Hoàn thiện khung pháp lý khai thác tài sản trí tuệ trong bối cảnh thực hiện Nghị quyết 68-NQ/TW

Ngày 4/5/2025, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 68-NQ/TW về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tư nhân trong giai đoạn mới. Nghị quyết khẳng định phát triển kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế, nhấn mạnh yêu cầu hoàn thiện thể chế, tháo gỡ rào cản, tạo môi trường thuận lợi để khu vực này phát triển năng động, sáng tạo, hiệu quả và bền vững.

Bên cạnh định hướng khuyến khích tinh thần kinh doanh, đổi mới sáng tạo, Nghị quyết 68 nhấn mạnh yêu cầu sớm xây dựng, hoàn thiện pháp luật và cơ chế, chính sách đột phá, thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân phát triển trong ứng dụng khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và khởi nghiệp.

Trong nhiều năm qua, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đã được quan tâm thúc đẩy mạnh mẽ, song việc khai thác tài chính tài sản trí tuệ, thành quả trực tiếp của quá trình đổi mới sáng tạo vẫn chưa được chú trọng đúng mức. Trọng tâm của quản lý sở hữu trí tuệ cần được chuyển từ xác lập và bảo vệ quyền sở hữu sang tài sản hóa, thương mại hóa và thị trường hóa tài sản trí tuệ.

Để chuyển đổi này trở thành hiện thực, điều kiện tiên quyết là xây dựng thị trường, công nhận giá trị của tài sản trí tuệ, đồng thời cho phép giao dịch, thương mại hóa và sử dụng tài sản trí tuệ như một công cụ tài chính. Trong bối cảnh đó, Nghị quyết 68 đóng vai trò kim chỉ nam, định hướng tháo gỡ vướng mắc về thể chế, hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động khai thác tài chính tài sản trí tuệ, qua đó tạo điều kiện biến tri thức thành tài sản hữu hình, bảo vệ quyền lợi của chủ sở hữu, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp và phát triển kinh tế tư nhân tại Việt Nam.

Tại Việt Nam, tài sản trí tuệ hiện chưa được quy định riêng trong Luật Sở hữu trí tuệ mà được hiểu gắn với quyền sở hữu trí tuệ của tổ chức, cá nhân đối với sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu, bí mật kinh doanh, giống cây trồng, tác phẩm khoa học và các đối tượng sáng tạo khác.

Theo quy định tại Thông tư hướng dẫn định giá kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, tài sản trí tuệ được coi là tài sản vô hình, có tính sáng tạo, xác định và kiểm soát được, đồng thời mang lại lợi ích kinh tế cho chủ sở hữu. Tuy nhiên, các quy định hiện hành vẫn chưa thống nhất, chưa làm rõ cơ chế áp dụng chung cho mọi đối tượng và chủ thể sở hữu trí tuệ.

Khai thác tài chính tài sản trí tuệ được hiểu là việc khai thác nguồn lực tài chính có thể mong đợi từ giá trị của tài sản trí tuệ. Dù khái niệm này chưa được định danh rõ ràng trong pháp luật Việt Nam, song trên thực tế, các hình thức khai thác như cấp li-xăng, chuyển nhượng, nhượng quyền thương mại, mua bán – sáp nhập hay góp vốn bằng tài sản trí tuệ đã được ghi nhận trong nhiều văn bản khác nhau. Tuy vậy, tài sản trí tuệ ở nước ta mới chỉ được sử dụng để tạo nguồn thu trong hoạt động sản xuất – kinh doanh, chưa có cơ chế cho phép được ghi nhận và khai thác như một loại tài sản tài chính độc lập.

Trên thế giới, khai thác tài chính tài sản trí tuệ đã được triển khai dưới nhiều hình thức đa dạng. Ở mô hình thế chấp, tài sản trí tuệ có thể được dùng làm tài sản bảo đảm cho các khoản vay, giúp chủ sở hữu giảm chi phí tài chính. Ở mô hình chứng khoán hóa, tài sản trí tuệ trở thành nền tảng để phát hành chứng khoán, giúp huy động vốn trên thị trường. Còn mô hình bán – cho thuê lại cho phép doanh nghiệp nhận vốn ngắn hạn nhưng vẫn giữ quyền khai thác thương mại tài sản. Những mô hình này cho thấy giá trị và tính linh hoạt của tài sản trí tuệ khi được công nhận trong hệ thống tài chính hiện đại.

Tinh thần của Nghị quyết 68 cũng đặt ra yêu cầu hoàn thiện khung pháp lý nhằm xóa bỏ rào cản, tạo môi trường kinh doanh minh bạch, ổn định, bảo vệ quyền sở hữu tài sản, trong đó có quyền sở hữu trí tuệ và tài sản vô hình. Nghị quyết đồng thời khuyến khích đổi mới phương thức tín dụng, cho phép các tổ chức tài chính cho vay dựa trên tài sản vô hình và tài sản hình thành trong tương lai.

Tuy nhiên, hệ thống pháp luật Việt Nam hiện vẫn tồn tại những khoảng trống lớn khiến việc thực thi các mục tiêu của Nghị quyết 68 gặp khó khăn. Việc định giá tài sản trí tuệ chưa có hướng dẫn cụ thể; chưa có quy định rõ ràng để công nhận tài sản trí tuệ như một loại tài sản được dùng để huy động vốn, thế chấp, hoặc ghi nhận trong sổ sách kế toán. Đồng thời, cơ chế khai thác tài chính sau khi định giá cũng chưa đảm bảo quyền lợi cho các bên liên quan.

Trong bối cảnh toàn cầu, giá trị tài sản vô hình đang gia tăng mạnh mẽ. Năm 2024, tổng giá trị tài sản vô hình toàn cầu đạt 80 nghìn tỷ USD, tăng gấp 13 lần trong 25 năm. Các thương hiệu hàng đầu thế giới chiếm hơn 13 nghìn tỷ USD giá trị. Điều đó khẳng định, tài sản vô hình, đặc biệt là tài sản trí tuệ đã và đang trở thành nguồn lực then chốt quyết định sức cạnh tranh của doanh nghiệp và quốc gia.

Đối với Việt Nam, việc sớm hoàn thiện cơ chế pháp lý về khai thác tài chính tài sản trí tuệ là yêu cầu cấp thiết. Cần xây dựng bộ tiêu chí định giá tài sản trí tuệ thống nhất, minh bạch, dễ áp dụng; hình thành thị trường giao dịch tài sản trí tuệ công khai; phát triển cơ chế bảo hiểm cho các khoản vay dựa trên tài sản trí tuệ nhằm giảm thiểu rủi ro cho tổ chức tín dụng; đồng thời khuyến khích các ngân hàng, quỹ đầu tư thiết lập sản phẩm tài chính dựa trên giá trị tài sản trí tuệ.

Khi khung pháp lý được hoàn thiện, tài sản trí tuệ sẽ trở thành nguồn lực thực sự của nền kinh tế tri thức, góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh và tạo nền tảng vững chắc cho phát triển bền vững. Việc khai thác tài chính tài sản trí tuệ không chỉ giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn thuận lợi hơn, mà còn khơi dậy tiềm năng trí tuệ của con người Việt Nam, nguồn tài sản vô giá trong kỷ nguyên số và trí tuệ nhân tạo.

Trung tâm Truyền thông KH&CN

Nguồn: https://mst.gov.vn/hoan-thien-khung-phap-ly-khai-thac-tai-san-tri-tue-trong-boi-canh-thuc-hien-nghi-quyet-68-nq-tw-197251011211711413.htm