Làm gì khi động đất

Các thành phố lớn của Việt Nam, vốn được xem là ít chịu ảnh hưởng từ động đất do không nằm trên các vành đai địa chấn lớn như Nhật Bản hay Indonesia, đã trải qua những rung lắc bất ngờ vào ngày 28/3 do ảnh hưởng của trận động đất mạnh hơn 7 độ tại Myanmar.

Những rung lắc đó dù không gây thiệt hại nghiêm trọng, song đã làm nóng lên nguy cơ động đất tại Việt Nam, đồng thời bộc lộ rõ sự thiếu chuẩn bị và kinh nghiệm ứng phó của người dân.

Theo các chuyên gia từ Viện Vật lý Địa cầu, Việt Nam không nằm trong vùng đứt gãy địa chất lớn, nhưng vẫn có thể chịu ảnh hưởng gián tiếp từ các trận động đất mạnh ở các quốc gia trong khu vực như Myanmar, Trung Quốc hay Indonesia. Trận động đất vừa qua, với tâm chấn cách biên giới Việt Nam cả nghìn km, chỉ gây rung lắc nhẹ tại nhiều khu vực tại Hà Nội hay TPHCM.

Người dân hốt hoảng chạy khỏi tòa nhà ở trung tâm TPHCM, ngày 28/3 (Ảnh: Tùng Lê).

Các báo cáo từ truyền thông cho thấy mức độ rung chấn không đáng kể, không gây nguy cơ sóng thần hay thiệt hại lớn, nhưng vẫn đủ để khiến người dân bất ngờ và lo lắng.

Thực tế, nguy cơ động đất tại Việt Nam không hoàn toàn là con số không. Một số khu vực như Tây Bắc, gần đứt gãy Lai Châu - Điện Biên, hay Tây Nguyên từng ghi nhận các trận động đất nhỏ trong quá khứ, dù hiếm khi vượt quá 5 độ. Với sự phát triển nhanh chóng của các đô thị lớn, nơi tập trung hàng loạt chung cư cao tầng và dân cư đông đúc, ngay cả những rung chấn nhẹ từ xa cũng có thể gây ra hậu quả nếu không được chuẩn bị kỹ lưỡng.

Phản ứng của người dân trong sự kiện ngày 28/3 đã phần nào phản ánh thực trạng này. Tại Hà Nội, nhiều người kể lại khoảnh khắc đèn lắc lư, giường rung, và tiếng loảng xoảng từ đồ đạc trong nhà, dẫn đến cảnh hàng loạt cư dân ở các chung cư cao tầng vội vã tháo chạy xuống cầu thang bộ.

Tương tự, tại TPHCM, người dân ở các quận trung tâm như quận 1, quận 7 hoảng loạn khi cảm nhận rung chấn, một số thậm chí chen lấn ở lối thoát hiểm thay vì tìm nơi trú ẩn an toàn. Ở Thái Lan, cộng đồng người Việt cũng mô tả cảm giác sàn nhà rung chuyển, khiến họ bất an dù không hiểu rõ nguyên nhân. Những hình ảnh này cho thấy rất nhiều người Việt Nam chưa quen với động đất và thiếu kỹ năng ứng phó cơ bản.

Điều này không quá bất ngờ, bởi Việt Nam hiếm khi trải qua các sự kiện địa chấn đáng kể, dẫn đến việc giáo dục và diễn tập về động đất gần như không được chú trọng. Tuy nhiên, cách phản ứng tự phát này tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt ở các đô thị đông đúc, nơi nguy cơ giẫm đạp hoặc bị vật rơi trúng có thể gây hậu quả nghiêm trọng hơn cả rung chấn.

Một số ý kiến cho rằng Việt Nam không cần lo lắng về động đất vì rung chấn nhẹ không gây nguy hiểm, hoặc động đất lớn không xảy ra ở đây. Quan điểm này có phần đúng khi xét đến vị trí địa lý của Việt Nam, nhưng lại bỏ qua thực tế rằng ngay cả rung chấn nhẹ cũng có thể gây hoảng loạn và thiệt hại gián tiếp, đặc biệt trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng. Các tòa chung cư cao tầng, nếu không được thiết kế theo tiêu chuẩn chống động đất, có thể dễ bị ảnh hưởng bởi dao động từ xa. Hơn nữa, việc thiếu chuẩn bị và nhận thức khiến người dân dễ rơi vào tình trạng mất kiểm soát, như báo chí đã phản ánh.

Một hạn chế khác là sự phụ thuộc quá mức vào thông tin từ cơ quan chức năng mà không có sự chủ động cá nhân. Dù Viện Vật lý Địa cầu đã nhanh chóng xác nhận mức độ ảnh hưởng thấp của trận động đất ở Myanmar, nhiều người vẫn lan truyền tin đồn trên mạng xã hội, làm gia tăng nỗi sợ hãi không cần thiết. Điều này cho thấy cần có một chiến lược toàn diện hơn, không chỉ dựa vào thông báo chính thức mà còn phải trang bị cho người dân kiến thức và kỹ năng tự ứng phó.

Từ kinh nghiệm nhiều năm sống tại Nhật Bản - nơi động đất là một phần của cuộc sống hàng ngày - tôi nhận thấy khả năng ứng phó của người Nhật không chỉ đến từ công nghệ tiên tiến mà còn từ ý thức và sự chuẩn bị ở mọi cấp độ.

Người Nhật luôn có sẵn túi đồ khẩn cấp tại nhà, chứa nước, thực phẩm khô, đèn pin, radio tay quay, và bộ sơ cứu, thường đặt ở nơi dễ lấy như gần cửa ra vào. Nguyên tắc "cúi xuống, trú dưới bàn, bám chặt" (Drop, Cover and Hold on) được họ thực hành thành phản xạ, tránh chạy ra ngoài ngay lập tức - hành động tiềm ẩn nhiều nguy cơ mà người Việt thường làm. Theo các chuyên gia, mọi người chỉ nên di chuyển đến nơi an toàn khi rung lắc dừng hẳn, nếu ở chung cư thì ưu tiên dùng thang bộ, không dùng thang máy.

Nhà cửa ở Nhật, từ nhà gỗ truyền thống đến chung cư hiện đại, đều tuân thủ tiêu chuẩn chống động đất, với đồ đạc nặng được cố định vào tường và bản đồ sơ tán luôn sẵn sàng. Họ còn có hệ thống cảnh báo sớm phát tín hiệu qua TV, radio, và điện thoại, giúp tận dụng vài giây quý giá để mở cửa, tắt bếp gas, hoặc tìm chỗ trú.

Người nước ngoài khi đăng ký cư trú tại Nhật Bản luôn được cung cấp những thông tin cụ thể như bản đồ, địa chỉ và tính năng của từng khu lánh nạn trong khu vực. Việc tự tìm hiểu và ghi nhớ đường đi tới nơi trú ẩn gần nhất cũng được khuyến khích.

Sau động đất, người Nhật tự tổ chức hỗ trợ tại khu phố, chia sẻ nước, thức ăn, và giúp đỡ người già, trẻ nhỏ, thể hiện tinh thần cộng đồng mạnh mẽ. Trẻ em Nhật được dạy về động đất từ mẫu giáo qua sách tranh, video, và các buổi thực hành, giúp các em tự bảo vệ mình mà không cần người lớn nhắc nhở.

Việt Nam có thể áp dụng những bài học này một cách linh hoạt, không chỉ để phản ứng lại động đất mà còn với nhiều loại thiên tai khác nhau. Mỗi hộ gia đình nên chuẩn bị một túi đồ khẩn cấp, đặt ở nơi dễ lấy, để đảm bảo an toàn trong trường hợp khẩn cấp. Mọi người có thể tự kiểm tra và gia cố nội thất, trong khi chính quyền cần xem xét quy định xây dựng cho các công trình mới ở đô thị.

Việc tận dụng các ứng dụng quốc tế và tăng cường truyền thông qua TV, mạng xã hội sẽ giúp nâng cao nhận thức, kết hợp với các buổi diễn tập cộng đồng để xây dựng tinh thần đoàn kết và khả năng ứng phó tập thể. Quan trọng hơn, người Việt cần học cách chủ động thay vì chỉ chờ đợi hướng dẫn, khuyến khích các khu dân cư, chung cư thành lập đội ứng phó khẩn cấp.

Sự kiện động đất ngày 28/3 là một lời cảnh báo rằng Việt Nam không hoàn toàn miễn nhiễm với nguy cơ địa chấn. Phản ứng hoảng loạn của người dân cho thấy sự thiếu chuẩn bị, nhưng cũng mở ra cơ hội để thay đổi. Dù không thể sao chép toàn bộ mô hình của Nhật, việc áp dụng linh hoạt các bài học này sẽ giúp người Việt sẵn sàng hơn trước những rung chấn trong tương lai, biến mối đe dọa tiềm ẩn thành thách thức có thể kiểm soát.

Tác giả: Phạm Tâm Long là tiến sĩ về Phát triển bền vững trong Quản trị Kinh doanh tại Đại học Osaka, Nhật Bản; hiện là giảng viên tại Trường quản trị Quốc tế - Đại học Ritsumeikan Asia Pacific, Nhật Bản. Lĩnh vực nghiên cứu của tiến sĩ Phạm Tâm Long là các vấn đề về Quản trị bền vững trong doanh nghiệp và Quản lý các Mục tiêu Phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc (SDGs).

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!

Nguồn: https://dantri.com.vn/tam-diem/lam-gi-khi-dong-dat-20250328213400625.htm