'Kho báu cổ vật' Óc Eo ngàn năm ở Cần Thơ

Giữa lòng đất Phong Điền, Cần Thơ, có một kho báu khảo cổ vô giá – di tích văn hóa Óc Eo Nhơn Thành, nơi từng phát hiện 4 bảo vật quốc gia; trong đó có Linga - Yoni gỗ (niên đại: thế kỷ thứ 5), là hiện vật độc đáo và duy nhất ở Đông Nam Á.

Các kết quả khảo cổ đã chỉ ra, hàng ngàn năm trước, vào thế kỷ 4 - 7, di tích văn hóa Óc Eo Nhơn Thành (xã Nhơn Nghĩa, H.Phong Điền, TP.Cần Thơ) từng tồn tại của một cộng đồng cư dân cổ vùng sông nước với nhà sàn, bến thuyền tấp nập.

Đặc biệt, khu vực Bưng Đá Nổi - Lung Cột Cầu được ví như "trái tim" của di chỉ văn hóa Óc Eo Nhơn Thành, vẫn ẩn khuất những bí ẩn về một trung tâm chế tác kim hoàn, đồ gốm với trình độ thủ công "đáng kinh ngạc".

Bảo vật quốc gia bình gốm Nhơn Thành, bàn tay Phật và một số trang sức bằng vàng, bạc tìm thấy tại di tích văn hóa Óc Eo Nhơn Thành

ẢNH: ĐÌNH TUYỂN

"Kho báu Óc Eo" phát lộ khi người dân đổ xô đãi vàng

Bí ẩn ngàn năm hé lộ vào khoảng những năm 1980, khi người dân địa phương ấp Nhơn Thành, xã Nhơn Nghĩa, H.Phong Điền cải tạo đất nông nghiệp. Trong quá trình đào đất, họ liên tục phát hiện nhiều tảng đá lớn, đồ gốm, đất nung và đặc biệt là vàng dưới dạng trang sức, khuyên tai, vàng lá... Tin đồn lan rộng khiến hàng trăm người từ khắp nơi đổ về, biến nơi đây thành một điểm nóng khai thác vàng, cổ vật tự phát.

Ông Nguyễn Văn Tời (Năm Tời), kể lại thời điểm người dân khắp nơi đổ về Nhơn Thành dựng lều ở lại qua đêm để đãi vàng, tìm cổ vật

ẢNH: ĐÌNH TUYỂN

Ông Nguyễn Văn Tời (Năm Tời), 73 tuổi, ngụ ấp Nhơn Thành, xã Nhơn Nghĩa, H.Phong Điền, kể: "Lúc đó tôi làm trưởng ấp chứng kiến mỗi ngày có chừng 200 - 300 người từ khắp nơi đổ về, họ dựng lều ở lại qua đêm để đãi vàng. Tình hình phức tạp, sau đó chính quyền địa phương phải vào cuộc cấm khai thác".

Trang sức bằng vàng được chế tác tinh xảo tìm thấy tại di tích văn hóa Óc Eo Nhơn Thành được xác định có niên đại từ thế kỷ 4 - 7

ẢNH: ĐÌNH TUYỂN

Những cuộc đãi vàng, truy tìm cổ vật quy mô lớn đã thu hút sự chú ý của giới khảo cổ. Sau đó, các cuộc khảo sát, thăm dò được tiến hành. Kết quả đã ghi nhận hàng loạt dấu tích liên quan đến hoạt động chế tác đồ kim hoàn được phát hiện với mật độ dày đặc tại khu vực Bưng Đá Nổi - Lung Cột Cầu. Điều này cho thấy, Nhơn Thành từng tồn tại những "xưởng" chế tác kim hoàn quy mô lớn, với những món trang sức tinh xảo.

Những tảng đá rêu phong nằm rải rác ở khu vực Bưng Đá Nổi ngày nay

ẢNH: ĐÌNH TUYỂN

Tuy nhiên, sau các đợt khảo cổ, đất đai được trả lại cho người dân để tiếp tục canh tác, các điểm khảo cổ năm xưa lại được khỏa lấp rồi phủ xanh. Đến nay, tại Bưng Đá Nổi, dấu tích còn lại là những tảng đá rêu phong ẩn mình dưới tán cây, cạnh một ngôi miếu thờ ông Tà của người dân. Kế bên đó, Lung Cột Cầu là những hồ nước được bao quanh bởi vườn sầu riêng, măng cụt, nằm lọt thỏm trong khu du lịch cùng tên.

Dấu tích cổ xưa của một trung tâm chế tác kim hoàn

Theo sách Di tích khảo cổ học Nhơn Thành – Cần Thơ (năm 2019) của các tác giả Bùi Chí Hoàng, Trần Việt Phường, Nguyễn Quốc Mạnh, tại di tích văn hóa Óc Eo Nhơn Thành, nhất là khu vực Bưng Đá Nổi – Lung Cột Cầu, các nhà nghiên cứu đã tìm thấy16 khuôn đúc, 75 mảnh vỡ và các nguyên bản nồi nấu, nồi rót kim loại, cùng vô số sản phẩm và phế phẩm bằng chì, thiếc, xỉ kim loại.

Bộ khuôn đúc Nhơn Thành, một trong 4 bảo vật quốc gia được tìm thấy là minh chứng sống động cho quy trình chế tác trang sức kim loại đầy tinh xảo từ hàng ngàn năm trước

ẢNH: ĐÌNH TUYỂN

Đặc biệt, bộ khuôn đúc Nhơn Thành, một trong 4 bảo vật quốc gia được tìm thấy là minh chứng sống động cho quy trình chế tác trang sức kim loại, từ phác thảo, tạo khuôn, đến quá trình luyện kim và cho ra thành phẩm. Những kỹ thuật dát mỏng, bọc vàng trên đồ trang sức, hay thậm chí cả sơn và dát vàng trên gỗ cũng được phát hiện.

Bên cạnh đó, các cuộc khảo cổ từ những năm 1990 cũng đã phát hiện 16.358 mảnh gốm các loại mang đặc trưng văn hóa Óc Eo gồm các loại vật dụng sinh hoạt như bình, vòi, nồi, vò, bếp lò, nắp đậy...

Bảo vật quốc gia bình gốm Nhơn Thành được xem là biểu tượng cho đỉnh cao kỹ thuật chế tác gốm và tư duy thẩm mỹ độc đáo của văn hóa Óc Eo Nhơn Thành

ẢNH: ĐÌNH TUYỂN

Đáng giá nhất là bảo vật quốc gia bình gốm Nhơn Thành đã được tìm thấy được xem là biểu tượng cho đỉnh cao kỹ thuật chế tác gốm và tư duy thẩm mỹ độc đáo, hòa quyện giữa văn hóa bản địa và ảnh hưởng từ Ấn Độ. Ngoài ra, dấu tích về nghề chế tác từ xương, sừng, ngà voi cũng để lại những dấu ấn rõ nét với các vật dụng và đồ trang sức tinh xảo, từng là mặt hàng trao đổi tiêu biểu của cư dân vương quốc Phù Nam hàng ngàn năm trước.

Di tích bến thuyền tấp nập

Cũng tại di tích văn hóa Óc Eo Nhơn Thành, các nhà khảo cổ đã tìm thấy dấu tích nghề mộc và chạm khắc gỗ rất phát triển, được minh chứng bằng pho tượng Phật gỗ đang ở giai đoạn chế tác. Đặc biệt là 14 cột gỗ, kiến trúc nhà sàn, cột cầu cùng với nhiều xương, răng động vật, than tro, dấu vết bếp lửa… cho thấy đời sống sinh hoạt tấp nập của cư dân lúc bấy giờ.

Khu vực Lung Cột Cầu hiện nay là khu du lịch sinh thái và vườn cây ăn trái xanh mướt

ẢNH: KHẢI PHẠM

Riêng tại hồ nước nằm giữa Lung Cột Cầu ngày nay, các nhà khảo cổ còn tìm thấy bộ cầu thang gỗ dài hơn 4m, được ghép từ hai thanh gỗ lớn với các bậc thang hướng xuống lòng con rạch. Cùng với đó là một con thuyền độc mộc dài 5,4m còn nguyên dạng. Đây cũng là con thuyền cổ nhất và còn nguyên dạng nhất được tìm thấy trong văn hóa Óc Eo ở ĐBSCL.

Soạn giả Nhâm Hùng (bên phải) và một số hiện vật của văn hóa Óc Eo còn được gìn giữ tại Khu du lịch Lung Cột Cầu

ẢNH: ĐÌNH TUYỂN

Soạn giả, nhà nghiên cứu văn hóa Nhâm Hùng (TP.Cần Thơ), cho rằng, những dấu tích trên góp phần khẳng định ở Nhơn Thành, nhất là khu vực Bưng Đá Nổi - Lung Cột Cầu từng tồn tại một bến thuyền quy mô lớn, một trung tâm vận chuyển hàng hóa với các hoạt động giao thương sầm uất. "Các nghiên cứu cũng chỉ ra những điểm tương đồng giữa hiện vật văn hóa Óc Eo ở Nhơn Thành và các vùng khác ở Nam bộ… Nhưng nét đặc sắc riêng của văn hóa Óc Eo Nhơn Thành là dấu tích của một cộng đồng dân cư cổ, sống trên nhà sàn, một đặc trưng nổi bật của vùng đất ngập nước Ô Môn - Phụng Hiệp, Cần Thơ", ông Hùng nói.

4 bảo vật quốc gia độc nhất vô nhị

Những phát hiện khảo cổ học tại Nhơn Thành không chỉ mang lại cái nhìn sâu sắc về một nền văn minh cổ đại ở Cần Thơ mà còn đóng góp vào bộ sưu tập di sản quốc gia Việt Nam. 

Bà Nguyễn Thị Ngọc Hân, Phó giám đốc Bảo tàng TP.Cần Thơ, cho biết: "Hiện có 4 bảo vật quốc gia tìm thấy từ di chỉ khảo cổ Nhơn Thành đang được trưng bày tại bảo tàng thành phố để phục vụ khách tham quan".

Các bảo vật quốc gia văn hóa Óc Eo khai quật ở Nhơn Thành trưng bày tại Bảo tàng TP.Cần Thơ phục vụ khách tham quan

ẢNH: ĐÌNH TUYỂN

Đầu tiên là bộ khuôn đúc Nhơn Thành thế kỷ 1 - 7), được xem là biểu tượng cho nghề kim hoàn phát triển rực rỡ của văn hóa Óc Eo. Thứ hai là tượng Phật Nhơn Thành (thế kỷ 4 - 7), bức tượng độc bản bằng gỗ, thể hiện nghệ thuật tạo hình Phật giáo đặc sắc. Thứ ba là Bình gốm Nhơn Thành (thế kỷ 5), hiện vật gốm cao cấp, minh chứng cho kỹ thuật chế tác tinh xảo và sự giao thoa văn hóa. Cuối cùng là Linga - Yoni gỗ Nhơn Thành (thế kỷ 5), hiện vật độc đáo và duy nhất được tìm thấy ở Đông Nam Á, phản ánh tín ngưỡng phồn thực sâu sắc của người xưa.

Một số bình gốm văn hóa Óc Eo khác được tìm thấy tại khu vực Bưng Đá Nổi - Lung Cột Cầu, Nhơn Thành

ẢNH: ĐÌNH TUYỂN

PGS-TS Bùi Chí Hoàng, nhà khảo cổ học nổi tiếng, từng nhận xét, với những tư liệu được phát hiện và nghiên cứu, khu di tích Nhơn Thành có giá trị khoa học đặc biệt trong việc nhận thức lịch sử khai phá vùng ĐBSCL, cũng như vùng đất Cần Thơ. Sự hình thành và phát triển của di tích này gắn liền với lớp cư dân đầu tiên chinh phục, định cư và phát triển, tạo lập một trong những thời kỳ rực rỡ nhất trong lịch sử vùng đất này.

Bàn tay tượng phật bằng gỗ được tìm thấy tại khu vực Bưng Đá Nổi - Lung Cột Cầu, Nhơn Thành

ẢNH: ĐÌNH TUYỂN

Văn hóa Óc Eo được phát hiện năm 1944 bởi L. Malleret và các học giả người Pháp. Nền văn hóa này được xem là một thực thể trong vương quốc cổ Phù Nam, quốc gia hình thành và phát triển sớm ở khu vực Đông Nam Á vào nửa đầu thiên niên kỷ thứ 1 sau Công nguyên. Sau hơn 80 năm, việc nghiên cứu về văn hóa Óc Eo đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, qua đó xác định được không gian phân bố của nền văn hóa Óc Eo bao gồm toàn bộ khu vực Nam bộ của Việt Nam, trong đó vùng ĐBSCL là địa bàn chính.

Quy hoạch khu vực 4 ha để tiếp tục khảo cổ và phát triển du lịch

Bí thư Huyện ủy Phong Điền Nguyễn Trung Nghĩa, cho biết địa phương cùng Sở VH-TT-DL đã rà soát quy hoạch khu vực 4 ha Bưng Đá Nổi – Lung Cột Cầu để tiếp tục khảo cổ, khai quật và phát triển du lịch. Tuy nhiên sẽ triển khai từng giai đoạn, bước đầu là khoảng 7.000m² làm khu di tích tham quan trong quần thể 4 ha. "Huyện cũng đã đề nghị đưa dự án này vào kế hoạch vốn đầu tư công trung hạn 2025-2030. Nếu thực hiện được, đây sẽ là một điểm nhấn về du lịch văn hóa của TP.Cần Thơ mang tầm cỡ khu vực", ông Nghĩa bày tỏ.

Nguồn: https://thanhnien.vn/kho-bau-co-vat-oc-eo-ngan-nam-o-can-tho-185250611153017325.htm