Khảo sát thực địa di tích Trường Lũy tỉnh Gia Lai

Sự kiện này được tổ chức sau khi có những kết quả sơ bộ từ đợt khai quật khảo cổ di tích Trường Lũy tỉnh Gia Lai kéo dài hơn một tháng (từ ngày 23-5 đến 30-6), do Bảo tàng tỉnh Gia Lai phối hợp với Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ thực hiện.

Hố khai quật khảo cổ tại đồn Dông Hầm thuộc di tích Trường Lũy Gia Lai. **Ảnh: Ngọc Nhuận**

Đợt khai quật khảo cổ tiến hành trên tổng diện tích 200 m2, tại 3 địa điểm thuộc di tích Trường Lũy nằm trên địa phận tỉnh Gia Lai, bao gồm: Đồn H4 (thôn 4, xã An Lão), Đồn Dông Hầm (thôn 5, xã An Lão) và Đồn An Quang (thôn 2, xã An Hòa). Đợt khai quật đã cung cấp những tư liệu quan trọng, làm rõ hơn kỹ thuật xây dựng, cấu trúc của hệ thống tường lũy và các đồn trú.

Đợt khai quật khảo cổ đã làm rõ hơn kỹ thuật xây dựng, cấu trúc của hệ thống tường lũy và các đồn trú của Trường Lũy Gia Lai. **Ảnh: Ngọc Nhuận**

Một trong những phát hiện nổi bật nhất là dấu tích các vọng gác tại Đồn Dông Hầm và Đồn H4. Các vọng gác này có cấu trúc hình khối tròn, sở hữu nhiều nét tương đồng với kiến trúc vọng gác đã được tìm thấy trước đây tại Đồn Thứ - một đồn lớn hơn trong cùng hệ thống. Sự tương đồng này thể hiện qua cách tổ chức không gian phòng thủ chặt chẽ, bao gồm lối đi hành lang cho quân lính, hệ thống hào bao bọc bên ngoài và tường thành kiên cố.

Cửa đi của một đoạn di tích Trường Lũy khai quật tại đồn An Quang. **Ảnh: Ngọc Nhuận**

Những phát hiện này góp phần củng cố giả thuyết việc xây dựng Trường Lũy và mạng lưới đồn/bảo không phải là những công trình riêng lẻ, mà nằm trong một quy hoạch tổng thể, có tổ chức ở quy mô lớn do chính quyền trung ương triều Nguyễn trực tiếp điều phối và giám sát.

Mục đích chiến lược của Trường Lũy là nhằm kiểm soát và quản lý vùng ranh giới trọng yếu giữa cộng đồng người Kinh ở đồng bằng và các dân tộc thiểu số ở miền núi.

Đoạn lũy vừa khai quật khảo cổ tại Đồn H4. **Ảnh: Ngọc Nhuận**

Kết quả từ chuyến đi thực địa kết hợp với các báo cáo khảo cổ sẽ là cơ sở khoa học vững chắc cho việc tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Nghiên cứu giá trị và định hướng bảo tồn, phát huy giá trị di tích Trường Lũy tỉnh Gia Lai” dự kiến diễn ra ngày 25-8, tại khách sạn Hải Âu (phường Quy Nhơn Nam). Hội thảo sẽ đưa ra những định hướng chiến lược, các giải pháp cụ thể và khả thi để bảo tồn và phát huy giá trị của di tích Trường Lũy - một công trình phòng thủ độc đáo và là di sản văn hóa quý báu của tỉnh Gia Lai nói riêng, Việt Nam nói chung.

Một đoạn lũy tại Đồn H4 được phát lộ kiến trúc chân móng sau đợt khảo cổ. **Ảnh: Ngọc Nhuận**

Theo nhiều tài liệu khoa học, Trường Lũy là một công trình sơn phòng có từ thời chúa Nguyễn, nhưng tiến hành xây dựng mức độ quy mô nhất là từ triều Nguyễn, với mục đích ngăn các cuộc tấn công của người Man (do đó Trường Lũy còn có tên gọi Tĩnh Man trường lũy, lũy trấn Man hay lũy bình Man); bảo vệ đường cái quan hay là đường thượng đạo, cùng với dân cư vùng đồng bằng và miền núi.

Kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học ngày nay ghi nhận, hệ thống Trường Lũy dài khoảng 127,4 km chạy dài từ tỉnh Quảng Ngãi đến tỉnh Gia Lai. Trong đó, đoạn Trường Lũy thuộc địa phận tỉnh Gia Lai dài hơn 14,4 km, nằm ở độ cao 400 - 800 m so với mực nước biển, kéo dài từ phường Hoài Nhơn Bắc đến các xã An Lão, An Hòa. Trên toàn tuyến lũy ở Gia Lai có 19 đồn cách nhau 500 - 1.000 m; mỗi đồn bố trí 4 tháp canh, mỗi tháp canh có 10 lính canh giữ.