Sốt xuất huyết: Có thể phòng trừ được

Những năm gần đây, sốt xuất huyết Dengue tại Việt Nam ngày càng diễn biến phức tạp, thuộc TOP những nước có số ca mắc cao, đồng thời, phạm vi dịch cũng lan rộng hơn trước. Trên thế giới, trong năm 2024, sốt xuất huyết Dengue là một vấn đề nóng với kỷ lục mới khi số ca mắc được ghi nhận cao gần gấp đôi năm trước đó. Trong đó, chỉ riêng Brazil đã hơn 10 triệu ca mắc được ghi nhận. Bước sang năm 2025, tính đến ngày 15/2, Philippines đã báo cáo hơn 43.000 ca, cao hơn 56% so với đỉnh dịch thông thường vào tháng 6, trong khi Lào cũng phát cảnh báo nguy cơ bùng phát sớm ngay từ đầu năm.

Có một lưu ý là một người có thể mắc sốt xuất huyết nhiều lần trong đời. Trong đó, sốt xuất huyết tái nhiễm lần hai rất nguy hiểm vì tình trạng bệnh thường nặng hơn lần đầu. Người bệnh có thể có những diễn tiến khó tiên lượng, với nguy cơ trở nặng cao hơn. Vì vậy, ngay cả những người từng mắc sốt xuất huyết Dengue cũng không thể chủ quan trước căn bệnh truyền nhiễm này.

Do biến đổi khí hậu nên nhiều tỉnh, thành có nhiều ca mắc sốt xuất huyết

Biến đổi khí hậu tác động mạnh đến dịch tễ sốt xuất huyết Dengue tại Việt Nam

Theo đại diện Sở Y tế TPHCM, năm 2024, khu vực phía Nam chiếm 41% trong tổng số 141.000 ca mắc sốt xuất huyết Dengue được ghi nhận trên toàn quốc. Nhiều năm liền, một số tỉnh tại miền Nam là điểm nóng sốt xuất huyết Dengue của cả nước. Trước đây, tại Đồng bằng sông Cửu Long, dịch chủ yếu bùng phát vào mùa mưa, nhưng nay đã lan rộng và gia tăng ngay cả trong mùa khô.

Báo cáo của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TPHCM cho thấy, tính đến tuần 7 năm 2025, tại TPHCM đã có 3.431 ca mắc sốt xuất huyết Dengue được ghi nhận, tăng 125,3% so với cùng kỳ năm 2024.

Theo các chuyên gia, biến đổi khí hậu là một trong những nguyên nhân gây ra nguy cơ bùng dịch trong năm 2025. Hạn hán, xâm nhập mặn khiến nước ngọt khan hiếm, buộc người dân phải tích trữ nước, tạo môi trường thuận lợi cho muỗi sinh sôi. Mưa trái mùa bất thường cũng góp phần làm tăng mật độ muỗi truyền bệnh.

Tại miền Trung và Tây Nguyên, trong những năm gần đây, dịch bệnh đang có xu hướng dịch chuyển ra khu vực này. Nhiều năm liền, số ca mắc tại khu vực này gia tăng đáng kể, không chỉ ở các tỉnh duyên hải mà còn lan đến các vùng cao nguyên.

Mưa bão trái mùa, lũ lụt kéo dài ngay trong mùa khô là nguyên nhân chính khiến sốt xuất huyết Dengue gia tăng tại miền Trung. Điển hình như tình trạng ngập lụt ở Tây Hòa, Phú Yên tháng 2/2025, tạo điều kiện cho muỗi sinh sôi khiến dịch bệnh bùng phát. Ngay cả những khu vực mát mẻ như Lâm Đồng, Đắk Lắk, Đắk Nông - vốn ít bị ảnh hưởng - trong năm 2024 cũng trở thành điểm nóng mới về sốt xuất huyết Dengue.

Trước đây, miền Bắc ít chịu ảnh hưởng của sốt xuất huyết, nhưng biến đổi khí hậu khiến mùa đông ngắn, mùa hè kéo dài hơn và nhiệt độ tăng cao đã tạo điều kiện cho muỗi vằn sinh sôi. Đồng thời, đô thị hóa nhanh, dân cư đông đúc, giao thương phát triển cũng thúc đẩy dịch bệnh lây lan.

Năm 2023, Hà Nội ghi nhận kỷ lục 36.795 ca mắc, cao gấp đôi so với TPHCM. Đáng lo ngại, dù đang trong đợt rét đầu năm 2025, Hà Nội vẫn ghi nhận 137 ca. Đặc biệt, sốt xuất huyết Dengue đã lan đến các tỉnh miền núi - nơi mà nhiều năm trước đây chưa ghi nhận ca sốt xuất huyết Dengue. Những năm gần đây, giao thương và đô thị hóa khiến 11 tỉnh vùng núi phía Bắc bắt đầu ghi nhận các vụ dịch sốt xuất huyết Dengue tại Sơn La, Tuyên Quang, Phú Thọ, trong đó Lào Cai phát hiện ca bệnh tại địa phương đầu tiên vào năm 2023 và có thêm 4 ca trong năm 2024.

Đồng bộ các biện pháp phòng, chống sốt xuất huyết

Không để sốt xuất huyết trở thành gánh nặng y tế

Theo nghiên cứu trên hệ thống PubMed (Mỹ) - cơ sở dữ liệu miễn phí cung cấp tài liệu khoa học đời sống và y sinh, trong số các người bệnh nhập viện do sốt xuất huyết Dengue, có 3,3 - 4,8% ca trở nặng có nguy cơ bị suy thận cấp (trong đó 14,1% phải chạy thận nhân tạo). Những trường hợp này còn có thể tiến triển thành suy thận mạn tính.

Như trường hợp bé trai 11 tuổi ở Bình Chánh (TPHCM) với bệnh nền béo phì, bệnh nhi đã nhập viện trong tình trạng bị sốc sốt xuất huyết, suy hô hấp nặng, rối loạn đông máu, phải lọc máu liên tục vào đầu tháng 3/2025.

Thực tế cho thấy, dịch bệnh cũng gây quá tải lên hệ thống y tế. Nhiều bệnh viện tuyến dưới không đủ năng lực điều trị ca nặng, buộc phải chuyển tuyến, tạo gánh nặng lên các bệnh viện lớn như Bệnh viện Nhi đồng 1, Bệnh viện Nhi Đồng 2, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TPHCM, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung Ương, Bệnh viện Xanh Pôn...

Ngoài ra, sốt xuất huyết Dengue còn gây ảnh hưởng đến kinh tế - xã hội. Chi phí điều trị cho những ca biến chứng nặng rất cao. Hơn nữa, người mắc sốt xuất huyết Dengue cần 1-2 tuần để bình phục, hoặc lâu hơn nếu có biến chứng nặng phải nhập viện. Trong thời gian này, người bệnh sốt xuất huyết Dengue có thể chịu những cơn đau, sốt và mệt mỏi, cần được chăm sóc tích cực. Khi đó, không chỉ chính người bệnh mất khả năng lao động mà người thân cũng bị ảnh hưởng về công việc và thu nhập do phải chăm sóc người bệnh.

Hiện Việt Nam có phác đồ điều trị sốt xuất huyết Dengue được quốc tế đánh giá cao, nhưng dịch bệnh vẫn diễn biến phức tạp do nhiều yếu tố, đặc biệt là biến đổi khí hậu. Việc đưa vắc-xin sốt xuất huyết vào sử dụng tại Việt Nam được kỳ vọng giúp giảm nguy cơ bùng phát dịch, hạn chế ca nặng và giảm tải áp lực lên hệ thống y tế. Tuy nhiên, kiểm soát dịch không chỉ dừng ở giám sát dịch tễ, kiểm soát véc-tơ hay nâng cao năng lực điều trị, mà còn cần sự chủ động từ mỗi cá nhân - đừng để "chuyện muỗi" trở thành vấn đề nghiêm trọng.

Thế giới trong 40 năm vừa rồi đã rất cố gắng để có một phương pháp tốt nhất và hiệu quả nhất trong công tác phòng, chống dịch bệnh, mà vũ khí hiệu quả nhất chính là vaccine. Trước đây có rất nhiều nghiên cứu, từ của các nước hiện phát triển cho đến nước đang phát triển.

Chúng tôi cũng biết rằng là trường đại học Maidoll cũng có nghiên cứu về sản xuất vaccine sốt xuất huyết. Mấy chục năm chúng ta nghiên cứu để sản xuất ra vaccine sốt xuất huyết nhưng không thể sản xuất được vì nó có 4 type và công nghệ ngày xưa cũng như kỹ thuật hiện đại chưa sản xuất được vaccine.

Chúng ta vẫn phải dùng phương pháp cổ truyền là tiêu diệt vector trung gian truyền bệnh. Đó vẫn là phương pháp hiệu quả nhất. Tiêu diệt vector là trung gian rất khó. Vì thế, vẫn có khoảng trống trong công tác phòng, chống sốt xuất huyết. Quan trọng nhất vẫn là sản xuất ra được vaccine để cơ thể con người có thể kháng lại virus sốt xuất huyết.

May mắn là trong những năm gần đây, đã có vaccine sốt xuất huyết và hiện tại, tại Việt Nam đã cấp phép cho vaccine phòng, chống sốt xuất huyết.

Ý kiến của TS.BS. Hoàng Minh Đức - Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng (Bộ Y tế) - trong cuộc Tọa đàm “Phòng tránh sốt xuất huyết - Những giải pháp nào hiệu quả?” được Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức vào ngày 3/12/2024.

Vĩnh Hoàng

* Thông tin trong bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin; và không nên được sử dụng để chẩn đoán hoặc điều trị một vấn đề sức khỏe hoặc bệnh tật.

Các thông tin trong bài đã được tham khảo từ các nguồn uy tín từ Tổ chức Y tế Thế giới và các cơ quan y tế tại Việt Nam.

Nội dung do Công ty TNHH Dược phẩm Takeda Việt Nam cung cấp, được Hội Y học Dự phòng Việt Nam phê duyệt về chuyên môn.