Một bộ SGK thống nhất toàn quốc từ 2026: Nên được xây dựng như thế nào?

(Dân trí) - Theo các chuyên gia, việc biên soạn sách giáo khoa cần được thực hiện một cách nghiêm túc, toàn diện, triệt để và hiện đại. Cần có một chiến lược "săn chất xám" để quy tụ những tinh hoa tri thức.

Việc này nhằm tạo ra một bộ sách chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước đáp ứng theo tinh thần chỉ đạo được Bộ Chính trị đề ra trong Nghị quyết 71 về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo (GD&ĐT)

Không vì tiến độ mà dễ dãi trong biên soạn bộ SGK mới

Theo PGS.TS Bùi Mạnh Hùng, Điều phối viên chính, Ban Phát triển Chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) năm 2018, Tổng Chủ biên SGK môn tiếng Việt – ngữ văn, bộ sách “Kết nối tri thức với cuộc sống”, việc biên soạn bộ SGK mới đòi hỏi phải có nhiều thời gian và công sức.

Ông cho rằng, việc kế thừa các bộ SGK hiện có không phải là sao chép một số bài học của từng bộ sách để có bộ sách mới. Bởi việc sao chép đó vừa vi phạm vấn đề sở hữu trí tuệ vừa không bảo đảm tính nhất quán cần có của một bộ sách.

“Bộ SGK mới đòi hỏi phải có sự nâng cấp, sáng tạo. Với sự hỗ trợ của AI, một số công đoạn có thể tiết kiệm được phần nào công sức, thời gian, nhưng không thể thay thế được sự đầu tư và sáng tạo của chính tác giả viết sách", PGS.TS Mạnh Hùng chia sẻ.

PGS.TS Bùi Mạnh Hùng, Điều phối viên chính, Ban Phát triển Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 (Ảnh: NV).

Lấy ví dụ về bộ SGK tiếng Việt – ngữ văn cho 12 lớp, ông cho biết cần có nội dung đủ cho 2.380 tiết dạy học trong chương trình bắt buộc và 105 tiết cho chuyên đề tự chọn ở THPT, tổng cộng 2.485 tiết.

Quá trình này đòi hỏi các tác giả sách phải mất nhiều thời gian biên soạn, chỉnh sửa, chưa kể thời gian xây dựng đề cương chi tiết, dạy thử nghiệm, biên tập, thẩm định nội bộ và thẩm định của Hội đồng quốc gia, chỉnh sửa theo góp ý của cán bộ quản lý, giáo viên ở các địa phương và chuyên gia.

“Nói thế để tất cả chúng ta cần có thái độ nghiêm túc đối với việc biên soạn SGK”, vị Tổng Chủ biên nhấn mạnh.

Ngoài ra, theo PGS.TS Bùi Mạnh Hùng, cần rà soát lại Chương trình GDPT 2018 từ tổng thể đến từng môn học và hoạt động giáo dục. Các ý kiến của giáo viên, nhà chuyên môn trong 5 năm triển khai chương trình cần được trao đổi rộng rãi để giúp Bộ GD&ĐT có định hướng điều chỉnh, cập nhật chương trình trước khi bắt tay biên soạn bộ SGK mới.

“Săn chất xám” để thu hút nhân tài biên soạn SGK

Ông Lê Ngọc Điệp, nguyên Trưởng phòng Giáo dục Tiểu học, Sở GD&ĐT TPHCM, cho rằng việc biên soạn SGK mới phải là cuộc đổi mới toàn diện, triệt để, phù hợp với xu thế hội nhập và hiện đại hóa đất nước.

Trong bối cảnh toàn cầu đang chuyển mình mạnh mẽ, không thể tồn tại một bộ SGK chỉ là “bình mới rượu cũ”.

“Bộ SGK thống nhất phải hiện đại, chuyên nghiệp, mang bản sắc Việt Nam”, ông Điệp nhấn mạnh.

Để đạt được mục tiêu này, ông đề xuất Bộ GD&ĐT cần chủ động phân công, điều hành và triển khai ngay từ bây giờ, tiến trình phải vừa nhanh, vừa thận trọng, vừa khoa học.

Ông nhấn mạnh cần mời gọi nhân tài trong nước và cả người Việt Nam ở nước ngoài cùng tham gia biên soạn, theo tinh thần “săn chất xám”, tuyệt đối tránh tình trạng “phe nhóm”, nể nang.

Theo ông, việc biên soạn SGK không thể là “nghề tay trái” của người làm quản lý, giảng dạy hay nghiên cứu. Việc này cần một đội ngũ chuyên trách, được đào tạo bài bản, là những chuyên gia đầu ngành, có kinh nghiệm thực tế và tinh thần trách nhiệm cao.

Quá trình biên soạn SGK cần dựa trên tình hình thực tế và khả năng đáp ứng về cơ sở vật chất lớp học, phương pháp giảng dạy, công cụ hỗ trợ,… (Ảnh: Huyên Nguyễn).

Ngoài ra, ông chú trọng tới các yếu tố tác động khác và cho rằng SGK không thể biên soạn đơn lẻ. Việc biên soạn phải dựa trên tình hình thực tế và khả năng đáp ứng về cơ sở vật chất lớp học, phương pháp giảng dạy, công cụ hỗ trợ,… Tất cả cần đồng bộ hóa để tạo ra môi trường học tập thực sự hiện đại và hiệu quả.

Đặc biệt, ông nói phải nâng cao chất lượng giáo viên, không thể có bộ SGK tốt nếu đội ngũ giáo viên không đủ năng lực truyền tải.

Ngoài ra, vị nguyên Trưởng phòng cho hay vai trò của tác giả SGK không chỉ dừng lại ở việc biên soạn. Họ cần phải đồng hành cùng quá trình giảng dạy, liên tục dự giờ, khảo sát để đánh giá hiệu quả thực tế. Từ đó, tác giả sẽ chỉnh sửa tài liệu và cập nhật kiến thức thường xuyên, hằng năm.

Bên cạnh đó, tác giả sách còn chịu trách nhiệm quan trọng trong việc hỗ trợ đội ngũ giáo viên, từ hướng dẫn cách thiết kế bài giảng, xây dựng các bài kiểm tra cho đến việc hình thành và phát triển văn hóa đọc cho học sinh.

SGK cần cập nhật kiến thức, thay đổi hàng năm. Mỗi năm, tác giả sách phải tham gia dự giờ, khảo sát hiệu quả, đánh giá thực tiễn, chỉnh sửa tài liệu, cập nhật kiến thức. Tác giả cũng cần có vai trò trong hướng dẫn giáo viên, thiết kế bài giảng, bài kiểm tra và xây dựng văn hóa đọc cho học sinh.

Ông Lê Ngọc Điệp, nguyên Trưởng phòng Giáo dục Tiểu học, Sở GD&ĐT TPHCM

Ông Điệp nhấn mạnh, quá trình biên soạn lần này cần bám sát Nghị quyết của Trung ương Đảng về giáo dục, đó là: “Đổi mới căn bản, toàn diện, chuẩn hóa, hiện đại hóa trong thời kỳ hội nhập”. Đó không chỉ là nhiệm vụ của ngành Giáo dục, mà là trách nhiệm chung của cả xã hội với thế hệ tương lai của đất nước.

Ông Nguyễn Văn Lực, nguyên giáo viên Trường THCS Trịnh Phong, Khánh Hòa, bày tỏ thầy cô giáo là người quyết định sự thành công khi thực hiện chương trình.

Vì thế, quá trình xây dựng bộ SGK thống nhất toàn quốc cần mời giáo viên có năng lực tham gia đóng góp, xây dựng “Giáo viên cùng những chuyên gia đầu ngành biên soạn sách nhằm đảm bảo lý thuyết và thực tế giảng dạy ở từng vùng miền tương thích theo mỗi cấp độ, để học sinh có thể lĩnh hội được kiến thức chung thuận lợi hơn”, ông Lực kiến nghị.

Đề xuất mời giáo viên có kinh nghiệm tham gia biên soạn SGK (Ảnh: Nam Anh).

Biến sách thành bài học sống động và hiệu quả

Trước nhiều ý kiến cho rằng “đảm bảo cung cấp một bộ SGK thống nhất toàn quốc” đi ngược tinh thần “một chương trình - nhiều bộ sách” và sẽ làm mất tính tự chủ, sáng tạo của giáo viên, GS Lê Anh Vinh, Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, Bộ GD&ĐT, người trực tiếp tham gia biên soạn SGK và bám sát thực tiễn triển khai chương trình trong 5 năm qua, nêu quan điểm cần phải đánh giá một cách bình tĩnh và thận trọng.

Ông Vinh bày tỏ, Nghị quyết 88/2014/QH13 đã nêu rõ khuyến khích các tổ chức, cá nhân biên soạn SGK trên cơ sở chương trình giáo dục phổ thông. Đồng thời, để chủ động triển khai chương trình mới, Bộ GD&ĐT tổ chức biên soạn một bộ SGK; bộ sách này được thẩm định và phê duyệt công bằng như các SGK khác.

Việc đảm bảo cung cấp một bộ sách thống nhất toàn quốc nhằm đảm bảo mọi vùng miền, đặc biệt là vùng khó khăn, có thể triển khai chương trình mới thuận lợi, không bị cản trở bởi giá sách, nguồn cung hay khả năng tiếp cận học liệu là một việc phù hợp.

Nếu có đơn vị, cá nhân biên soạn được sách hay hơn, phù hợp hơn, cánh cửa luôn mở để đưa vào sử dụng. Nhưng nếu không làm tốt hơn hẳn, việc có nhiều bộ sách “tốt như nhau” và có thể thay thế nhau, sẽ chỉ phân tán nguồn lực và gây khó khăn cho triển khai, trong khi giá trị gia tăng không đáng kể.

Một bộ sách tốt chỉ là công cụ, hiệu quả dạy học vẫn phụ thuộc vào tay nghề và sự chủ động của người thầy (Ảnh: Huyên Nguyễn).

Đặt ra tình huống sắp tới nếu chỉ lựa chọn một trong ba bộ sách hiện hành để sử dụng thống nhất, liệu có làm mất đi “tự chủ” hay “sáng tạo” của giáo viên như nhiều người băn khoăn, theo ông Vinh là “không”.

Ông Vinh cho rằng, thực tế cả ba bộ SGK đều có chất lượng tốt, giáo viên dùng bộ nào cũng có thể dạy tốt. Sáng tạo và tự chủ của giáo viên không phụ thuộc vào số lượng bộ sách mà nằm ở năng lực sư phạm và khả năng tổ chức dạy học, biến nội dung thành trải nghiệm phù hợp, gắn kết với đời sống học sinh và khơi gợi hứng thú học tập.

“Số lượng bộ sách không nên là thước đo của đổi mới, điều quyết định nằm ở việc mọi vùng miền có được bộ sách tốt nhất để triển khai thuận lợi, đồng thời giáo viên được hỗ trợ để biến sách thành bài học sống động và hiệu quả. Một bộ sách tốt chỉ là công cụ, hiệu quả dạy học vẫn phụ thuộc vào tay nghề và sự chủ động của người thầy”, GS Lê Anh Vinh nhấn mạnh.

Đề xuất chỉnh sửa môn tích hợp

Ông Nguyễn Văn Lực, nguyên giáo viên Trường THCS Trịnh Phong, Khánh Hòa đề xuất Bộ GD&ĐT cần tách các môn tích hợp thành các môn riêng để thuận lợi cho việc giảng dạy.

Theo ông, thực tế gọi là môn học tích hợp nhưng hầu hết các trường hiện nay đều phân công giáo viên dạy từng phân môn độc lập vì không có đủ giáo viên dạy tích hợp.

SGK môn tích hợp như lịch sử và địa lý chỉ có chung một bìa sách còn nội dung 2 phân môn độc lập với nhau không thể gọi là tích hợp nội dung trong một bài học, nên tiết học phân môn nào giáo viên phân môn đó giảng dạy.

Tương tự môn khoa học tự nhiên (lý, hóa, sinh) cũng là sự tích hợp hình thức chỉ gây khó khăn cho việc phân công giảng dạy, kiểm tra đánh giá (ma trận, đặc tả, ra đề, chấm bài, nhận xét…).

TS Sái Công Hồng, chuyên gia về kiểm tra đánh giá giáo dục, cho rằng việc xem xét lại mô hình tổ chức dạy học tích hợp ở môn khoa học tự nhiên ở cấp THCS là hết sức cần thiết trong bối cảnh hiện nay. 

Thực tế triển khai môn tích hợp trong 4 năm qua cho thấy đã đạt được nhiều điểm tích cực như giúp học sinh tiếp cận kiến thức khoa học dưới góc nhìn liên môn, gắn liền với thực tiễn, từ đó phát triển năng lực tư duy khoa học, giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào cuộc sống…

Đồng thời, chương trình tạo điều kiện để đổi mới phương pháp dạy học, đa dạng hóa hình thức kiểm tra, đánh giá, tăng cường vai trò của thực hành, thí nghiệm và hoạt động trải nghiệm thực tiễn.

Tuy nhiên, những tồn tại cũng rất đáng chú ý như sự không tương thích giữa mô hình tích hợp và năng lực đội ngũ giáo viên, tình trạng lúng túng, quá tải, thậm chí lệch trọng tâm khi giảng dạy... Điều này dẫn đến bất cập là học sinh “quay lưng” với môn khoa học tự nhiên.

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/mot-bo-sgk-thong-nhat-toan-quoc-tu-2026-nen-duoc-xay-dung-nhu-the-nao-20250918065651695.htm