Nhu cầu kỹ năng số của ngành báo chí-truyền thông tại Việt Nam giai đoạn 2026-2030

Bối cảnh chuyển đổi số tại Việt Nam giai đoạn 2026–2030 là giai đoạn bản lề trong tiến trình thực hiện chương trình chuyển đổi số quốc gia. Do vậy mỗi nhà báo, biên tập viên không chỉ cần giỏi chuyên môn nghiệp vụ mà còn phải am hiểu công nghệ, có khả năng thích ứng nhanh với sự thay đổi của môi trường số.

LTS: Chuyển đổi số đã và đang trở thành một trong những động lực chính làm thay đổi căn bản mọi lĩnh vực trong đời sống kinh tế - xã hội, trong đó có báo chí và truyền thông. Ở Việt Nam, Đảng và Nhà nước đã xác định chuyển đổi số là nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách, xuyên suốt trong chiến lược phát triển quốc gia, được cụ thể hóa bằng Chương trình chuyển đổi số quốc gia và Chiến lược phát triển báo chí đến năm 2030.

Trong bối cảnh đó, ngành Báo chí - Truyền thông đang phải đối diện với cả cơ hội lẫn thách thức lớn. Một mặt, công nghệ số giúp tăng tốc độ lan truyền thông tin, mở rộng kênh phân phối, đa dạng hóa hình thức thể hiện và tăng cường tương tác với công chúng. Mặt khác, nó cũng đặt ra yêu cầu mới đối với người làm báo về năng lực tiếp cận, làm chủ và vận dụng công nghệ trong quá trình sản xuất và phân phối nội dung.

Trước thực tế đó, kỹ năng số không còn là năng lực bổ trợ mà đã trở thành điều kiện tiên quyết để nhà báo hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình trong thời đại số. Từ khả năng thu thập và xử lý thông tin trên nền tảng số, sử dụng công cụ trí tuệ nhân tạo, cho tới phân tích dữ liệu, bảo vệ an toàn thông tin và ứng xử có đạo đức trên không gian mạng – tất cả đều đòi hỏi sự chuẩn bị bài bản, có hệ thống và phù hợp với từng giai đoạn phát triển.

Tham luận này tập trung phân tích các yêu cầu kỹ năng số cho ngành Báo chí - Truyền thông Việt Nam giai đoạn 2026–2030 và tầm nhìn đến năm 2045, từ đó đề xuất giải pháp, chiến lược để xây dựng lực lượng báo chí hiện đại, chuyên nghiệp, đủ năng lực hội nhập và phụng sự Tổ quốc.

Nhu cầu kỹ năng số trong giai đoạn 2026–2030

Bối cảnh chuyển đổi số tại Việt Nam giai đoạn 2026–2030 là giai đoạn bản lề trong tiến trình thực hiện chương trình chuyển đổi số quốc gia. Trong đó báo chí – truyền thông vừa có nhiệm vụ thông tin tuyên truyền, định hướng dư luận và phản ánh chân thực đời sống kinh tế - xã hội và bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trên không gian mạng, do vậy báo chí muốn hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình trong kỷ nguyên số thì báo chí – truyền thông cũng phải tiên phong trong việc ứng dụng công nghệ số và là công cụ tuyên truyền đắc lực nhằm thay đổi nhận thức của toàn dân đối với công cuộc chuyển đổi số quốc gia.

Trong giai đoạn này, sự phát triển nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, công nghệ blockchain, metaverse và các nền tảng truyền thông số đã tạo ra cả cơ hội và thách thức mới cho báo chí – truyền thông Việt Nam. Do vậy mỗi nhà báo, biên tập viên không chỉ cần giỏi chuyên môn nghiệp vụ mà còn phải am hiểu công nghệ, có khả năng thích ứng nhanh với sự thay đổi của môi trường số.

Yêu cầu kỹ năng số cốt lõi mà các nhà báo cần phải có

Kỹ năng sản xuất nội dung đa phương tiện: Thành thạo quay, dựng video, chụp ảnh bằng thiết bị di động, biên tập tin bài tương tác, sáng tạo infographic, dựng podcast và livestream chuyên nghiệp.

Kỹ năng xuất bản và phân phối nội dung: Làm chủ CMS, tối ưu hóa SEO/SEM, phân tích xu hướng bằng Google Trends, sử dụng YouTube Studio, Meta Business Suite để mở rộng độ tiếp cận.

Kỹ năng phân tích dữ liệu: Ứng dụng Google Analytics, Data Studio để theo dõi hiệu suất nội dung, nhận diện thói quen và hành vi tiếp cận tin tức của công chúng.

Kỹ năng ứng dụng AI: Tận dụng ChatGPT, Deepseek, Grammarly, Descript và các công cụ khác để nâng cao hiệu quả sản xuất chương trình và chất lượng nội dung báo chí.

Kỹ năng an toàn và đạo đức số: Am hiểu luật an ninh mạng, kỹ thuật bảo mật thông tin, phát hiện fakenews, deepfake và có bản lĩnh nghề nghiệp để xử lý các tình huống truyền thông phức tạp.

Và ngoài ra còn rất nhiều kỹ năng khác nữa mà các nhà báo cần phải tìm hiểu thêm.

TS.Vũ Hải Quang, Phó Tổng Giám đốc Đài TNVN

Định hướng đào tạo từ thực tiễn

Ngoài việc được đào tạo từ nhà trường, thì các nhà báo cần học hỏi từ các cơ quan truyền thông lớn những kỹ năng, kinh nghiệm. Hiện này các cơ quan báo chí chủ lực quốc gia như VOV, VTV, TTXVN, Báo Nhân dân… đã và đang tích cực triển khai khác các ứng dụng số trong tác nghiệp, quản trị tin bài, sản xuất nội dung chương trình đa phương tiện, phân tích dữ liệu và phân phối nội dung, đảm bảo tối ưu hóa qui trình sản xuất, nâng cao hiệu quả, tiết giảm chi phí nhân công, thu hút công chúng và nguồn thu tốt hơn.

Các cơ quan báo chí còn có các hợp tác với các tổ chức, tập đoàn báo chí lớn trên thế giới như ABU, EBU, DW, BBC, ABC, SMG v.v… để cập nhật xu thế và công nghệ toàn cầu. Từ thực tiễn triển khai, các cơ quan báo chí nói trên đều khẳng định: Để đào tạo kỹ năng số có hiệu quả, cần kết hợp giữa lý thuyết – thực hành – công nghệ – đạo đức, trong đó lấy người học làm trung tâm và lấy chuyển đổi số làm nền tảng.

Tầm nhìn kỹ năng số đến năm 2045

Đến năm 2045 – mốc đánh dấu 100 năm thành lập nước – Việt Nam đặt mục tiêu trở thành quốc gia phát triển có thu nhập cao, theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong tiến trình đó, ngành báo chí - truyền thông không chỉ là lĩnh vực tuyên truyền, thông tin mà còn giữ vai trò chiến lược trong việc tạo dựng niềm tin, lan tỏa giá trị quốc gia số và bảo vệ chủ quyền thông tin trên không gian mạng, như vậy không ai khác mà Báo chí - Truyền thông phải là lực lượng tiên phong trong ứng dụng công nghệ số, chỉ có như vậy mới đáp ứng được nhu cầu của công chúng trong thời kỳ mới, thu hút công chúng, không để công chúng bị chi phối bởi mạng xã hội và các hạ tầng xuyên biên giới, từ đó mới hoàn thành nhiệm vụ của báo chí Cách mạng Việt Nam trong kỷ nguyên số như hiện nay.

Theo báo cáo các xu hướng toàn cầu đến năm 2040 của Hội đồng Tình báo Quốc gia Hoa Kỳ (The National Intelligence Council – NIC), đến năm 2040, sự hội tụ ngày càng tăng của các công nghệ, như trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật, robot, thực tế ảo, điện toán tiên tiến, vật liệu mới, giao diện người – máy, các mạng truyền thông, thương mại không gian v.v… sẽ tạo nên một thế giới siêu kết nối. Khi kết hợp lại với nhau, các nền tảng công nghệ này có thể tạo cơ sở cho đổi mới sáng tạo diễn ra nhanh chóng. Theo đó nó sẽ xác lập một phương thức sản xuất mới tiên tiến, hiện đại, tác động sâu sắc đến việc vận hành của mỗi quốc gia, trong đó các cơ quan báo chí – truyền thông cũng không nằm ngoài sự tác động ấy và nhu cầu, tập quán, thói quen của con người trong cách tiếp cận và tiêu thụ thông tin cũng thay đổi một cách cơ bản bởi sự hỗ trợ mạnh mẽ của những công nghệ mới và ngày càng phụ thuộc nhiều hơn vào công nghệ.

Chính vì vậy, muốn đáp ứng được vai trò của báo chí cách mạng Việt Nam trong kỷ nguyên mới, thì các nhà báo tương lai cần phải được đào tạo và thành thạo những kỹ năng chính, được dự báo là sẽ làm thay đổi một cách không tưởng đối với báo chí- truyền thông ở tất cả các quốc gia như:

1. Các kỹ năng tích hợp trong môi trường XR (Extended Reality_thực tế mở rộng) và metaverse (vũ trụ ảo). Báo chí trong tương lai sẽ chuyển dịch sang các nền tảng tương tác, nơi mà thông tin không chỉ được nghe, đọc mà còn được “trải nghiệm như thật”. Nhà báo cần thành thạo trong sản xuất nội dung bằng công cụ XR Studio, camera 360, và phần mềm dựng thực tế ảo như Unity, Unreal Engine v.v... Việc xây dựng bản tin trong không gian ảo sẽ đòi hỏi khả năng lập trình giao diện và thiết kế trải nghiệm người dùng trực tiếp trong metaverse.

2. Kỹ năng cá nhân hóa và sử dụng trí tuệ nhân tạo nâng cao.

Với sự phát triển mạnh mẽ của AI, báo chí sẽ hướng đến cung cấp nội dung phù hợp và sở thích tới từng cá nhân người dùng dựa trên hồ sơ hành vi, sở thích và nhu cầu của họ. Người làm báo cần có khả năng sử dụng các công cụ phân tích AI nâng cao, tạo ra các “gói nội dung động” sẽ thu hút công chúng hơn thay vì “nội dung tĩnh”. Đồng thời, cần kiểm soát các vấn đề đạo đức số như thiên vị thuật toán và bóp méo thông tin hoặc “bịa” ra thông tin thường xảy ra bởi AI.

3. Khai thác và trực quan hóa dữ liệu đa tầng. Báo chí đến năm 2045 sẽ dựa vào dữ liệu, dữ liệu lớn ở mức độ chưa từng có: từ dữ liệu hành vi, cảm biến, đến dữ liệu xã hội theo thời gian thực. Nhà báo không chỉ cần biết sử dụng các công cụ SQL, Python, Power BI, Tableau… để phân tích dữ liệu mà còn cần có cả tư duy phân tích dữ liệu và đạo đức dữ liệu để đảm bảo tính minh bạch, chính xác và khách quan chứ không phải chỉ dựa hoàn toàn vào các công cụ nói trên.

4. Bảo vệ bản quyền bằng blockchain và xác thực nguồn tin. Không chỉ trong tương lai, mà ngay cả hiện nay nội dung cũng đang bị sao chép, chỉnh sửa, lan truyền một cách tức thì trên mạng xã hội, lúc này blockchain trở thành công cụ bảo vệ bản quyền và xác thực nguồn gốc thông tin. Do đó nhà báo cần hiểu cơ chế vận hành hợp tác thông minh, ứng dụng mã định danh số cho từng nội dung và sử dụng công nghệ chống giả mạo để bảo vệ uy tín của báo chí chính thống và bản quyền cho tác giả.

5. Đạo đức báo chí và bản lĩnh chính trị trong môi trường xuyên biên giới.

Thông tin xuyên biên giới mang lại cho chúng ta những thách thức mới về chuẩn mực đạo đức. Người làm báo cần có khả năng phân biệt, kiểm chứng thông tin trên các nền tảng xuyên biên giới, đồng thời giữ vững lập trường chính trị, đạo đức nghề nghiệp trong môi trường đa chiều, phức tạp, đầy nhiễu động.

Tóm lại tầm nhìn kỹ năng số với Báo chí - Truyền thông đến năm 2045 không chỉ là mục tiêu dài hạn, mà cần phải có kế hoạch hành động ngay từ hiện tại. Đào tạo đội ngũ báo chí có khả năng làm chủ công nghệ và giữ vững bản lĩnh chính trị sẽ là nền tảng để báo chí Việt Nam phát triển bền vững và hội nhập quốc tế thành công.

Nguồn: https://baohungyen.vn/nhu-cau-ky-nang-so-cua-nganh-bao-chi-truyen-thong-tai-viet-nam-giai-doan-2026-2030-3181791.html