Những trang báo ký ức

Mỗi khi giở lại những bài báo cũ cách đây nhiều năm, thậm chí là 30 năm được dán trong quyển sổ cỡ lớn, lại có một thoáng bồi hồi. Rồi đôi khi đem những kiến thức, tư liệu đã học được ngày ấy ở mỗi nơi mình đã đi qua, so sánh với thực tại lại thấy có nhiều điều thú vị. Giữ báo lại để kỷ niệm, nhưng không chỉ là kỷ niệm, bởi nó đã cho tôi… học lại từ đó rất nhiều!

Báo Thanh niên•20/06/2025

1. Đó là những ngày xách chiếc xe máy rời nhà đi khắp thành phố để viết bài cho chuyên trang Sài Gòn - TP.HCM đăng vào mỗi thứ bảy trên Báo Thanh Niên. Bắt đầu từ tháng 9.2019, sự hiện diện của chuyên trang này trên mặt báo đã góp thêm một điểm nhấn, ghi dấu ấn định danh cho sự tồn tại xưa - nay của thành Gia Định mấy thế kỷ qua, vắt dài theo bao năm tháng thăng trầm cho đến lúc hiện diện cái tên Sài Gòn, rồi TP.HCM hôm nay. Phải nói rằng, cùng với những đồng nghiệp báo bạn, Thanh Niên đã "điểm" một nét son cho thành phố lớn nhất nước này bằng rất nhiều bài viết chuyên trang, góp ý dựng xây một cách chỉn chu, hoàn toàn có chiều sâu trong gần 6 năm qua, khởi đi từ quá khứ, hiện tại và ước vọng tương lai.

Những trang báo ký ức - Ảnh 1. — Một số bài trong hơn 50 bài đăng cuối tuần trên chuyên trang Sài Gòn - TP.HCM

Tôi đã từng tham gia cùng các đồng nghiệp ở tòa soạn trong hơn một năm (từ 2019 - 2021) với hơn 50 bài báo đăng mỗi cuối tuần. Sáng thứ bảy chuyên trang xuất bản, thì thứ năm phải nộp bài. Một loại bài viết với yếu tố lịch sử, văn hóa mỗi địa danh mà một khi lên xe đến nơi nào, trước đó tôi phải tìm hiểu khá kỹ, vạch một đề cương để thực hiện. Lấy tư liệu xong, về nhà chọn trong tủ sách, tìm hiểu thông tin liên quan, "tiêu hóa" rồi chắt lọc để viết thành bài. Ví dụ như với bài viết đầu tiên đăng ngày 21.9.2019 có tựa đề Từ một ngã năm ngoại ô viết về Q.Gò Vấp, thì không thể không tìm hiểu kỹ về nghề trồng hoa và nuôi ngựa truyền thống của xứ này, kể cả cái làng nghề làm lư đồng nổi tiếng của đất An Hội xưa, có ghi tên là An Hội thôn ở trang 304 trong sách Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức biên soạn đầu thế kỷ 19, được NXB Tổng hợp TP.HCM in lại rất công phu năm 2018.

Những trang báo ký ức - Ảnh 2. — Ngôi bảo tháp ở Việt Nam Quốc tự (TP.HCM) lung linh trong đêm, được đề cập trong bài Tiếng chuông năm tháng ngân dài, chuyên trang Sài Gòn - TP.HCM ngày 23.5.2020

Tôi nhớ những ngày lang thang như thế khắp nẻo Sài thành, đã cho tôi nhận được rất nhiều bài học từ mỗi con người, mỗi vùng đất ghi tạc mồ hôi, xương máu của các bậc tiền nhân xưa kia mở cõi. Từ mỗi tấm văn bia, mỗi niềm ao ước vẫn còn chôn chặt trong từng ngôi lăng mộ của những vị danh văn dũng tướng qua các triều đại suốt nhiều thế kỷ đã qua. Để rồi từ đó, liên tưởng đến hiện tại và vững chãi một niềm tin khi tìm thấy trong từng chi tiết, từng câu chuyện là khát vọng sống khôn cùng của con người VN, xưa vẫn như nay!

Những trang báo ký ức - Ảnh 3. — Vườn trầu ở xã Bà Điểm (H.Hóc Môn, TP.HCM) được đề cập trong bài Ai về Mười tám thôn vườn trầu…, chuyên trang Sài Gòn - TP.HCM ngày 18.1.2020

Mỗi bài viết là một câu chuyện và đều có khởi nguyên ý tưởng đề tài của nó, do tự mình nghĩ ra hoặc vào lúc tình cờ nào đó khi cùng bạn bè trà dư tửu hậu, bật ra. Ví như bài Làng báo chí, ngày ấy bây giờ viết về ngôi làng đặc biệt của những người viết báo ở Sài Gòn, xuất hiện từ một bữa trà sáng với 4 anh em đồng nghiệp cùng ở trọ nơi này 20 năm trước. Hoặc hai bài Vọng chiếu Cần Vương và Những tên đường một thời sử ca là bởi nhân một hôm về thăm Huế vào đúng dịp chính quyền và Hội đồng trị sự Nguyễn Phước tộc làm lễ rước long vị vua Hàm Nghi về khu di tích thành Tân Sở (Quảng Trị), mà có. Hay lúc ngồi ngẫm nghĩ về cuộc kháng chiến chống Pháp oanh liệt của quân dân Nam bộ giữa thế kỷ 20 mà xách xe lên đường, viết thành bài Trở lại Ngã ba Giồng, một địa danh lịch sử nổi tiếng ở H.Hóc Môn còn ghi dấu trong tim bao thế hệ cho đến bây giờ…

2. Trở ngược về ký ức 30 năm, tôi vẫn hoài nhớ đến chuyến đi dài hơn 1 tháng trong năm 1995 đến với mùa lũ miệt châu thổ Cửu Long. Trong cuồn cuộn sóng dữ tràn về từ phía Biển Hồ của Campuchia, trong nỗi đau mất người do bị lũ cuốn trôi, trong sự hiển lộ một vụ tôm cá bội thu của những người đánh bắt trên sông Tiền, sông Hậu, chợt ngẫm ra rất nhiều điều của sức vóc con người vật lộn trước thiên nhiên để tồn tại. Từ đó, triết lý kinh điển hai mặt đời sống trái-phải, tốt - xấu ấy, đã dần dần gieo vào tinh thần của một nhà báo trẻ lúc ấy là tôi một sự cân bằng. Và mạo muội nghĩ rằng, một cái nhìn chắc chắn chưa thể và sẽ không bao giờ thấu đáo hết sự vật, nhưng qua từng ngày sẽ rèn luyện trau dồi cho người viết loại bỏ dần sự nông nổi, bộc phát đôi khi bị thúc giục bởi cảm hứng nhất thời, để "chín" hơn thêm một chút.

Những trang báo ký ức - Ảnh 4. — Đầu máy xe lửa Thống Nhất và số hiệu chuyến tàu đầu tiên chuyển bánh Bắc - Nam (năm 1975) được đề cập trong bài Chiều trên sân ga Sài Gòn, chuyên trang Sài Gòn - TP.HCM ngày 10.10.2020

Và tôi chợt liên tưởng đến bao biến động đời sống qua nhiều thập niên đã dẫn dắt những hộ dân là Việt kiều từ Campuchia về tìm nơi cư ngụ ở làng bè trên sông La Ngà, một nhánh của sông Đồng Nai, để lập làng nuôi cá, sống một đời nhọc nhằn trong an nhiên, mà tôi từng viết một bài phóng sự đầu tiên đăng trên Thanh Niên mùa hạ năm 1993. Họ là hàng trăm gia đình mang ước vọng tồn sinh từ Biển Hồ trở lại quê hương nước Việt, với mô hình làm ăn lênh đênh trên sóng nước về nơi xứ sở của mình, gieo bao niềm hy vọng rằng tương lai một ngày con cháu sẽ được cùng chúng bạn, là đồng bào đến những ngôi trường trên bờ ê a tìm thêm cái chữ.

Hai câu chuyện ấy, lũ tự bên kia bờ Mê Kông nước bạn và sự di chuyển tìm cách tồn tại trên dòng sông Đồng Nai, tự nhiên đã link vào nhau như một sự giao thoa không cần căn cước, khi tìm về nơi chốn mà từ nơi đó họ ra đi rất nhiều năm trước!

Những trang báo ký ức - Ảnh 5. — Khu tưởng niệm Ngã ba Giồng (H.Hóc Môn, TP.HCM) được đề cập trong bài *Trở lại Ngã ba Giồng*, chuyên trang Sài Gòn - TP.HCM ngày 4.7.2020

Cũng từ làng bè La Ngà ấy, tôi quen biết một vị lão niên từng mưu sinh bằng cách bắt cá sấu trên sông Mê Kông. Ông tên là Nguyễn Văn Song (thường được gọi là Út Song, hay dân trong vùng đặt thêm là Út sấu). Lúc tôi gặp, vào tháng 9.1995, ông Út Song đã 64 tuổi, quê gốc Tây Ninh nhưng sinh ra lớn lên trên đất Campuchia. Bài báo tôi còn giữ, dẫn lời ông rằng "từ năm 1959, ông đã từng đi bắt sấu nhiều nơi ở Campuchia về thả chuồng để nuôi. Sau nhiều năm bắt, thuần dưỡng và nuôi cá sấu, đến năm 1990, Sở Lâm nghiệp tỉnh Minh Hải đã mời "chuyên gia" Út Song về ký hợp đồng ấp và nhân giống trứng sấu tại Lâm viên 19.5", để rồi ông ấp ủ một ý nguyện và ra sức thực hiện, đó là tự mình tìm đến làng bè La Ngà mua một mảnh đất giáp bên sông để lập trại ấp trứng cá sấu. Điều đặc biệt, gặp và nghe kể chuyện, tôi càng hiểu thêm rất nhiều câu chuyện đời không chỉ của riêng ông, mà rất nhiều cư dân làng bè với sự "vẫy vùng" mưu sinh để tìm cách làm giàu từ lúc trở về cố hương.

Những trang báo ký ức - Ảnh 6. — Bài phóng sự về làng bè La Ngà mùa hạ năm 1993 tác giả còn giữ lại

Bài phóng sự tôi đặt tựa là Nghề nuôi cá sấu trên sông La Ngà, được in khá đầy đặn trên số báo Thanh Niên ngày thứ ba, 5.9.1995!

3. Khoảng từ cuối thập niên 1990, khi báo online bắt đầu manh nha, rồi sau đó sức tiến của internet như vũ bão, thì việc sao, lưu những bài viết mà mình quan tâm đã dễ dàng hơn. Song, đọc những bài viết còn giữ lại trên trang báo giấy, có lẽ có cảm giác khác hơn. Cảm giác ấy, là những con chữ hiện diện trước mắt đôi lúc như… "thầm thì", khiến tôi hình dung trở lại những cung đường mình đã đi qua, từng gương mặt người đã gặp, câu chuyện của mỗi đời người… Và nhất là, sự say mê tận hiến cho ước mơ mong mỏi sẽ thành hiện thực ánh lên trong mắt của họ, đã từng có sức thôi thúc ra sao khi tôi trở về trong đêm, đặt bút viết lên những dòng chữ thuở ấy.

Những trang báo ký ức - Ảnh 7. — Bài viết về cách ấp trứng và nuôi cá sấu của ông Út Song năm 1995

Ví như suốt bao năm qua, và đặc biệt những ngày đầu mùa hạ này, câu chuyện hàng giả trở thành một "cơn sốt" phẫn nộ với dư luận cả nước. Hành tung của những kẻ gian bị lên án, những quan chức bị khởi tố vì dung túng, xuất hiện nhan nhản trên các phương tiện truyền thông. Bỗng một hôm, giở lại cuốn sổ cũ, tôi thấy đập vào mắt một bài viết của mình đăng ở mục Sổ tay của Báo Thanh Niên ngày 25.6.1996, vẫn nằm im lặng ở đó với tựa đề Hàng thật, hàng giả và hành lang chất lượng, viết về những chiêu trò sản xuất và bán hàng giả ra thị trường, với đoạn kết bài như sau: "Có lẽ chuyện hàng giả và hàng kém chất lượng (vì nhiều lý do) vẫn đang là câu chuyện dài. Dài đến đâu chắc chỉ có các cơ quan thẩm quyền quyết định. Còn người tiêu dùng, xin "hãy đợi đấy!".