Đề thi tiếng Anh tốt nghiệp THPT: Đánh giá hay đánh đố?

(Dân trí) - “Khi ranh giới giữa “đánh giá” và “đánh đố” mờ nhạt, hệ quả nhiều học sinh, dù đã nỗ lực suốt 12 năm, phải đối mặt với nguy cơ bị loại khỏi hành trình học tập chỉ vì bài thi vượt xa năng lực thực tế”.

Trên đây là nhận xét của TS Đặng Ngọc Toàn, Giám đốc Trung tâm Phát triển Cộng đồng và Ứng phó Biến đổi Khí hậu Tây Nguyên (CHCC), thuộc Liên hiệp các hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, về đề thi tiếng Anh năm nay.

TS Đặng Ngọc Toàn, Giám đốc Trung tâm Phát triển Cộng đồng và Ứng phó Biến đổi Khí hậu Tây Nguyên (Ảnh: M. Hà).

Đề thi để “đánh giá” hay “đánh đố”?

Theo TS Toàn, khi xem đề thi tiếng Anh tốt nghiệp THPT năm nay, ông bất ngờ, không chỉ vì đề khó với phần lớn các em, mà còn quá dài và nặng nề, đến mức khó lý giải.

Với một học sinh có năng lực đọc hiểu trung bình, việc đọc hết toàn bộ nội dung đã là thử thách, chưa nói đến việc phải phân tích, suy luận và chọn đáp án đúng giữa những phương án gây nhiễu tinh vi.

Với triết lý kỳ thi đưa ra, đề thi này liệu có thực sự hướng tới toàn thể học sinh trên khắp các vùng miền, những người học tập trong điều kiện rất khác nhau, hay chỉ thực sự phù hợp với một nhóm nhỏ học sinh ưu tú ở thành thị, trường chuyên, hoặc các trung tâm luyện thi?

Đề thi tiếng Anh tốt nghiệp THPT 2025 (Ảnh: Hoàng Hồng).

Nếu đề thi được định hình dựa trên năng lực của một nhóm ưu tú thiểu số, nhưng lại áp dụng cho tất cả, nguyên tắc công bằng, một giá trị cốt lõi của giáo dục, đang bị tổn thương nghiêm trọng.

“Theo tôi, đề thi đúng nghĩa phải là công cụ đánh giá khách quan và định hướng học tập, không phải là hàng rào ngăn cách hay phép thử khắt khe về khả năng "chịu đựng" áp lực của học sinh.

Khi ranh giới giữa “đánh giá” và “đánh đố” trở nên mờ nhạt, hệ quả nhiều học sinh, dù đã nỗ lực suốt 12 năm, phải đối mặt với nguy cơ bị loại khỏi hành trình học tập chỉ vì một bài thi vượt xa năng lực thực tế.

Càng nguy hiểm hơn, nếu ta vô tình biến kỳ thi thành công cụ sàng lọc cơ học, bỏ lại phía sau những em học sinh thiệt thòi hơn về điều kiện học tập.

Một trong những biểu hiện đáng lo ngại là sự nhầm lẫn giữa “độ khó” và “chất lượng”. Có quan niệm cho rằng đề càng khó, càng dài, càng thể hiện sự tiến bộ và trình độ giáo dục cao: Đó là ngộ nhận.

Độ khó không đồng nghĩa với tính khoa học hay sự tiên tiến. Đề thi tốt cần làm nổi bật được kiến thức và kỹ năng học sinh đã được trang bị theo chương trình. Đề thi cần phân hóa nhưng trong giới hạn của năng lực phổ thông, nhằm nhận diện mức độ phát triển tư duy, không phải để “bẫy” thí sinh.

Thí sinh dự thi tốt nghiệp THPT 2025 (Ảnh: Phương Quyên).

Bắt người đi chân trần thi với người đeo giày leo núi

Cũng theo TS Toàn, thực tế hiện nay, điều kiện dạy và học giữa các vùng miền ở Việt Nam vẫn còn chênh lệch rất lớn, nhiều vùng núi, nông thôn thiếu giáo viên tiếng Anh đạt chuẩn. Do đó, việc áp dụng cùng một thước đo là phản giáo dục, giống yêu cầu mọi người cùng leo một ngọn núi nhưng người đi chân trần, người được trang bị giày leo núi.

Cải cách giáo dục không thể dừng lại ở hình thức, đổi tên một kỳ thi, thay một bộ sách giáo khoa, hay chỉnh sửa ma trận đề, mà phải bắt đầu từ một thay đổi căn bản trong tư duy làm giáo dục. Một nền giáo dục tiến bộ không đo bằng tỷ lệ rớt, mà bằng số lượng học sinh được tiếp thêm cơ hội để vươn lên.

Giáo dục tiếng Anh là minh chứng điển hình cho sự lệch pha giữa việc học và việc thi. Khi kết quả đầu ra nghèo nàn nhưng đề thi ngày càng "cao siêu", liệu kỳ thi ấy đang đo lường điều gì? Năng lực ngôn ngữ hay khả năng ứng phó với kỹ thuật thi cử?

Nếu thi cử tiếp tục là nơi thể hiện sự phức tạp thay vì là công cụ đo lường trung thực và nhân văn, nền giáo dục sẽ ngày càng xa rời đời sống và càng khó nhận được sự đồng thuận cần thiết từ công chúng.

“Tôi tha thiết đề nghị những người làm chính sách giáo dục, đặc biệt những người trực tiếp xây dựng đề thi, hãy bước vào lớp học thực tế, để lắng nghe, đồng hành, cảm nhận rõ học sinh đang học trong điều kiện nào, đang được dạy ra sao và đang cần gì để học tốt hơn.

Một đề thi quốc gia không thể là nơi thể hiện cá tính, quan điểm chủ quan hay tham vọng chuyên môn mà được thiết kế bằng sự thấu hiểu, khoa học và trên hết, là tinh thần nhân văn”, TS Toàn nói.

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/de-thi-tieng-anh-tot-nghiep-thpt-danh-gia-hay-danh-do-20250629225713322.htm