Sự trỗi dậy của "đại bàng" nội và động lực để Việt Nam vươn mình cất cánh

Hơn một thập kỷ trước, câu chuyện doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ của Việt Nam không sản xuất nổi chiếc ốc vít theo đơn đặt hàng của Tập đoàn Samsung (Hàn Quốc) từng gây xôn xao dư luận.

Điều này cũng được các đại biểu Quốc hội khóa 13 đưa ra dẫn chứng khi nói về sức cạnh tranh của nền kinh tế. "Đào tạo mỗi năm bao nhiêu tiến sĩ mà tại sao không sản xuất nổi con ốc vít, vậy làm sao tham gia được chuỗi giá trị toàn cầu", đại biểu Trần Quốc Tuấn (Trà Vinh) từng trăn trở.

Thời điểm đó, câu chuyện doanh nghiệp Việt "lắc đầu" với cơ hội mà doanh nghiệp Hàn Quốc này mang đến đã đặt ra không ít lo ngại cho ngành công nghiệp hỗ trợ trong nước. Bởi đây là ngành có vai trò và ý nghĩa quan trọng trong quá trình công nghiệp hóa, chuyển đổi cơ cấu sản xuất của một quốc gia.

Tuy nhiên, chỉ một năm sau, 4 doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Việt Nam đã đạt cấp độ nhà cung ứng cấp 1 của Samsung và tiếp tục gia tăng số lượng nhà cung ứng cho "ông lớn" Hàn Quốc trong những năm sau đó. Đến năm 2023, 306 doanh nghiệp Việt Nam đã tham gia vào mạng lưới cung ứng của gã khổng lồ công nghệ và bán dẫn Hàn Quốc.

Một góc Hà Nội từ trên cao (Ảnh: Hữu Nghị).

Kết quả này đã phản ánh phần nào nỗ lực của các doanh nghiệp trong nước, từ một quốc gia được biết đến nhiều với việc gia công, lắp ráp, Việt Nam đã có những bước tiến lớn khi tham gia sâu vào các chuỗi cung ứng toàn cầu. Đặc biệt là khi ngày càng có nhiều doanh nghiệp Việt đã tự sản xuất sản phẩm "made in Việt Nam" với sự đầu tư bài bản, nghiêm túc.

Khối kinh tế tư nhân ngày càng lớn mạnh

Trong gần 4 thập kỷ qua, GDP của Việt Nam đã tăng trưởng mạnh mẽ, từ mức 14,1 tỷ USD lên 476,3 tỷ USD trong năm 2024 với tốc độ tăng trưởng GDP vượt mức 7%, đứng thứ 33 thế giới. Việt Nam đã chuyển mình từ một trong những quốc gia nghèo bậc nhất châu Á trở thành quốc gia có thu nhập trung bình cao và là trung tâm sản xuất quan trọng của thế giới. Để đạt được kết quả đó có sự đóng góp không nhỏ của khu vực kinh tế tư nhân.

Nhìn lại lịch sử gần 40 năm đổi mới (kể từ năm 1986 đến nay), khu vực doanh nghiệp tư nhân đã có những bước phát triển thần kỳ cả về số lượng và chất lượng. Theo số liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nay là Bộ Tài chính), đến cuối năm 2024, Việt Nam có hơn 930.000 doanh nghiệp đang hoạt động, trong đó 98% là doanh nghiệp nhỏ và vừa. Ngoài ra còn có khoảng 14.400 hợp tác xã và hơn 5 triệu hộ kinh doanh.

Đến nay, doanh nghiệp tư nhân đã đóng góp khoảng 45% GDP, 30% nguồn thu ngân sách Nhà nước và thu hút 85% lực lượng lao động. Trong nhiều năm qua, khu vực này luôn tăng trưởng với tốc độ cao hơn so với doanh nghiệp Nhà nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Nhiều doanh nghiệp đã "lột xác" phát triển mạnh mẽ, tích lũy đủ năng lực về vốn, công nghệ và quản trị, xây dựng thương hiệu vươn ra khu vực và thế giới.

Ảnh màn hình 2025-03-20 lúc 08.21.19.png

Kinh tế tư nhân Việt Nam đã chứng tỏ vai trò tiên phong trong nhiều lĩnh vực của nền kinh tế. Khác với giai đoạn đầu, doanh nghiệp Việt chủ yếu tập trung vào hàng tiêu dùng như kem đánh răng, xà bông, bánh kẹo... thì đến nay khu vực kinh tế tư nhân của Việt Nam đã hiện diện trong nhiều ngành kinh tế quan trọng như công nghệ thông tin, cơ khí, sản xuất thép và khai thác khoáng sản, ngân hàng, bất động sản, xuất khẩu…

Việt Nam ngày càng có nhiều tập đoàn lớn tham gia vào rất nhiều các công trình hạ tầng quy mô lớn, từ những dự án sân bay, cảng biển, đường cao tốc đến những lĩnh vực khó như hạ tầng năng lượng, sản xuất ô tô, điện thoại thông minh hay hàng không… cũng mang đậm dấu ấn của các doanh nghiệp tư nhân.

Thực tế, ở các quốc gia phát triển, kinh tế tư nhân chiếm tới 70-90% GDP, họ là nền tảng và là trụ cột đảm bảo cho nền kinh tế quốc gia phát triển ổn định, vững mạnh. Nhắc đến sự phát triển thần kỳ của Hàn Quốc, không thể không nhắc đến Samsung, LG, SK và Hyundai. Các chaebol (những tập đoàn kinh tế lớn từ thập niên 1960) này đã vươn mình thành một thế lực hùng mạnh giúp Hàn Quốc - một trong những đất nước nghèo nhất thế giới "hóa rồng" thành một nền kinh tế phát triển thứ 10 thế giới.

Hay khi nhớ đến sự phát triển thần kỳ của Nhật Bản vào thập niên 60-80 của thế kỷ 20, cũng không thể không nhớ đến sự đóng góp to lớn của các tập đoàn như Sumitomo, Toyota, Honda, Mitsubishi...

Trong một hội nghị hồi tháng 9/2024, Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng, khi đó là Bộ trưởng Bộ Kế hoạch Đầu tư, nhấn mạnh đã đến lúc đặt lên vai doanh nghiệp lớn những sứ mệnh lớn lao hơn.

"Các doanh nghiệp lớn cần chủ động đi đầu, tiên phong trong những việc lớn, việc khó, việc mới, giải quyết những bài toán ở tầm quốc gia để tạo lực cho phát triển kinh tế, tạo dư địa phát triển cho doanh nghiệp nhỏ và vừa ở những lĩnh vực khác", ông nhấn mạnh.

Những chính sách lớn và sự quyết liệt

Nhận thức được tầm quan trọng của kinh tế tư nhân, trong gần 4 thập kỷ qua, Đảng, Chính phủ Việt Nam đã có những chuyển biến tích cực trong tư tưởng, đường lối, chính sách phát triển.

Các nghị quyết và chiến lược của Đảng được bổ sung và hoàn thiện qua mỗi giai đoạn đã đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân. Đặc biệt, Nghị quyết số 10-NQ/TW, Khóa 12 đã xác định phát triển kinh tế tư nhân trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Thủ tướng và các đại biểu tham dự hội nghị đã chụp chung khung ảnh, được gọi là bức ảnh "tỷ USD", nơi hội tụ nhiều lãnh đạo doanh nghiệp lớn (Ảnh: VGP/Nhật Bắc).

Và trong nhiều thập kỷ qua, Chính phủ đã hiện thực hóa chủ trương đó bằng nhiều hành động cụ thể, đưa khu vực tư nhân trở thành "động lực quan trọng" đưa Việt Nam tiến gần hơn với mục tiêu trở thành nước phát triển, có thu nhập cao vào năm 2045. Hàng loạt hội nghị đối thoại Chính phủ với lãnh đạo các công ty, tập đoàn cả nước đã liên tục diễn ra với sự chủ trì của Thủ tướng với các bộ ngành để tháo gỡ các vấn đề kiến nghị của doanh nghiệp.

Các khung khổ pháp lý, thủ tục hành chính cho doanh nghiệp cũng ngày càng được chú trọng và quyết liệt tháo gỡ. "Tháo gỡ cho doanh nghiệp là góp phần tháo gỡ khó khăn cho nền kinh tế, doanh nghiệp phát triển là đất nước phát triển. Tinh thần là vướng ở đâu thì ở đó phải tháo gỡ, mắc ở đâu thì ở đó phải tháo gỡ, không đùn đẩy, không né tránh, không gây phiền hà, sách nhiễu", Thủ tướng từng nhấn mạnh.

Và đến nay, doanh nghiệp ngoài Nhà nước đã được tham gia nhiều vào các dự án lớn của đất nước thông qua các đơn đặt hàng của Chính phủ dành cho các tập đoàn tư nhân. Đặc biệt, tới đây, Bộ Chính trị sẽ có nghị quyết về phát triển kinh tế tư nhân.

Theo đó, ngay từ đầu tháng 3, Thủ tướng đã quyết định thành lập Ban Chỉ đạo xây dựng Đề án Phát triển kinh tế tư nhân trình Bộ Chính trị. Trong cuộc họp ban chỉ đạo ngày 15/3, Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh phải "tháo chốt", khơi thông các điểm nghẽn để khu vực kinh tế tư nhân bung ra.

Trong bài viết "Phát triển kinh tế tư nhân - đòn bẩy cho một Việt Nam thịnh vượng" , Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định kinh tế tư nhân là lực lượng tiên phong trong kỷ nguyên mới, góp phần xây dựng một Việt Nam năng động, độc lập, tự chủ, tự cường và phát triển thịnh vượng.

Trao đổi với phóng viên Dân trí, TS Châu Đình Linh, giảng viên Trường Đại học Ngân hàng TPHCM bày tỏ sự ủng hộ quan điểm, quyết sách có tính định hướng của Đảng, Chính phủ Việt Nam để phát triển kinh tế tư nhân. Ông cho rằng Việt Nam đã có những chiến lược cụ thể để phát triển cho giai đoạn 2030-2045. Trong đó, kinh tế tư nhân là một trong những động lực quan trọng để thực hiện kế hoạch lớn.

Sau hơn hai năm chuyển hướng thành tập đoàn công nghệ, Vingroup đã tự chủ trong sản xuất ô tô (Ảnh: Gia An).

Vị chuyên gia cho rằng cần biến động lực này thành trụ cột của nền kinh tế. "Động lực là sự thôi thúc và chúng ta phải hiện thực hóa kinh tế tư nhân thành trụ cột kinh tế, bên cạnh doanh nghiệp FDI…", ông nhấn mạnh.

Tương tự, TS Lê Duy Bình, Giám đốc Economica Việt Nam, cũng đánh giá cao những chủ trương, định hướng của Đảng và Chính phủ Việt Nam nhằm thúc đẩy sự phát triển kinh tế tư nhân. Ông cho rằng những chủ trương này rất phù hợp với yêu cầu thực tiễn và xu thế phát triển của đất nước cũng như phù hợp với những mong mỏi của khu vực kinh tế tư nhân.

"Đây sẽ là nền tảng giúp Việt Nam đẩy nhanh những cải cách về mặt thể chế, quy định pháp luật, tổ chức bộ máy để có những mô hình tốt hơn, hiệu quả hơn để phục vụ cho sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân nói riêng và của cả nền kinh tế nói chung", ông Bình nhìn nhận.

Theo vị chuyên gia, khu vực kinh tế tư nhân hiện đóng góp gần 50% GDP, 56% tổng đầu tư của toàn xã hội và tạo ra khoảng 80% việc làm. Do đó, hơn một nửa GDP của đất nước kể cả về số lượng lẫn chất lượng được quyết định bởi khối kinh tế tư nhân. Việt Nam không thể tăng trưởng cao, không thể "cất cánh" được nếu như không có sự đóng góp của khu vực kinh tế tư nhân.

Ở góc độ chuyên gia nước ngoài, GS Kenichi Ohno, Viên Nghiên cứu Chính sách quốc gia Nhật Bản cũng nhấn mạnh sự chủ động sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám đột phá của doanh nghiệp tư nhân sẽ là yếu tố quyết định cơ bản nhất đối với hiệu quả kinh tế của quốc gia. Còn cơ chế, chính sách sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường tính linh hoạt của kinh tế tư nhân và đối phó với các "cú sốc" bên ngoài.

"Ở các quốc gia phát triển sau, một khu vực kinh tế tư nhân lớn mạnh phải được tạo ra với sự hỗ trợ của Chính phủ. Cần có các chính sách mạnh mẽ để nâng cao sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân. Nhưng trước tiên, Chính phủ phải tự cải cách trước khi có thể hỗ trợ khu vực kinh tế tư nhân, đây là một nhiệm vụ không dễ dàng", vị chuyên gia lưu ý.

Cần "tháo chốt" nào để kinh tế tư nhân bứt phá?

Để hiện thực hóa mục tiêu biến khu vực kinh tế tư nhân thành động lực quan trọng nhất đưa Việt Nam bước vào kỷ nguyên phát triển thịnh vượng, các chuyên gia cho rằng Chính phủ sẽ cần nhiều giải pháp và nỗ lực hơn nữa.

TS Châu Đình Linh cho rằng điều quan trọng đầu tiên là cần cải cách thể chế, không phân biệt đối xử giữa các thành phần kinh tế. Trước đây, nước ta có xu hướng coi trọng doanh nghiệp FDI, doanh nghiệp Nhà nước… còn đối với kinh tế tư nhân, những chính sách về sự thúc đẩy, hỗ trợ đều nằm trên giấy tờ, mang tính hô hào, hầu như doanh nghiệp nhỏ và vừa đều cho biết họ không tiếp cận được.

"Bên cạnh đó, cần loại bỏ những rào cản đang kìm hãm sự phát triển của kinh tế tư nhân. Đồng thời, những chính sách ban hành cho nhóm doanh nghiệp tư nhân cần phải minh bạch. Nhà nước, Chính phủ cần chuyển tư duy quản lý sang tư duy phục vụ, dịch vụ. Cần xem họ là đối tượng phục vụ, vừa thu phí dịch vụ, vừa hiểu được cách giúp cho họ phát triển. Những chính sách hỗ trợ nhóm doanh nghiệp FDI cũng cần áp dụng đối với nhóm doanh nghiệp kinh tế tư nhân", vị chuyên gia nhìn nhận.

Theo chuyên gia, điều quan trọng để các doanh nghiệp tư nhân bứt phá mạnh mẽ là môi trường kinh doanh an toàn, thân thiện, chi phí thấp và đạt chuẩn quốc tế (Ảnh: HPG).

Ngoài ra, ông Linh cho rằng cần hỗ trợ doanh nghiệp một cách thực tế như giảm thuế cho các doanh nghiệp khởi nghiệp, doanh nghiệp công nghệ cao hay hỗ trợ doanh nghiệp về R&D (Research and development - Nghiên cứu và phát triển) để nâng giá trị sản phẩm và giá trị cạnh tranh.

"Chính phủ cũng cần thúc đẩy hơn nữa về chuyển đổi số, sẽ chuyển xuống cho nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME). Đặc biệt, cần giúp nhóm doanh nghiệp này có nhiều giải pháp trong bức tranh tiếp cận vốn", vị chuyên gia đề xuất.

Ông Linh cũng cho rằng cần thay đổi nhận thức người đứng đầu của doanh nghiệp vừa và nhỏ, gia tăng trình độ quản trị. Đồng thời, cần phát huy những doanh nghiệp, tập đoàn lớn dẫn đầu, trở thành sếu đầu đàn. Cùng kết hợp tạo ra tính liên kết để đưa đến mục tiêu cuối cùng là những sản phẩm made in Việt Nam.

Tương tự, TS Lê Duy Bình cho rằng môi trường kinh doanh đối với khu vực kinh tế tư nhân vẫn chứa đựng nhiều rủi ro về mặt pháp lý. Doanh nghiệp tư nhân vẫn gặp nhiều trở ngại về quy định pháp luật, chưa đảm bảo quyền tự do trong kinh doanh, đảm bảo nguyên tắc doanh nghiệp tư nhân và người dân được phép làm tất cả những gì pháp luật không cấm.

"Do đó, điều quan trọng để các doanh nghiệp tư nhân bứt phá mạnh mẽ là môi trường kinh doanh an toàn, thân thiện, chi phí thấp và đạt chuẩn quốc tế. Trong đó, chi phí thấp trong môi trường kinh doanh là yếu tố rất quan trọng với doanh nghiệp", ông Bình nhìn nhận.

Khi đó, vị chuyên gia cho rằng sẽ kích thích được tinh thần đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp tư nhân, kinh doanh mạo hiểm, dấn thân vào những lĩnh vực, công nghệ mới. Ông nhấn mạnh việc tháo gỡ những khó khăn về môi trường kinh doanh, rủi ro pháp lý sẽ là nền tảng để tháo gỡ nhiều khó khăn khác mà doanh nghiệp tư nhân đang gặp phải như vốn, nhân lực, cơ sở hạ tầng…

"Khu vực kinh tế tư nhân còn rất nhiều tiềm năng phát triển. Đặc biệt là khu vực kinh tế phi chính thức, các doanh nghiệp nhỏ và vừa, thời gian qua gặp rất nhiều khó khăn, chưa có sự phát triển vượt bậc, nhất là từ năm 2017 đến nay. Doanh nghiệp nhỏ, hộ kinh doanh cá thể - một phần quan trọng của khu vực kinh tế tư nhân - vẫn gặp khá nhiều khó khăn về địa vị pháp lý. Kỳ vọng trong thời gian tới, chúng ta sẽ giải quyết được những vấn đề này và chú trọng hơn với những doanh nghiệp siêu nhỏ, hộ kinh doanh cá thể", ông Bình đề xuất.