Khai mở dòng vốn dài hạn cho hạ tầng

Báo cáo góc nhìn chuyên sâu về thị trường trái phiếu Việt Nam vừa được VIS Rating công bố đã chỉ ra những điểm nghẽn lớn nhất của thị trường hiện nay - từ cơ sở nhà đầu tư hạn chế đến khan hiếm nguồn cung chất lượng cao. Trong bối cảnh đó, cải cách pháp lý, bảo lãnh tín dụng và xếp hạng tín nhiệm được kỳ vọng sẽ khai thông dòng vốn dài hạn, hỗ trợ các dự án hạ tầng và phát triển kinh tế bền vững.

Nghịch lý thị trường và nhu cầu cải cách

Thị trường trái phiếu doanh nghiệp đang bước vào giai đoạn chuyển mình quan trọng, nhưng đồng thời cũng bộc lộ nhiều nghịch lý. Báo cáo góc nhìn chuyên sâu về thị trường trái phiếu Việt Nam vừa được VIS Rating công bố, cho thấy một trong những rào cản lớn nhất hiện nay là cơ sở nhà đầu tư hạn chế.

Theo quy định hiện hành, ngân hàng và công ty bảo hiểm không được phép đầu tư vào trái phiếu phát hành cho mục đích tái cấp vốn. Điều này khiến nhóm nhà đầu tư tiềm năng bị thu hẹp, làm tăng chi phí vốn và đẩy lãi suất trái phiếu tái cấp vốn trong giai đoạn 2024 - 2025 lên tới 11 - 13%, cao hơn đáng kể so với mặt bằng lãi suất cho vay ngân hàng. Khi khối lượng trái phiếu đáo hạn đạt đỉnh, áp lực tái cấp vốn càng trở nên căng thẳng, đẩy nhiều doanh nghiệp vào thế khó. Trước thực trạng đó, tháng 9/2025, Bộ Tài chính đã công bố lộ trình phát triển quỹ đầu tư giai đoạn 2026 - 2030, trong đó có đề xuất tháo gỡ hạn chế này. Nếu được thông qua, các ngân hàng thương mại và công ty bảo hiểm sẽ có thể tham gia mạnh mẽ vào thị trường tái cấp vốn, mở rộng cơ sở nhà đầu tư và giảm chi phí huy động cho doanh nghiệp.

Tuy vậy, vấn đề của trái phiếu không chỉ dừng ở khâu tái cấp vốn. So với kênh vay ngân hàng, tài trợ bằng trái phiếu vẫn kém cạnh tranh đối với các dự án dài hạn. Nguyên nhân nằm ở cơ chế phát hành phức tạp: mỗi giai đoạn huy động cần hồ sơ và phê duyệt riêng, trong khi giải pháp phát hành một mã trái phiếu duy nhất lại bị hạn chế bởi quy định chỉ cho phép chào bán trong vòng 6 tháng kể từ đợt đầu. Điều này khiến trái phiếu khó trở thành lựa chọn ưu tiên cho các dự án kéo dài nhiều năm.

Một khó khăn khác phát sinh từ tháng 7/2024, khi các tổ chức tín dụng bị hạn chế trong việc quản lý tài sản đảm bảo cho trái phiếu. Đây vốn là một dịch vụ thiết yếu nhằm củng cố niềm tin của nhà đầu tư, nhưng việc siết lại đã làm giảm năng lực thị trường trong bối cảnh nhu cầu phát hành ngày càng lớn. Ngoài ra, thị trường hiện tồn tại sự mất cân đối cung - cầu. Nhu cầu đầu tư vào chứng khoán thu nhập cố định tăng mạnh, với tài sản quản lý (AUM) của các quỹ đã tăng gấp bốn lần kể từ 2023. Tuy nhiên, nguồn cung trái phiếu chất lượng cao lại khan hiếm. Đặc biệt, nhóm nhà đầu tư tổ chức rất quan tâm đến các ngành có dòng tiền ổn định như hạ tầng và tiện ích, nhưng các ngành này lại có lịch sử phát hành khiêm tốn. Ngược lại, bất động sản - vốn tiềm ẩn nhiều rủi ro - vẫn chiếm tỷ trọng lớn, tạo ra khoảng trống lớn trong nhu cầu đa dạng hóa danh mục.

Khai mở giải pháp vốn mới cho hạ tầng và phát triển bền vững

Phát triển hạ tầng được coi là xương sống của tăng trưởng kinh tế, đồng thời là lĩnh vực có nhu cầu vốn dài hạn và ổn định nhất. Tuy nhiên, để thu hút được dòng vốn này, thị trường cần một chiến lược đồng bộ, vừa ổn định về chính sách vừa sáng tạo trong thiết kế công cụ tài chính.

Theo VIS Rating, tính nhất quán trong chính sách là yếu tố then chốt. Các dự án hạ tầng có vòng đời 15 - 20 năm, tỷ lệ đòn bẩy cao và phụ thuộc vào một nguồn doanh thu duy nhất, nên rất dễ bị ảnh hưởng bởi biến động chính sách và rủi ro thi công. Vì vậy, việc thiết lập khung pháp lý phát hành rõ ràng, kết hợp cơ chế giám sát sau phát hành - như quản lý tài sản đảm bảo, tài khoản phong tỏa và quy trình giải ngân minh bạch - sẽ là nền tảng củng cố niềm tin cho nhà đầu tư dài hạn. Bên cạnh đó, ESG (Môi trường, Xã hội và Quản trị) đang trở thành “tấm vé thông hành” bắt buộc để doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận nguồn vốn quốc tế. Nhà đầu tư nội địa có thể linh hoạt, nhưng các tổ chức quốc tế yêu cầu tuân thủ nghiêm ngặt và xuyên suốt. Việc tích hợp ESG không chỉ giúp giảm chi phí vốn, mà còn nâng cao chất lượng phát hành và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp Việt trên thị trường toàn cầu. Một giải pháp then chốt khác là tăng cường tín nhiệm. Hoạt động bảo lãnh tín dụng - đặc biệt trong giai đoạn thi công dự án hạ tầng - được xem như chất xúc tác quan trọng. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy bảo lãnh thanh toán toàn phần hoặc một phần từ các tổ chức uy tín như CGIF có thể nâng cao đáng kể sức hấp dẫn của trái phiếu. Các thương vụ thành công của Gelex (2019) và Phenikaa (2023) khi phát hành trái phiếu được bảo lãnh cho công ty bảo hiểm quốc tế đã chứng minh hiệu quả rõ rệt của cơ chế này.

Theo VIS Rating, vai trò của các tổ chức xếp hạng tín nhiệm cũng ngày càng được nhấn mạnh. Xếp hạng tín nhiệm cung cấp đánh giá độc lập về cấu trúc tài chính và mức độ tuân thủ ESG, giúp nhà đầu tư định lượng rủi ro và định giá hợp lý, đặc biệt với các công cụ mới như trái phiếu xanh và trái phiếu phát triển bền vững. Trong bối cảnh thị trường Việt Nam hướng đến mục tiêu tăng trưởng xanh, sự tham gia của xếp hạng tín nhiệm sẽ là đòn bẩy quan trọng nâng cao minh bạch và thu hút vốn quốc tế. Để thị trường vốn thực sự có chiều sâu, sự tham gia của nhà đầu tư tổ chức và ngân hàng phát triển là không thể thiếu. Tại các quốc gia trong khu vực, cơ sở nhà đầu tư vững mạnh - bao gồm quỹ hưu trí, công ty bảo hiểm và các định chế phát triển như ADB, IFC - đã giúp dự án PPP trong lĩnh vực hạ tầng có thể phát hành trái phiếu với kỳ hạn lên tới 50 năm. Trong khi đó, tại Việt Nam, Quỹ Bảo hiểm Xã hội và các quỹ hưu trí tư nhân vẫn chưa được phép tham gia thị trường trái phiếu doanh nghiệp; các công ty bảo hiểm nhân thọ dù quản lý tài sản lớn nhưng chỉ phân bổ chưa tới 10% vào loại hình này.

Một khảo sát VIS Rating cho thấy, cải cách pháp lý và quy định (47%) cùng với mở rộng cơ sở nhà đầu tư (27%) là hai ưu tiên hàng đầu để thị trường trái phiếu Việt Nam phát triển chiều sâu. Đây là sự đồng thuận rõ ràng từ cộng đồng thị trường. Nếu các rào cản pháp lý được gỡ bỏ đúng lộ trình 2026–2027 của Bộ Tài chính, Việt Nam có thể khai thông nguồn vốn dài hạn khổng lồ, đủ sức tài trợ cho các mục tiêu phát triển hạ tầng và kinh tế đầy tham vọng của quốc gia - VIS Rating nhận định.

Nguồn: https://daibieunhandan.vn/khai-mo-dong-von-dai-han-cho-ha-tang-10388313.html