Hiệu quả từ mô hình sinh kế bền vững

Đầu tháng 4/2025, tại TP.Quảng Ngãi, một hội thảo khoa học quy mô đã được Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp Hội) phối hợp với Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tổ chức, nhằm tổng kết chặng đường hơn 2 năm thực hiện dự án “Sinh kế bền vững cho cộng đồng ven biển Bình Sơn thông qua trao quyền cho cộng đồng bảo tồn các hệ sinh thái và văn hóa tri thức bản địa trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa” (dự án). Đây còn là dịp để các nhà khoa học, chính quyền và cộng đồng cùng ngồi lại, nhìn nhận một mô hình phát triển đầy triển vọng.

Ký kết biên bản làm việc với nội dung trao đổi, thảo luận về giao quyền quản lý cho cộng đồng bảo vệ nguồn lợi thủy sản gắn với bảo vệ hệ sinh thái và cảnh quan, môi trường tại rừng ngập mặn bàu Cá Cái.

Dự án do Liên hiệp Hội chủ trì, phối hợp triển khai tại các xã Bình Hải, Bình Thuận, Bình Phước và thị trấn Châu Ổ (Bình Sơn), có sự tài trợ của UNDP và kinh phí đối ứng của tỉnh. Sau hơn 2 năm, một mô hình phát triển sinh kế bền vững đã dần  hình thành, dựa trên 3 trụ cột gắn bó chặt chẽ với nhau: Bảo tồn hệ sinh thái, giữ gìn văn hóa bản địa và nâng cao sinh kế cho cộng đồng. Mô hình này được xây dựng trên tinh thần trao quyền cho người dân bảo vệ, tái tạo, khai thác nguồn lợi thủy sản; giúp giám sát, bảo vệ hệ sinh thái, cảnh quan môi trường; đồng thời phát triển sinh kế, cải thiện đời sống cho cộng đồng.

Trong suốt quá trình triển khai dự án, du lịch cộng đồng và du lịch nông nghiệp nông thôn là những hướng đi nổi bật. Tại các xã Bình Hải, Bình Thuận, Bình Phước và thị trấn Châu Ổ đã hình thành nhiều điểm du lịch dựa trên giá trị sinh thái và văn hóa sẵn có. Từ năm 2022 đến nay, hơn 81 nghìn lượt khách đã đến tham quan, mang lại doanh thu trên 1,4 tỷ đồng. Con số tuy chưa lớn nhưng đầy ý nghĩa trong việc hình thành một ngành kinh tế mới.

Người dân vừa được thụ hưởng, vừa là chủ thể tham gia mọi hoạt động, từ tổ chức du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, sản xuất sản phẩm OCOP, đánh bắt thủy sản bền vững. Mô hình Tổ cộng đồng bảo vệ hệ sinh thái rừng ngập mặn bàu Cá Cái kết hợp Hợp tác xã dịch vụ du lịch bàu Cá Cái, xã Bình Thuận, là một ví dụ sinh động, nơi cộng đồng tự tổ chức và vận hành các hoạt động du lịch sinh thái. “Rừng cây cóc trắng nay đã được phục hồi, chắn gió, chống xói lở và tạo không khí trong lành. Chúng tôi mong muốn chính quyền hợp tác với doanh nghiệp để bảo vệ môi trường, tạo điều kiện cho rừng cây cóc trắng phát triển, thu hút đông đảo du khách”, ông Nguyễn Khương, thành viên Tổ cộng đồng và Hợp tác xã dịch vụ du lịch bàu Cá Cái, chia sẻ.

Tiến sĩ Lâm Ngọc Tuấn - chuyên gia đánh giá độc lập của dự án nhận định, nhắc đến huyện Bình Sơn là người ta nghĩ ngay đến những nhà máy, KKT, KCN. Không thể phủ nhận vai trò to lớn của công nghiệp đối với phát triển kinh tế, nhưng mặt trái của nó là hệ sinh thái bị thu hẹp, người dân mất đi sinh kế truyền thống. “Dự án này chính là bước đi phù hợp để bù đắp cho những tác động tiêu cực đó. Nó chứng minh rằng, phát triển công nghiệp và bảo vệ môi trường không hề mâu thuẫn, nếu ta có cách tiếp cận đúng. Hãy để phần thiên nhiên còn lại được bảo vệ bởi chính cộng đồng - những người sống cùng, hiểu rõ và phụ thuộc vào hệ sinh thái ấy”, Tiến sĩ Lâm Ngọc Tuấn nói.

Học sinh tham quan rừng ngập mặn bàu Cá Cái, xã Bình Thuận (Bình Sơn). Ảnh: TẤN PHÁT

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp còn được khuyến khích quay lại hợp tác với cộng đồng, trở thành khách hàng, đối tác trong tiêu thụ sản phẩm bản địa, thúc đẩy sinh kế gắn với tài nguyên thiên nhiên. Một vòng tuần hoàn được thiết lập: Doanh nghiệp phát triển, cộng đồng ổn định, thiên nhiên được gìn giữ.

Một trong những điểm sáng khác của dự án chính là sự khơi dậy và gìn giữ tri thức văn hóa bản địa. Những giá trị tưởng như bị lãng quên trong dòng chảy công nghiệp hóa, nay được hồi sinh qua các hoạt động du lịch trải nghiệm, làng nghề và các chương trình giáo dục cộng đồng. Điển hình như làng gốm Mỹ Thiện - một làng nghề truyền thống đang được địa phương định hướng phục hồi. Sản phẩm gốm này mang đậm tính bản sắc, được giới thiệu đến du khách trong suốt quá trình triển khai dự án. Dù vẫn còn những hạn chế về tính mỹ thuật và thương mại, nhưng việc tái lập làng nghề là một bước đi quan trọng nhằm giữ gìn ký ức văn hóa và tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân.

“Kết quả dự án mang tính khởi đầu cho một mô hình sinh kế mới, đồng thời đảm bảo cân bằng của hệ sinh thái khu vực biển ở huyện Bình Sơn. Để tiếp tục duy trì có hiệu quả trong thời gian đến, chính quyền sẽ có những giải pháp mang tính bền vững. Địa phương tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý, tạo điều kiện cho các tổ cộng đồng hoạt động hiệu quả. Đặc biệt là có những định hướng, chính sách để tiếp tục hoàn thiện những sản phẩm du lịch phù hợp từ các mô hình của dự án”, Bí thư Huyện ủy Bình Sơn Nguyễn Tưởng Duy nhấn mạnh.

Theo lãnh đạo địa phương, trong quá trình thực hiện dự án, gốm Mỹ Thiện được giới thiệu và đón nhận sự quan tâm của nhiều du khách. Tuy nhiên, sản phẩm vẫn còn những hạn chế nhất định liên quan đến tính mỹ thuật, tính hoàn thiện về công nghiệp và tính thương mại hóa. Vì vậy, huyện Bình Sơn có chủ trương tái lập làng nghề để tiếp tục phát triển mô hình ổn định và bền vững trong tương lai.

Hơn 2 năm đồng hành cùng dự án, Điều phối viên quốc gia UNDP Nguyễn Thị Thu Huyền nhìn nhận, không gian triển khai dự án là môi trường học tập lý tưởng, vì vậy, chúng tôi đề xuất tỉnh cần gắn kết hơn nữa với các trường đại học để đưa sinh viên đến đây học tập, trải nghiệm thực tế. Điều này không chỉ giúp nâng cao năng lực cho sinh viên, mà còn tạo cơ hội để cộng đồng quảng bá văn hóa, kết nối với giới học thuật, mở ra cánh cửa giao lưu rộng hơn.

Từ những thành công bước đầu tại huyện Bình Sơn, mô hình sinh kế bền vững cần được lan tỏa và có khả năng nhân rộng ra toàn tỉnh, đặc biệt là hướng tới các huyện miền núi của tỉnh. Đây không chỉ là một mô hình kinh tế, mà còn là cách tiếp cận phát triển toàn diện, đặt con người làm trung tâm theo đúng chủ trương của Đảng và Nhà nước về phát triển bền vững.

Bài, ảnh: TRỊNH PHƯƠNG

TIN, BÀI LIÊN QUAN:

 

Nguồn: https://baoquangngai.vn/trang-dia-phuong/huyen-binh-son/202504/hieu-qua-tu-mo-hinh-sinh-ke-ben-vung-4f800eb/