Để tạo ra thế hệ tự tin, bản lĩnh, yêu nước trong thời đại 4.0

Khi cả ba mắt xích "nhà trường - gia đình - xã hội" đồng bộ, chúng ta không chỉ giúp thanh niên tránh khỏi những nguy cơ từ thông tin xấu độc, mà còn tạo ra một thế hệ tự tin, có bản lĩnh và biết tự bảo vệ Tổ quốc trong thời đại 4.0.

Theo TS. Trịnh Lê Anh, “yêu nước 4.0” không đo bằng độ ồn ào, mà bằng độ chuẩn. (Ảnh NVCC)

Đó là quan điểm của TS. Trịnh Lê Anh, Khoa Du lịch học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN với Báo Thế giới và Việt Nam về việc trang bị "vaccine cho giới trẻ" trong cuộc chiến chống lại các thông tin sai lệch trên không gian mạng.

Trang bị cho giới trẻ “sức đề kháng” trước tin xấu, độc

Theo anh, các cơ quan, ban, ngành cần làm gì để công tác giáo dục chính trị, đạo đức và lối sống không trở nên khô khan, mà thực sự hấp dẫn và đi sâu vào tâm trí đoàn viên, thanh niên?

Tôi thường nói với sinh viên rằng: “Chính trị và đạo đức cũng giống như cuốn sách quý, nếu chỉ để trên kệ thì nó sẽ bụi phủ, nhưng nếu biết mở ra và kể bằng ngôn ngữ đời thường, nó sẽ trở thành hành trang sống động". Giới trẻ ngày nay lớn lên cùng TikTok, YouTube Shorts, podcast…

Nếu chúng ta vẫn đưa ra một bài giảng dài 90 phút chỉ toàn nghị quyết và khẩu hiệu thì chắc chắn các bạn sẽ gật gù nhưng là gật gù buồn ngủ. Thay vào đó, hãy biến những điều tưởng chừng to tát thành những câu chuyện rất “người”, rất gần gũi: Một video ngắn về người lính hải quân giữa Trường Sa, một vở kịch sinh viên về tinh thần “đồng cam cộng khổ”, hay một chiến dịch online do chính các bạn trẻ sáng tạo.

Điều quan trọng là phải cho thanh niên thấy rằng, chính trị và đạo đức không phải cái gì xa vời, mà chính là cách ta chọn sống mỗi ngày: Biết xếp hàng văn minh, biết chia sẻ khó khăn với cộng đồng, biết tự hào khi nói “tôi là người Việt Nam”. Khi các giá trị ấy được kể bằng ngôn ngữ hiện đại, bằng những hình ảnh chạm đến cảm xúc, tôi tin rằng công tác giáo dục sẽ không chỉ “thấm” mà còn trở thành động lực thôi thúc giới trẻ hành động.

Trong bối cảnh bùng nổ thông tin hiện nay, việc tăng cường“sức đề kháng” cho giới trẻ trước thông tin xấu độc là vô cùng cần thiết. Anh có lời khuyên cụ thể nào để các bạn trẻ tự nhận biết và vô hiệu hóa các âm mưu cách mạng màu trên mạng xã hội, tránh bị “dắt mũi” hay “vào hùa” theo đám đông?

Chúng ta đang sống trong một thế giới mà thông tin lan nhanh. Tin tốt thì ít khi “viral”, còn tin xấu thì chỉ sau một đêm đã có thể biến thành bão mạng. Vì vậy, nếu được khuyên, tôi muốn nói với các bạn trẻ một điều rất giản dị: Hãy coi kỹ năng tiếp nhận thông tin giống như tiêm vaccine.

Vaccine giúp cơ thể kháng bệnh, còn “vaccine thông tin” giúp mỗi người có khả năng nhận diện và kháng lại tin giả. Cách tiêm vaccine này cũng không phức tạp: Luôn hỏi ai đăng tin này, mục đích gì, số liệu có nguồn không, tốt nhất là thử so sánh ít nhất từ hai nguồn khác nhau.

"Yêu nước 4.0 không đo bằng độ ồn ào, mà bằng độ chuẩn: Chuẩn trong kiểm chứng, chuẩn trong cách chia sẻ, chuẩn trong thái độ có trách nhiệm. Mỗi cú report đúng chỗ, mỗi đường link lừa đảo bị chặn, mỗi yêu cầu trợ giúp được xác minh đều là lá chắn mềm bảo vệ cộng đồng, khi cộng hưởng lại, nó tạo nên một văn hóa công dân số rất Việt Nam".

Trước khi bấm nút share, hãy dừng lại một nhịp, bởi chỉ một cú click thiếu suy nghĩ cũng có thể biến ta từ nạn nhân thành “người tiếp tay”. Điều quan trọng hơn cả là giữ cho mình sự bình tĩnh. Đừng “vào hùa” theo đám đông chỉ vì thấy nhiều lượt thích hay comment.

Giới trẻ hoàn toàn có thể biến chính mạng xã hội thành nơi lan tỏa năng lượng tích cực, thay vì thành “mảnh đất màu mỡ” cho những kẻ gieo rắc hoang mang. Một cú click cẩn trọng không chỉ bảo vệ chính mình, mà còn góp phần giữ gìn sự bình yên của cộng đồng.

Hình ảnh lễ diễu binh, diễu hành kỷ niệm 80 năm Quốc khánh. (Ảnh: Nguyễn Hồng)

Một trong những giải pháp quan trọng là xây dựng và phát huy vai trò của mạng lưới thông tin chính thống. Chúng ta cần làm gì để các kênh thông tin này trở nên hấp dẫn, gần gũi với giới trẻ hơn, thay vì chỉ là những bản tin mang tính tuyên truyền, theo anh?

Theo tôi, vấn đề không nằm ở việc giới trẻ chán thông tin chính thống, mà ở cách chúng ta kể chuyện. Một bản tin mở đầu bằng “hội nghị tổng kết” sẽ khó cạnh tranh với một clip TikTok 30 giây sôi động. Điều chúng ta cần không phải là thay đổi sự thật, mà là thay đổi cách kể sự thật. Thông tin chính thống phải đi đúng “địa chỉ” mà giới trẻ thường xuyên có mặt: TikTok, Instagram, YouTube Shorts và phải nói bằng “ngôn ngữ” của họ: Ngắn gọn, giàu hình ảnh, nhiều cảm xúc.

Một trong những ví dụ thuyết phục là cách làm rất tốt của Báo Nhân Dân làm trong dịp Đại lễ A80: Từ phụ san đặc biệt với 80 sự kiện nổi bật, đến những “quà tặng số” như trải nghiệm AR/VR tại Kỳ đài Độc lập, mã Spotify để nghe Tuyên ngôn Độc lập, hay concert “Tổ quốc trong tim” tại Mỹ Đình lan tỏa mạnh mẽ trên mạng xã hội. Thậm chí, những phóng sự về “khối nữ chiến sĩ thông tin” luyện tập trong mưa nắng cũng trở thành điểm nhấn gây bão, bởi nó chạm tới cảm xúc và sự ngưỡng mộ tự nhiên.

"Điều quan trọng là phải cho thanh niên thấy rằng, chính trị và đạo đức không phải cái gì xa vời, mà chính là cách ta chọn sống mỗi ngày: Biết xếp hàng văn minh, biết chia sẻ khó khăn với cộng đồng, biết tự hào khi nói 'tôi là người Việt Nam'. Khi các giá trị ấy được kể bằng ngôn ngữ hiện đại, bằng những hình ảnh chạm đến cảm xúc, công tác giáo dục sẽ trở thành động lực thôi thúc giới trẻ hành động".

Hay như tôi biết, Báo Thế giới và Việt Nam cũng đã ký hợp tác với Trung tâm Nghiên cứu Ấn Độ (Viện Chính trị và Quan hệ quốc tế, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) để sản xuất các ấn phẩm chuyên đề vừa có tính học thuật vừa có tính truyền thông, giúp câu chuyện đối ngoại không chỉ là tuyên bố chính sách, mà là câu chuyện có chiều sâu, có chuyên gia, có tiếng nói thực tế...

Những ví dụ đó cho thấy, khi thông tin chính thống được làm bằng nghệ thuật kể chuyện, nó không còn là “lời nói từ trên cao” mà trở thành tiếng nói bạn bè, dễ nghe, dễ tin và dễ chia sẻ. Tôi tin rằng, nếu tiếp tục mở rộng sự tham gia của giới trẻ, biến họ thành những “creator” đồng hành thì kênh chính thống sẽ không chỉ là “kênh để biết”, mà thực sự trở thành “kênh để yêu”.

TS. Trịnh Lê Anh cho rằng, cần gieo cho giới trẻ sự tự tin, tình yêu Tổ quốc từ những điều nhỏ bé. (Ảnh NVCC)

Yêu nước thời 4.0 từ những điều giản dị

Lòng yêu nước của người trẻ thời 4.0 được thể hiện qua nhiều cách, không chỉ trên mạng xã hội. Anh có thể chia sẻ một số câu chuyện, ví dụ về việc các bạn trẻ đã và đang góp phần bảo vệ Tổ quốc, đặc biệt là trong cuộc chiến chống lại các thông tin sai lệch trên không gian mạng?

Tôi nghĩ “yêu nước 4.0” nhiều khi đến từ những việc rất nhỏ và rất lặng: Một cú báo cáo (report) tin giả đúng chỗ, một đường link lừa đảo được chặn kịp thời, hay một yêu cầu trợ giúp được xác minh và kết nối thành công giữa mùa dịch. Những hành động ấy không ồn ào, nhưng góp phần giữ bình yên trên “biên giới số” mỗi ngày.

Trong cao điểm dịch Covid-19, hàng chục nghìn sinh viên đã tham gia Zalo Connect và SOSMap, giúp xác minh và kết nối hàng trăm nghìn yêu cầu trợ giúp, đồng thời lọc bỏ những thông tin bịa đặt, trục lợi. Một nhóm kỹ sư trẻ khác xây dựng dự án Chống lừa đảo, tạo tiện ích nhận diện website lừa đảo, đến nay đã bảo vệ hàng chục nghìn người dùng khỏi tin giả và lừa đảo trực tuyến. Gần đây, Trung ương Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam còn ký thỏa thuận 5 năm với TikTok để đào tạo kỹ năng phản ứng với nội dung xấu độc, biến giới trẻ thành “tế bào miễn dịch” trên không gian mạng.

Bên cạnh đó, Trung tâm Xử lý tin giả Việt Nam đã mở kênh để người dân, đặc biệt là nhiều bạn trẻ tích cực tham gia gửi, theo dõi và lan tỏa kết quả xác minh, giúp ngăn tin giả lan rộng. Và không thể quên những sinh viên tình nguyện tại SEA Games 31, khi những clip, hình ảnh do chính họ tạo ra đã lan tỏa một Việt Nam thân thiện, hiếu khách, đồng thời phản bác tinh tế các luận điệu xuyên tạc.

Những việc làm ấy có thể lặng lẽ, nhưng cộng hưởng lại, chúng tạo nên một “lá chắn mềm” đầy hiệu quả cho hình ảnh và giá trị Việt Nam trên không gian mạng. Nhìn từ những ví dụ ấy, tôi tin “yêu nước 4.0” không đo bằng độ ồn ào, mà bằng độ chuẩn: Chuẩn trong kiểm chứng, chuẩn trong cách chia sẻ, chuẩn trong thái độ có trách nhiệm. Đó đều là những "lá chắn mềm" bảo vệ cộng đồng, khi cộng hưởng lại, nó tạo nên một văn hóa công dân số rất Việt Nam: Lặng lẽ, trách nhiệm, hiệu quả.

Hình ảnh lễ diễu binh, diễu hành kỷ niệm 80 năm Quốc khánh. (Ảnh: Nguyễn Hồng)

Để nâng cao ý thức cảnh giác cho giới trẻ, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa gia đình, nhà trường và xã hội. Theo anh, mỗi bên cần thực hiện vai trò của mình như thế nào để tạo ra một môi trường an toàn và lành mạnh cho giới trẻ phát triển?

Gia đình, nhà trường và xã hội như ba chân kiềng, thiếu một bên thì chiếc kiềng khó mà vững. Gia đình là nơi gieo những hạt giống đầu tiên: Sự ngay thẳng, tình yêu thương, niềm tự hào về truyền thống. Nếu trong bữa cơm, cha mẹ có thể trò chuyện với con về lịch sử, về những câu chuyện sống tử tế, thì đó chính là liều “vaccine văn hóa” rất sớm.

Nhà trường giữ vai trò bồi dưỡng kỹ năng: Tư duy phản biện, kỹ năng số, năng lực chọn lọc thông tin. Không chỉ dạy các em “cái gì đúng, cái gì sai”, mà quan trọng hơn là dạy cách tự tìm ra câu trả lời trong một thế giới đầy dữ liệu và cám dỗ.

Xã hội bao gồm truyền thông, các tổ chức, môi trường mạng, cần tạo ra sân chơi lành mạnh, nơi giới trẻ vừa được thử thách, vừa được truyền cảm hứng. Một bản tin chính thống hấp dẫn, một chiến dịch thanh niên tình nguyện, hay đơn giản là một nền tảng số minh bạch cũng có thể trở thành “bức tường lửa” hữu hiệu.

Khi cả ba mắt xích này đồng bộ, chúng ta không chỉ giúp thanh niên tránh khỏi những nguy cơ từ thông tin xấu độc, mà còn tạo ra một thế hệ tự tin, có bản lĩnh và biết tự bảo vệ Tổ quốc theo cách của thời đại 4.0.

Nguồn: https://baoquocte.vn/de-tao-ra-the-he-tu-tin-ban-linh-yeu-nuoc-trong-thoi-dai-40-327749.html