hơn.
Nguồn: https://baoquocte.vn/chuyen-gia-giao-duc-chia-se-cach-giup-tre-ung-pho-voi-cac-chieu-tro-lua-dao-truc-tuyen-bat-coc-online-322857.html
Bình luận (0)