Gen Z tối giản sự nghiệp và cú hích tái định hình thị trường lao động

(Dân trí) - Khi Gen Z nói không với văn hóa cày cuốc, họ mang đến làn gió mới: làm việc vừa đủ, sống hết mình sau giờ làm, tái định hình văn hóa công sở hiện đại.

Bạn có thường từ chối nhận thêm việc ở công ty, không mấy mặn mà với vị trí quản lý và ưu tiên cuộc sống “sau 5 giờ chiều” hơn công việc “từ 9 giờ sáng đến 5 giờ chiều”? Nếu câu trả lời là có, rất có thể bạn đang là một người theo chủ nghĩa tối giản trong sự nghiệp.

Đây không phải là một lời phán xét mà là một thuật ngữ đang ngày càng phổ biến, đặc biệt khi nói về gen Z. Và đằng sau nó là cả một sự thay đổi kiến tạo về cách thế hệ trẻ nhìn nhận giá trị của lao động, tiền bạc và chính cuộc đời mình.

"Tối giản sự nghiệp" - cuộc nổi loạn chống lại văn hóa "cày cuốc"

Chủ nghĩa tối giản (minimalism) vốn là một triết lý sống tập trung vào những điều cốt lõi, loại bỏ sự thừa thãi để ưu tiên những gì thực sự mang lại giá trị - như các mối quan hệ, đam mê hay sức khỏe tinh thần - thay vì chạy theo vật chất. Giờ đây, gen Z đang áp dụng nguyên tắc này vào chính nơi họ dành ra 8 tiếng mỗi ngày, đó là công sở.

"Tối giản sự nghiệp" không có nghĩa là làm việc ít đi hay lười biếng mà nó là một lựa chọn có ý thức. Thay vì săn đuổi những chức danh hào nhoáng hay gánh thêm trách nhiệm mà không đi kèm mức lương tương xứng, nhiều người trẻ đang chủ động "dọn dẹp" sự nghiệp của mình, giữ công việc chính ở mức độ vừa đủ để đảm bảo an toàn tài chính, và dành trọn vẹn năng lượng, nhiệt huyết cho những đam mê ngoài giờ làm.

Chris Martin, trưởng nhóm nghiên cứu tại Glassdoor, nhận định: “Đây là một sự dịch chuyển có ý thức, tránh phụ thuộc vào một nhà tuyển dụng duy nhất, thiết lập ranh giới rõ ràng, mở rộng khái niệm về sự thỏa mãn nghề nghiệp, đồng thời xây dựng nhiều nguồn thu nhập để ổn định tài chính". Theo ông, gen Z không hề chối bỏ công việc mà chỉ từ chối mô hình cũ kỹ vốn được áp đặt lên họ.

Sự trỗi dậy của xu hướng này là một phản ứng tất yếu sau nhiều năm các thế hệ trước, đặc biệt là millennial, những người bị vắt kiệt bởi văn hóa cày cuốc (hustle) và những khẩu hiệu sáo rỗng về việc "theo đuổi đam mê" tại văn phòng. Gen Z đã chứng kiến những lời hứa về sự ổn định, lương hưu và uy tín để đổi lấy lòng trung thành dài hạn đã bị phá vỡ hoặc trở nên vô nghĩa trong bối cảnh sa thải hàng loạt, kinh tế bất ổn và sự trỗi dậy của AI. Họ không còn tin vào con đường mòn.

Né chức danh "có tiếng mà không có miếng"

Một trong những biểu hiện rõ nét nhất của chủ nghĩa tối giản sự nghiệp là thái độ hoài nghi của gen Z đối với nấc thang sự nghiệp truyền thống. Con số từ khảo sát của Glassdoor đã gây chấn động: 68% lao động gen Z cho biết họ sẽ không theo đuổi vai trò quản lý nếu không đi kèm với việc tăng lương hoặc một chức danh thực sự có trọng lượng.

Với họ, một tấm danh thiếp ghi chức "quản lý" mà không có sự đền bù xứng đáng chẳng khác nào một "chiếc cốc độc" - trách nhiệm nhiều hơn, áp lực nặng nề hơn, nhưng lợi ích tài chính và giá trị cá nhân lại không tăng tương xứng. Họ thực dụng một cách có lý trí. Derek Thomas, lãnh đạo tuyển dụng tại KPMG, mô tả thái độ của họ là "hãy chứng minh cho tôi thấy". Họ sẽ hỏi ngược lại: "Anh nói điều đó tốt cho tôi, nhưng liệu có thật không?".

Thay vì leo lên một chiếc thang cứng nhắc, gen Z chọn mô hình "lá sen" (lily pad). Morgan Sanner, chuyên gia sự nghiệp tại Glassdoor, giải thích: "Đó là một hành trình cho phép chúng tôi nhảy sang bất cứ cơ hội nào phù hợp nhất ở thời điểm hiện tại. Về lâu dài, kiểu linh hoạt đó bền vững, thực tế và phù hợp hơn với bối cảnh công sở ngày nay".

Một cú nhảy có thể là giảm lương để có thêm thời gian rảnh, chấp nhận chức danh thấp hơn để làm công việc sáng tạo hơn, hoặc chuyển sang một ngành ổn định hơn trước mối đe dọa từ AI.

Gen Z đang theo đuổi sự tối giản sự nghiệp - một cuộc dịch chuyển tư duy có chủ đích, một chiến lược tài chính được tính toán kỹ lưỡng để đối mặt với một thế giới đầy biến động. (Ảnh: Getty).

Tuy nhiên, sẽ là sai lầm nếu cho rằng gen Z hoàn toàn né tránh vai trò lãnh đạo. Dữ liệu khác từ chính Glassdoor cho thấy, thế hệ này đang bước vào hàng ngũ quản lý với tỷ lệ tương đương các thế hệ trước, hiện chiếm khoảng 10% tổng số quản lý. Daniel Zhao, kinh tế trưởng tại Glassdoor, làm rõ mâu thuẫn này: "Quản lý vẫn được xem là con đường chính để leo thang sự nghiệp".

Vấn đề không phải là họ từ chối, mà là họ chỉ chấp nhận khi bài toán kinh tế - lợi ích được giải quyết một cách sòng phẳng.

Khi đã ngồi vào ghế lãnh đạo, họ cũng viết lại luật chơi. Gen Z quản lý bằng sự đồng cảm, đề cao giao tiếp thẳng thắn, phản hồi liên tục và xem việc hỗ trợ sức khỏe tinh thần của nhân viên là một phần trách nhiệm cơ bản.

Thế hệ "side hustle" - nơi tham vọng thực sự và dòng tiền thứ hai tỏa sáng

Vậy nếu không dồn hết năng lượng để leo thang sự nghiệp, tham vọng của gen Z được đặt ở đâu? Câu trả lời nằm ở công việc tay trái (side hustle).

Đây chính là mảnh đất màu mỡ nơi tham vọng, sự sáng tạo và tinh thần khởi nghiệp của họ được tự do bay bổng. Dữ liệu từ Harris Poll cho thấy một con số ấn tượng: 57% gen Z có ít nhất một công việc tay trái, vượt xa thế hệ millennials (48%), gen X (31%) và baby boomer (21%). Điều này khẳng định họ là "thế hệ side hustle" đích thực.

Về mặt tài chính, đây là một chiến lược đa dạng hóa nguồn thu nhập khôn ngoan. Trong một thị trường lao động đầy rủi ro, việc phụ thuộc vào một nguồn lương duy nhất là một canh bạc nguy hiểm. Bằng cách xây dựng các dòng tiền phụ, gen Z đang tự tạo ra một tấm lưới an toàn tài chính cho riêng mình, giảm thiểu rủi ro và tăng cường sự tự chủ.

Nhưng nghề tay trái còn mang ý nghĩa lớn hơn tiền bạc. Nó là không gian để họ làm chủ, để theo đuổi đam mê (42% làm vì đam mê) và để xây dựng bản sắc nghề nghiệp của riêng mình, tách biệt khỏi công việc 9-to-5 (công việc hành chính từ 9 giờ sáng đến 5 giờ chiều). Công việc chính trở thành "nhà tài trợ" cho các "dự án đam mê". Như một giáo viên ở Iowa đã nói: "Tôi thường đùa rằng mình không mơ về lao động. Đam mê là cho khoảng thời gian từ 5 giờ chiều đến 9 giờ tối, sau ca làm 9-to-5".

Các công việc tay trái phổ biến rất đa dạng, từ những việc đòi hỏi chuyên môn cao như y tá thực hành (56 USD/giờ), trị liệu tâm lý (30 USD/giờ), kế toán (23 USD/giờ) cho đến các công việc sáng tạo như viết nội dung (22 USD/giờ) và thiết kế đồ họa (20 USD/giờ).

Tương lai của công việc hay lời cảnh tỉnh cho doanh nghiệp?

Triết lý "tối giản sự nghiệp" của gen Z không phải là một xu hướng nhất thời mà là một bản xem trước về tương lai của thế giới việc làm. Nó đặt ra một thách thức và cũng là một cơ hội lớn cho các doanh nghiệp.

Không còn là phúc lợi, cân bằng công việc - cuộc sống là một yêu cầu không thể thương lượng. 32% gen Z xếp đây là yếu tố hàng đầu khi chọn việc, thậm chí còn quan trọng hơn cả mức lương cao. Các công ty khăng khăng duy trì chính sách làm việc cứng nhắc sẽ phải đối mặt với nguy cơ chảy máu chất xám, khi 72% gen Z từng cân nhắc nghỉ việc vì lý do này.

Những doanh nghiệp tiên phong đã bắt đầu lắng nghe. Goldman Sachs từ bỏ quy định trang phục cứng nhắc. General Motors thay thế bộ quy tắc 10 trang bằng một câu đơn giản "ăn mặc phù hợp". Google và Microsoft đầu tư mạnh vào các chương trình hỗ trợ sức khỏe tinh thần và nghỉ phép linh hoạt. Canva thậm chí còn khuyến khích nhân viên dành thời gian làm việc để đóng góp cho cộng đồng, giúp tỷ lệ hài lòng của nhân viên đạt đến 92%.

Đa dạng hóa thu nhập bằng nghề tay trái, gen Z vừa theo đuổi đam mê vừa tự xây “lá chắn” tài chính trước biến động và AI (Ảnh: Freepik).

Công thức của gen Z rất rõ ràng: một công việc ổn định để đảm bảo an toàn tài chính, một (hoặc nhiều) công việc tay trái để nuôi dưỡng đam mê và tạo thêm thu nhập, cùng những ranh giới rạch ròi để bảo vệ sức khỏe tinh thần và duy trì sự bền vững lâu dài.

Tương lai công việc không còn của những ai cắm cúi leo mãi một chiếc thang vô tận, mà thuộc về những người biết linh hoạt nhảy từ "lá sen" này sang "lá sen" khác, tự tin chọn lựa cơ hội phù hợp với mục tiêu và giá trị của mình. Doanh nghiệp nào không kịp thích ứng với cuộc cách mạng thầm lặng này sẽ sớm bị bỏ lại phía sau.

Nguồn: https://dantri.com.vn/kinh-doanh/gen-z-toi-gian-su-nghiep-va-cu-hich-tai-dinh-hinh-thi-truong-lao-dong-20250925142749084.htm