Phát huy mạnh mẽ giá trị di sản Ma nhai

*Tư liệu Ma nhai Ngũ Hành Sơn được trưng bày tại lễ hội Vu Lan báo hiếu Ngũ Hành Sơn năm 2025, thu hút nhiều bạn trẻ quan tâm. Ảnh: ĐOÀN HẠO LƯƠNG*

“Bức tranh chữ” mang nhiều giá trị văn hóa, lịch sử

Trong lịch sử, Ngũ Hành Sơn là một trong những trung tâm Phật giáo lớn của Đại Việt trên bước đường Nam tiến của dân tộc, với sự hình thành những ngôi quốc tự nổi tiếng: Tam Thai, Linh Ứng và lưu dấu bước chân của bao bậc cao tăng đạo hạnh trong nhiều thế kỷ. Do đó, sự ảnh hưởng và hình bóng của Phật giáo trong Văn bia Ma nhai tại danh thắng Ngũ Hành Sơn rất rõ nét.

Mặt khác, những di sản tư liệu này đã trở thành nguồn sử liệu quý về Phật giáo ở vùng đất Quảng Nam - Đà Nẵng nói riêng và Việt Nam nói chung. Với giá trị to lớn này, ngày 26/11/2022, tại Hội nghị toàn thể lần thứ 9 của Ủy ban Chương trình Ký ức Thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương (MOWCAP) ở thành phố Andong, Hàn Quốc, “Bia Ma nhai tại danh thắng Ngũ Hành Sơn” chính thức được công nhận là Di sản tư liệu thuộc chương trình Ký ức Thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

TS. Nguyễn Hoàng Thân, Đại học Sư phạm (Đại học Đà Nẵng) cho biết, hệ thống văn khắc trên vách đá Ngũ Hành Sơn, hay còn gọi là tư liệu Ma nhai, được hình thành dưới thời chúa Nguyễn và triều Nguyễn cùng với một số văn bản có niên đại nửa đầu thế kỉ XX, tồn tại đến nay ngót nghét 4 thế kỷ.

“Hiện có khoảng gần 80 đơn vị văn bản văn bia Ma nhai, phân bố khắp các khu vực Ngũ Hành Sơn như động Hoa Nghiêm, động Huyền Không, động Tàng Chơn, động Vân Thông, động Linh Nham… Trong đó, văn bia Ma nhai tập trung chủ yếu trên các vách đá động Huyền Không, chiếm gần một nửa tổng số lượng văn bia Ma nhai Ngũ Hành Sơn. Chỉ xét về yếu tố số lượng văn bản Ma nhai tại một di tích ở Việt Nam, thì Ngũ Hành Sơn có số lượng văn bản Ma nhai cao nhất”, TS. Nguyễn Hoàng Thân chia sẻ.

Văn bản Ma nhai Ngũ Hành Sơn đa dạng về thể tài, phong phú về nội dung bao gồm văn bản ngự bút, bi ký, thơ đề, đề danh, bài vị, câu đối… Thể loại và hình thức văn tự của văn bản Ma nhai Ngũ Hành Sơn cũng phong phú đa dạng, bao gồm văn bản thuần chữ Hán, thuần chữ Nôm hoặc tổng hợp cả chữ Hán lẫn chữ Nôm; kiểu chữ Khải (Chân), Hành, Thảo và phối cách giữa các kiểu chữ Chân đá Hành, Hành pha Thảo… Những điều này cùng với kích cỡ chữ to nhỏ khác nhau tạo nên “bức tranh chữ” thư pháp đẹp mắt.

Nhà nghiên cứu Võ Văn Thắng, Hội Khoa học Lịch sử thành phố Đà Nẵng, cho rằng cùng với các đặc trưng địa chất đáng chú ý, minh họa cho quá trình hình thành vùng đất trải qua hàng triệu năm, các cụm núi Ngũ Hành Sơn còn lưu giữ nhiều chứng tích văn hóa từ khi có cư trú của con người trong vài ngàn năm gần đây.

Bên trong các hang động Ngũ Hành Sơn có các hiện vật chế tác từ sa thạch theo phong cách nghệ thuật Champa, trong đó có các khối đá chạm khắc tương tự như khối đài thờ ở di tích Đồng Dương (thế kỷ IX-X). Đây là dấu tích về hoạt động tín ngưỡng của cư dân Champa, sử dụng các hang động tự nhiên làm nơi thờ tự.

Bảo tồn, tiếp thêm sức sống cho di sản

Cũng giống như các di sản văn hóa khác, di sản tư liệu vốn rất nhạy cảm dưới những tác động của các yếu tố tự nhiên và xã hội. Đặc biệt, đối với nước ta, khí hậu nhiệt đới gió mùa thường xuyên diễn ra thiên tai đã ảnh hưởng rất lớn đến công tác bảo tồn và gìn giữ di sản tư liệu Ma nhai quý hiếm này.

Điêu khắc Chăm ở cửa Hang Chàm, động Tàng Chơn tại danh thắng Ngũ Hành Sơn. Ảnh: ĐOÀN HẠO LƯƠNG

Hiện có một số Ma nhai đã bị mờ, không rõ nội dung do phong hóa tự nhiên; có một số Ma nhai bị đục chữ, bị bôi lấp xi măng, bị viết vẽ đè lên do ý thức kém của con người. Chính vì vậy, công tác kiểm kê, nhận diện và bảo vệ di sản tư liệu Ma nhai có ý nghĩa vô cùng quan trọng.

Ông Nguyễn Văn Hiền, Phó Giám đốc Trung tâm Cung ứng dịch vụ sự nghiệp công phường Ngũ Hành Sơn cho biết, so với các khu điểm du lịch trên cả nước thì hệ thống Ma nhai ở Ngũ Hành Sơn tương đối nhiều và đang được phát huy rất tốt.

“Hiện nay danh thắng Ngũ Hành Sơn có nhiều Ma nhai có thời gian trên 400 năm. Đặc biệt, hệ thống Ma Nhai hầu hết nằm lộ thiên ở các hang động và chịu sự ẩm ướt nên cần được bảo tồn nghiêm ngặt với sự hỗ trợ của các cơ quan chức năng chuyên môn. Để nâng cao giá trị và phát huy di sản tư liệu Ma nhai, lãnh đạo UBND phường Ngũ Hành Sơn đã chỉ đạo xây dựng đề án chuyên đề Phát huy giá trị Ma nhai sau khi được công nhận và giao cho phòng văn hóa - xã hội lập đề án trình cấp thẩm quyền xem xét. Khi đề án được phê duyệt sẽ phát huy di sản Ma nhai được rộng rãi hơn để du khách trong và ngoài nước đến tìm hiểu nhiều hơn”, ông Nguyễn Văn Hiền nhấn mạnh.

Đặc biệt, việc bảo tồn và phát huy giá trị của Ngũ Hành Sơn có sự thuận lợi khi ngày 11/7/2023, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 822/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi Danh lam thắng cảnh quốc gia đặc biệt Ngũ Hành Sơn. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để chính quyền thành phố và cấp cơ sở tiến hành các biện pháp cụ thể nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị của danh thắng Ngũ Hành Sơn.

Đầu năm nay, UBND thành phố Đà Nẵng cũng đã có văn bản chỉ đạo về việc lập hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận Di sản văn hóa thế giới cho Danh thắng Ngũ Hành Sơn. Quá trình lập hồ sơ sẽ có ý nghĩa tạo cơ hội để các nhà nghiên cứu khoa học và các nhà quản lý cùng quan tâm, chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm bảo tồn di sản; từ đó mang lại những tác động tích cực, góp phần bảo tồn Ngũ Hành Sơn, một di sản có tính chất hỗn hợp, đa giá trị, trong đó có di sản tư liệu Ma nhai.

Nguồn: https://baodanang.vn/phat-huy-manh-me-gia-tri-di-san-ma-nhai-3301313.html