Nghịch lý phục hồi chức năng ở Việt Nam

Bên trong phòng âm ngữ trị liệu của khoa Phục hồi chức năng, Bệnh viện 1A (TPHCM), ông Phan Văn Hải run run mở to miệng, khó nhọc phát âm theo hướng dẫn của kỹ thuật viên. Vài tuần trở lại đây, ông đều đặn có mặt gần như mỗi ngày, kiên trì tập nói ở tuổi 53.

Hai năm trước, những dấu hiệu cảnh báo đột quỵ như nói đớt, khó phát âm đã xuất hiện nhưng ông không mảy may để ý. Cho đến một ngày, ông bất ngờ ngã quỵ giữa giờ làm, phải nhập viện cấp cứu khẩn cấp.

Tỉnh dậy sau cơn đột quỵ, từ người đàn ông trụ cột trong gia đình, ông Hải bị liệt hoàn toàn nửa người phải, mất hẳn khả năng nói. Dù vẫn hiểu mọi điều xung quanh, ông chỉ có thể phát ra những tiếng ú ớ mơ hồ.

Hành trình phục hồi của ông kéo dài gần 2 năm, từ những ngày tập vật lý trị liệu tại Bệnh viện Thống Nhất đến khi kiên trì luyện tập ngôn ngữ tại Bệnh viện 1A. Hiện nay, ông đã có thể đi lại nếu có người dìu đỡ và bắt đầu nói được những từ đơn giản. Tuy vậy, chặng đường phục hồi chức năng sau biến chứng vẫn còn rất dài.

Nghịch lý phục hồi chức năng ở Việt Nam - 1 — Sau biến chứng đột quỵ, ông Hải mất hẳn khả năng giao tiếp bình thường (Ảnh: Bảo Quyên).

Xu hướng tăng cao

Chia sẻ với Dân trí, BSCKII Trịnh Minh Tú, Phó khoa Phục hồi chức năng, Bệnh viện 1A, cho biết mỗi ngày khoa tiếp nhận gần 400 lượt điều trị, gồm cả nội trú và ngoại trú. Bệnh nhân chủ yếu là người sau đột quỵ, mắc các bệnh cơ xương khớp hoặc mới trải qua phẫu thuật.

Theo bác sĩ Tú, phục hồi chức năng (PHCN) giữ vai trò quan trọng trong hệ thống y tế, mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc khi giúp người bệnh lấy lại tối đa khả năng vận động, ngôn ngữ và trí tuệ, đồng thời giảm gánh nặng chăm sóc cho gia đình.

Nhu cầu PHCN ngày càng tăng trong bối cảnh dân số già hóa nhanh, các bệnh mạn tính và tai nạn gia tăng. Tuy nhiên, nguồn nhân lực vẫn chưa đáp ứng đủ, đặc biệt là các chuyên ngành phục hồi chuyên sâu như âm ngữ trị liệu và hoạt động trị liệu.

“Có những trường hợp bệnh nhân phải xếp lịch tập cách ngày thay vì hàng ngày do thiếu chuyên viên, kỹ thuật viên phục hồi chuyên sâu. Các bác sĩ buộc phải kiêm nhiệm nhiều phần việc, làm việc với cường độ cao để tránh gián đoạn điều trị, nếu không sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến tiến trình phục hồi của người bệnh”, bác sĩ Tú chia sẻ.

Nghịch lý phục hồi chức năng ở Việt Nam - 2 — Người bệnh tập phục hồi vận động với robot tập đi (Ảnh: Bảo Quyên).

Thiếu hụt nhân lực PHCN trầm trọng

Tình trạng thiếu nhân sự phục hồi chức năng (PHCN) không chỉ diễn ra tại Bệnh viện 1A mà còn là vấn đề chung của TPHCM. Theo ThS Lê Thị Hạ Quyên, khoa Phục hồi chức năng, Bệnh viện Phục hồi chức năng - Điều trị bệnh nghề nghiệp TPHCM, toàn thành phố (trước khi sáp nhập) chỉ có 47 bác sĩ chuyên khoa PHCN.

Trong khi đó, mỗi năm Đại học Y Dược TPHCM chỉ đào tạo khoảng 30 học viên cho các hệ chuyên khoa I, II và nội trú. Số lượng ít ỏi này lại phải phân bổ cho cả các tỉnh thành, khiến TPHCM rơi vào tình trạng “khát” nhân lực trầm trọng.

Đối với kỹ thuật viên vật lý trị liệu, nguồn cung tương đối ổn định với khoảng 200 người tốt nghiệp mỗi năm, bởi đây là chuyên ngành đã được đào tạo phổ biến từ nhiều thập kỷ qua. Ngược lại, kỹ thuật viên hoạt động trị liệu hiện chỉ có Đại học Y Dược TPHCM đào tạo, với khoảng 30 cử nhân ra trường mỗi năm.

Chương trình PHCN dựa vào cộng đồng, dù được Bộ Y tế triển khai gần 30 năm, vẫn gặp nhiều khó khăn khi áp dụng tại TPHCM do đặc thù địa bàn rộng và phức tạp.

Ngoài ra, theo bác sĩ Trịnh Minh Tú, các lĩnh vực chuyên sâu như ngôn ngữ trị liệu, hoạt động trị liệu hay tâm lý trị liệu vẫn chưa được giảng dạy phổ biến tại các trường y. Các chương trình hiện chủ yếu dựa vào hợp tác quốc tế, dẫn đến số lượng nhân lực đầu ra còn rất hạn chế.

Báo cáo của Bộ Y tế năm 2020 cho thấy tỷ lệ nhân viên y tế PHCN tại Việt Nam mới đạt khoảng 0,25 người/10.000 dân, thấp hơn nhiều so với khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (0,5–1 người/10.000 dân).

Nghịch lý phục hồi chức năng ở Việt Nam - 3 — Hiện nay, nhân lực PHCN ở Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế (Ảnh: Bảo Quyên).

Lý giải nguyên nhân, BSCKI Võ Văn Long, Trưởng đơn vị Điều trị ban ngày, Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM (cơ sở 3), cho rằng thu nhập, cơ hội thăng tiến và sự công nhận xã hội dành cho chuyên ngành PHCN hiện vẫn chưa tương xứng với vai trò. Đây là lý do khiến nhiều bạn trẻ không lựa chọn theo đuổi ngành, dù nhu cầu thực tế rất lớn.

Thực trạng này dẫn đến việc một nhân viên y tế phải phụ trách quá nhiều bệnh nhân, khiến phác đồ điều trị dễ bị đại trà hóa và thiếu sự theo dõi sát sao. Hệ quả là quá trình phục hồi của người bệnh bị ảnh hưởng đáng kể.

Cần nhiều giải pháp đồng bộ

Để khắc phục tình trạng thiếu hụt nhân lực và nâng cao chất lượng dịch vụ phục hồi chức năng (PHCN), các chuyên gia cho rằng cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp.

Theo bác sĩ Trịnh Minh Tú, các trường đại học y dược cần mở rộng quy mô đào tạo ngành PHCN, đặc biệt chú trọng vào những chuyên ngành hẹp như vật lý trị liệu, ngôn ngữ trị liệu, hoạt động trị liệu và tâm lý trị liệu.

Bổ sung quan điểm, bác sĩ Võ Văn Long cho rằng Nhà nước và các cơ sở y tế phải xây dựng chế độ lương thưởng, phụ cấp hợp lý, đồng thời tạo môi trường làm việc an toàn và cơ hội phát triển nghề nghiệp. Khi nhân viên y tế cảm nhận được sự trân trọng, họ sẽ gắn bó lâu dài và cống hiến nhiều hơn.

Việt Nam cũng có thể học hỏi mô hình đào tạo và thực hành từ các nước tiên tiến, đồng thời mời chuyên gia quốc tế tham gia giảng dạy tại chỗ. Đây được xem là cách nhanh nhất để nâng cao chất lượng nhân lực.

Ngoài ra, khi xã hội hiểu đúng về vai trò của PHCN, nhu cầu dịch vụ gia tăng sẽ trở thành động lực thu hút nhiều bạn trẻ chọn theo ngành. Truyền thông rộng rãi cũng giúp gia đình người bệnh phối hợp tích cực hơn trong quá trình tập luyện.

“PHCN chính là ‘cánh tay nối dài’ của y học, giúp người bệnh không chỉ thoát khỏi bệnh tật mà còn sống khỏe, sống độc lập và hòa nhập cộng đồng. Tuy nhiên, để lĩnh vực này phát huy trọn vẹn vai trò, cần có sự quan tâm đồng bộ từ Nhà nước, các cơ sở đào tạo, bệnh viện và cả cộng đồng. Chỉ khi xây dựng được chiến lược phát triển nhân lực bền vững cùng chính sách đãi ngộ phù hợp, ngành PHCN mới đáp ứng được nhu cầu ngày càng lớn của xã hội”, bác sĩ Long nhấn mạnh.

Nguồn: https://dantri.com.vn/suc-khoe/nghich-ly-phuc-hoi-chuc-nang-o-viet-nam-20250924121246857.htm