Hiểu thêm về khoa cử ngày xưa

Cuốn sách dày 124 trang, gồm 15 bài viết về lịch sử khoa cử, phép thi văn, phép thi võ, cách xếp đặt trong trường thi, các quan trường và thí sinh, quan niệm về khoa cử, mấy bài văn cổ nói về khoa cử… Tập sách được trích ở “Khai Trí Tiến Đức tập san” (Hà Nội năm 1941). Sách thể hiện rõ việc khoa cử là vấn đề hệ trọng thời phong kiến ở nước ta nói riêng và nhiều nước ở khu vực Đông Á nói chung. Thời đó, đối với nước nhà thì khoa cử để tuyển lựa hiền tài phục vụ việc nước, đối với kẻ sĩ thì là con đường tiến thân, thực hiện khát vọng hoài bão.

Tác giả cuốn sách cho biết, xét về lịch sử khoa cử của Việt Nam, nước ta mở khoa thi đầu tiên vào đời nhà Lý, năm Ất Mão, niên hiệu Thái Ninh đời vua Lý Nhân Tông (1075) gọi tên là khoa Minh kinh bác học. Đó chính là khởi đầu cho khoa cử ban văn của nước ta, để các đời sau này noi theo mà làm nên một nền khoa cử nề nếp, nghiêm cẩn trải gần ngàn năm. Sách có nhiều thông tin về kỳ thi phổ biến lúc bấy giờ là Thi Hương. Tất cả những sĩ tử ở các châu, huyện trong một tỉnh hay nhiều tỉnh cùng thi ở một tỉnh lỵ nào đó để chọn người học giỏi, rồi lại cùng thi ở kinh đô với những người học giỏi ở các tỉnh khác. Người trúng tuyển Thi Hương thường gọi theo thời là cống tử, cử nhân. Tác giả cũng đưa người đọc đến với không khí trường thi ngày xưa, cách mà nhà nước tổ chức, sắp đặt, định lệ về thi cử cho dân ta thông qua khoa cử từ khởi thủy, cho đến năm 1918 cánh cửa khoa cử mới thực sự khép lại.

Thi võ được tổ chức trễ hơn thi văn. Tác giả sách khảo lại trong các trang sử, cho biết năm Chính Long thứ 8 (Bảo Ứng, 1170) vua Lý Anh Tông thường ra tập luyện tại trường bắn ở phía Nam kinh thành, khi tập có các quan võ cùng học phép công thủ, lối bày trận. Đến đời vua Trần Thái Tông có chọn những người có dũng lực mà hiểu võ nghệ làm Thượng đô Túc vệ, thì có thể cho rằng thi võ của nước ta khởi thủy từ đó. Kỳ thực, đến đời Lê Thái Tổ mới đặt thể lệ thi võ, tới đời Bảo Thái (1720-1728) mới đặt hẳn khoa thi.

Khoa cử mỗi thời đại phản ánh một phần lịch sử và văn hóa của đất nước, vì thế sách “Lược khảo về khoa cử Việt Nam: Từ khởi thủy đến khoa Mậu Ngọ 1918” góp thêm vào kho tư liệu để độc giả ngày nay hiểu thêm về chuyện xưa. Đồng thời, có những liên kết để hiểu về nền giáo dục hiện đại ở trong một tâm thế mới: không chỉ học để thi, mà học suốt đời để đáp ứng nhiều lĩnh vực khác nhau trong xã hội.

Trần Văn Giáp (1898-1973) tự Thúc Ngọc là tác giả của một số tác phẩm viết, dịch có giá trị: “Lược khảo về khoa cử Việt Nam” (1941), “Lược truyện các tác gia Việt Nam” (1962), “Phong thổ Hà Bắc thời Lê” (1971), “Tìm hiểu kho sách Hán Nôm (I-II), “Ngọc Kiều Lê” (1976)…

Q.M

Nguồn: https://baocantho.com.vn/hieu-them-ve-khoa-cu-ngay-xua-a191203.html