Oằn mình dọn rác lòng hồ thủy điện Bản Vẽ sau nhiều trận mưa lũ liên tiếp

Sau cơn bão số 3 cuối tháng 7, rồi liên tiếp bão số 5, số 6, lòng hồ thủy điện Bản Vẽ ngập rác thải. Hàng nghìn tấn gỗ mục, tre nứa, rác nhựa từ khắp các khe, sông, suối bên Lào và khu vực miền Tây Nghệ An đổ về khiến mặt hồ biến thành bãi phế liệu nổi khổng lồ. Việc thu gom trở thành “cuộc chiến” đầy gian nan, chưa kịp dọn xong đợt này thì đợt khác đã ập đến.

Báo Nghệ An•03/09/2025

Ngập tràn rác

Thủy điện Bản Vẽ - công trình thủy điện lớn nhất miền Trung - nằm trên dòng Nậm Nơn, thuộc khu vực huyện Tương Dương trước đây, với tổng dung tích hồ chứa khoảng 1,8 tỷ m³. Hồ nước mênh mông trải dài hàng chục km được ví như “biển hồ” giữa đại ngàn, vừa sản xuất điện, vừa điều tiết lũ, cấp nước sinh hoạt và sản xuất cho vùng hạ du.

Thế nhưng, mỗi mùa mưa bão, lòng hồ Bản Vẽ lại phải gánh chịu một lượng rác khổng lồ đổ về. Đặc biệt, cơn bão số 3 cuối tháng 7 vừa qua đã gây ra trận lũ lịch sử cho khu vực miền Tây Nghệ An. Lũ lớn đã cuốn về hồ hàng chục nghìn mét khối rác các loại. Khi công tác thu gom mới bắt đầu được triển khai, bão số 5 và số 6 lại ập đến, tiếp tục đẩy thêm rác từ thượng nguồn xuống. Đáng nói, do sông Nậm Nơn bắt nguồn từ nước bạn Lào, nên ngoài lượng rác từ các khe suối ven hồ, một phần lớn rác còn xuất phát từ các bản làng, nương rẫy bên kia biên giới, theo dòng lũ cuồn cuộn chảy về.

bna_3(1).jpg — Rác ken đặc mặt hồ thủy điện Bản Vẽ. Ảnh: Tiến Đông

Một ngày cuối tháng 8, chúng tôi có chuyến thực tế trên lòng hồ thủy điện Bản Vẽ để ghi nhận tình trạng rác thải sau bão. Từ bến thượng lưu ngay dưới chân đập thủy điện Bản Vẽ, chiếc thuyền nhỏ bắt đầu ngược lên thượng nguồn hơn 25 km. Càng đi lên, rác càng dày đặc, nhiều đoạn phủ kín mặt hồ, biến dòng nước hồ trong xanh thành một tấm thảm ngổn ngang cành cây, khúc gỗ, và vỏ chai nhựa nổi lềnh bềnh.

Rác bủa vây khiến con thuyền nhỏ của chúng tôi bị mắc kẹt không thể tiếp tục di chuyển. Ảnh: Tiến Đông

Anh Vi Văn Nhàn, công nhân công tác tại Nhà máy thủy điện Bản Vẽ là người cầm lái con thuyền đưa chúng tôi đi. Anh Nhàn liên tục phải căng mắt quan sát, vừa tránh va phải những khúc gỗ lớn, vừa chật vật xử lý khi cánh quạt máy liên tục mắc rác. Thỉnh thoảng, anh buộc phải tắt máy, cúi gập người xuống đuôi thuyền, gỡ từng mảng rác bám chặt vào chân vịt, khiến tốc độ di chuyển bị chậm lại đáng kể. Đến đoạn Hữu Khuông, lượng rác dồn ứ quá nhiều, tạo thành một bức tường chắn ngang mặt hồ, khiến thuyền chúng tôi không thể tiến thêm và buộc phải dừng lại, sau đó dùng thiết bị bay flycam để quan sát từ trên cao.

Qua thiết bị bay flycam, chúng tôi nhận thấy từng mảng rác khổng lồ ken kín mặt hồ. Có lúc, rác kết lại thành từng mảng như “đảo nổi” giữa hồ, bốc mùi ẩm mốc, theo gió tấp vào các khe, vịnh nhỏ. “Nhìn tưởng chỉ vài cành cây, nhưng có khi cả một thân gỗ dài cả chục mét bị ngấm nước nặng nên lơ lửng dưới dòng nước. Nếu thuyền không quan sát kỹ, va phải sẽ rất nguy hiểm” - anh Nhàn nói.

Theo kỹ sư Nguyễn Văn Ngọc - phụ trách công tác thủy văn của Công ty Thủy điện Bản Vẽ, lượng rác do bão số 3 đưa về đã khổng lồ, nhưng bão số 5 và số 6 lại tiếp tục bổ sung thêm, khiến công tác thu gom trở nên chồng chất. “Đặc thù hồ Bản Vẽ có nhiều khe suối, eo vịnh, đặc biệt ở xã Hữu Khuông, rác thường bị gió tấp vào, tạo thành từng mảng lớn, dày đặc, rất khó tiếp cận. Hiện nay chúng tôi chỉ có thể neo rác tạm vào bờ, chờ thời tiết ổn định mới huy động phương tiện lớn vớt lên” - ông Ngọc cho hay.

Mưa lũ đã cuốn về hàng chục nghìn mét khối rác. Ảnh: Tiến Đông

Ông Ngọc cũng ước chừng, tổng lượng rác do mưa lũ kéo về lòng hồ lên đến hàng chục nghìn mét khối. Với khối lượng khổng lồ như vậy, dù các đơn vị đã triển khai thu gom ngay sau bão nhưng phải đến cuối năm nay công tác dọn dẹp mới có thể hoàn thành. Điều này đã làm ảnh hưởng rất lớn đến vệ sinh môi trường lòng hồ, đồng thời tác động không nhỏ đến đời sống dân sinh, nhất là đến sinh kế của người dân xung quanh khu vực lòng hồ.

Vất vả thu dọn

Để làm sạch lòng hồ, hiện nay, Công ty Thủy điện Bản Vẽ đang phối hợp với Công ty CP Môi trường và Công trình đô thị Nghệ An, thường xuyên huy động thuyền, máy móc và công nhân làm việc trên lòng hồ. Nhiều ca làm việc kéo dài từ sáng tới tối, công nhân phải chèo thuyền nhỏ gom rác, kéo về bờ. Những khối gỗ lớn phải huy động máy xúc, xe cẩu mới đưa lên được.

Công nhân vất vả dồn rác về từng khu vực để thu gom. Ảnh: Tiến Đông

Ông Hoàng Trọng Tài - Phó Giám đốc Công ty CP Môi trường và Công trình đô thị Nghệ An, kiêm Giám đốc Xí nghiệp Dịch vụ - Môi trường cho biết: lượng rác đổ về sau đợt bão, lũ này rất lớn, đủ mọi chủng loại, từ gỗ mục, tre nứa cho đến túi ni-lông, chai nhựa… Nếu là gỗ mục, cành cây thì sau khi vớt lên có thể tận dụng cho người dân làm chất đốt; nhưng với rác nhựa, túi ni-lông, chai lọ, bắt buộc đơn vị phải xử lý theo quy trình nghiêm ngặt, gom, phân loại rồi vận chuyển về nhà máy để tiêu hủy.

Theo ông Tài, ước tính có khoảng 40.000 đến 50.000 mét khối rác dồn về lòng hồ, buộc đơn vị phải huy động từ 70 - 80 công nhân, chia thành từng khu vực để thu gom. Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất lúc này là mực nước đang cao, nhiều rác chìm dưới các vực sâu, xung quanh lại không có mặt bằng tập kết. Vì thế, hiện tại rác mới chỉ được neo lại ở 3 điểm chính, chờ khi nước rút, có mặt bằng mới kéo lên bờ để phân loại và xử lý.

Một số lồng nuôi cá của người dân bị rác bủa vây. Ảnh: Tiến Đông

Việc thu gom rác trên lòng hồ thủy điện Bản Vẽ khác xa so với khu vực nông thôn, đô thị. Lòng hồ rộng lớn, nhiều nhánh khe suối đổ về khiến rác thường trôi dạt, phân tán khắp nơi, lúc thì gom thành từng mảng lớn, lúc lại tấp vào các eo vịnh nhỏ, gây rất nhiều khó khăn cho việc tiếp cận. Công nhân môi trường nhiều khi phải chèo thuyền nhỏ len lỏi vào các khe để vớt rác.

Ông Tài chia sẻ thêm: “Khó nhất là sau mưa lũ, điều kiện sinh hoạt ở vùng lòng hồ rất thiếu thốn. Lương thực, thực phẩm và nhiên liệu phục vụ cho việc dọn rác đều phải tiếp tế từ dưới xuôi lên. Cùng với đó, việc phải vận chuyển một khối lượng lớn rác thải vô cơ về xuôi, khiến cho việc thu gom, xử lý tốn nhiều thời gian hơn. Có những hôm anh em phải làm việc cả ngày giữa nắng gắt, mùi rác bốc lên hôi nồng, quần áo ướt sũng, nhưng vẫn phải cố gắng vì nếu chậm, rác tiếp tục dồn xuống thì khối lượng càng nặng nề hơn”.

bna_2(2).jpg — Việc thu gom rác thời điểm này gặp nhiều khó khăn. Ảnh: Tiến Đông

Có thể thấy rằng, với khối lượng rác khổng lồ trôi dạt về lòng hồ, việc thu dọn để đảm bảo vệ sinh môi trường là nỗ lực lớn từ đơn vị quản lý và đơn vị thu gom xử lý. Điều này không chỉ đảm bảo giữ gìn cảnh quan mà còn gắn trực tiếp với an toàn công trình thủy điện, bảo đảm nguồn nước và sinh kế của nhân dân dân ven hồ.