Lựa chọn mục tiêu ưu tiên bảo tồn

Hố khai quật phía trước nhóm tháp Chiên Đàn phơi mưa nắng khiến gạch nền móng bị bong tróc, hoàn thổ. Ảnh: VĨNH LỘC

Đối diện nhiều nguy cơ

Từng được đánh giá là điểm khảo cổ giá trị trong hệ thống di chỉ văn hóa Sa Huỳnh trên địa bàn thành phố Đà Nẵng, dù vậy di tích Gò Mả Vôi (thôn An Hòa, xã Duy Xuyên) hiện nay dường như mất dấu.

Hố khai quật năm xưa hiện nằm khuất trong khuôn viên của một nhà máy công nghiệp đang hoạt động, được ngăn cách bởi dãy tường rào, tách biệt bên ngoài.

Cách đó không xa, các trụ đá ong thuộc di tích Gò Lồi (thung lũng Chiêm Sơn, xã Duy Xuyên) cũng nằm phơi mưa nắng và có dấu hiệu phong hóa do tác động của thiên nhiên…

Thành phố Đà Nẵng hiện có 564 di tích được xếp hạng bao gồm 6 di tích quốc gia đặc biệt, 84 di tích quốc gia, 474 di tích cấp tỉnh và hơn 200 di tích trong danh mục kiểm kê.

Những năm qua, công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích dù đạt được những kết quả nổi bật nhưng không phủ nhận nhiều di tích, phế tích, nhất là các di tích khảo cổ học vẫn chưa được quan tâm bảo vệ đúng mức và đang chịu nhiều tác động của khí hậu và con người.

Qua khảo sát trên địa bàn thành phố, rất nhiều di tích như Gò Mả Vôi hay Gò Lồi đang bị quên lãng hoặc chưa được bảo vệ đúng mức.

Có thể kể đến phế tích tháp Chăm Phong Lệ (phường Cẩm Lệ), phế tích tháp Dương Bi, thành Trà Kiệu (xã Duy Xuyên), di tích Miếu Bà (phường Điện Bàn Bắc), di tích mộ chum Gò Ngoài (xã Đại Lộc), kể cả một số mộ cổ danh nhân… cũng đối diện những nguy cơ, tác động từ con người, quá trình phát triển kinh tế và yếu tố thời tiết.

Theo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố Đà Nẵng, với vị trí địa lý nằm trong vùng có điều kiện thời tiết khắc nghiệt cùng những tác động cực đoan của biến đổi khí hậu khiến bão lũ thường xuyên xảy ra.

Trong khi nhiều di tích là các công trình kiến trúc có tuổi thọ hàng trăm năm, thậm chí hàng nghìn năm như những đền tháp Chăm nên thường xuyên bị đe dọa, đối diện nguy cơ tác động xuống cấp, hư hỏng, thậm chí sụp đổ nếu không được quan tâm bảo vệ, tu bổ.

Tuy nhiên, do nguồn vốn đầu tư dành cho tu bổ di tích hàng năm hạn chế (chủ yếu từ nguồn ngân sách địa phương), công tác bảo tồn chỉ mới dừng lại ở việc chống xuống cấp, chưa thể triển khai được nhiều dự án có quy mô. Điều này thể hiện rất rõ tại một số di chỉ khảo cổ học khiến các di tích chưa được bảo tồn, bảo vệ phù hợp.

Cạnh đó, nguồn nhân lực quản lý di sản văn hóa chưa tương xứng với yêu cầu thực tiễn, nhất là nhân lực ở lĩnh vực đòi hỏi kinh nghiệm chuyên sâu như tu bổ di tích, khảo cổ, lịch sử, mỹ thuật, công nghệ thông tin, hóa chất...

Giảm thiểu tác động

Thực tế cho thấy, những năm qua, tác động của thiên nhiên và biến đổi khí hậu đến hệ thống di tích trên địa bàn Đà Nẵng khá lớn, điều đó không chỉ xuất hiện ở các công trình nhà cổ Hội An hay một số di tích, phế tích khảo cổ học mà càng rõ nét ở những công trình kiến trúc đền tháp Champa như hiện tượng cây dại xâm thực tường tháp Bằng An (phường An Thắng), Chiên Đàn (xã Tây Hồ) hay hiện tượng ăn mòn gạch tại các tường tháp Chăm Khương Mỹ (xã Tam Xuân)…

Di tích Gò Mả Vôi hiện nằm bên trong khuôn viên một nhà máy công nghiệp ngăn cách bên ngoài bằng hàng tường rào kiên cố. Ảnh: VĨNH LỘC

Theo kiến trúc sư Đặng Khánh Ngọc, Viện trưởng Viện Bảo tồn di tích, tác động của biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến các di tích là điều không tránh khỏi và theo nhiều cách, mức độ khác nhau tùy thuộc vào vị trí, vật liệu xây dựng, môi trường xung quanh cũng như khả năng chống chịu của từng di tích.

Đơn cử, việc biến động nhiệt độ, nắng nóng mưa nhiều đã gây ra hiện tượng giãn nở, co rút vật liệu (gạch, đá) làm nứt vỡ cấu kiện kiến trúc di tích.

Cạnh đó, độ ẩm cao cũng tạo điều kiện cho vi sinh vật, nấm mốc phát triển, điều này thấy khá rõ trên các di tích đền tháp Champa và một số công trình kiến trúc bằng gỗ ở Hội An.

Ngoài ra, tình trạng lũ lụt, ngập úng thường xuyên cũng làm hư hỏng nền móng, gây nứt tường, sụt lún công trình. Chưa kể, quá trình ẩm ướt lâu ngày khiến vật liệu như gỗ, vôi vữa, gạch đá bị mục nát, bong tróc…

TS. Nguyễn Ngọc Quý, Viện Khảo cổ học Việt Nam nhìn nhận, rất hiếm địa phương nào có trầm tích văn hóa và số lượng lớn di tích như Đà Nẵng.

Chỉ riêng trục sông Thu Bồn đã tập trung rất nhiều di tích, phế tích quan trọng của các nền văn hóa cổ như kinh thành Trà Kiệu, Vương cung thánh đường Chiêm Sơn, Khu di tích Mỹ Sơn, Dinh trấn Thanh Chiêm, thương cảng Hội An, Đại Chiêm hải khẩu, kể cả Phật viện hoàng gia Đồng Dương…

Do Đà Nẵng có quá nhiều trầm tích, di tích, khối lượng công việc lớn khiến các nhà khảo cổ cũng như cơ quan quản lý văn hóa rất vất vả trong việc lựa chọn mục tiêu nào ưu tiên trước, mục tiêu nào ưu tiên sau.

Trong khi những tác động của thời tiết khí hậu ngày càng phức tạp, ảnh hưởng cực đoan đến di tích, về lâu dài chúng ta cần có một phương án tổng thể từ chính sách, kỹ thuật, quản lý đến cộng đồng trách nhiệm của địa phương để bảo vệ di tích, các di chỉ khảo cổ học, giảm thiểu những tác động từ thiên tai, bão lũ do biến đổi khí hậu gây ra.

Nguồn: https://baodanang.vn/lua-chon-muc-tieu-uu-tien-bao-ton-3306537.html