Sức sống ca trù

Nghệ sĩ ưu tú Đỗ Quyên biểu diễn ca trù tại đình Kênh.

Vọng về tiếng hát xa xưa

Vào thứ Bảy tuần cuối mỗi tháng, trong không gian cổ kính của đình Kênh, các đào kép của Giáo phường ca trù Hải Phòng lại cất tiếng hát, gõ nhịp phách đều đặn trước đông đảo người dân và du khách. Đây là hoạt động được duy trì đều đặn từ năm 2007 đến nay.

Giáo phường ca trù Hải Phòng hiện có hơn 30 hội viên, người nhỏ tuổi nhất mới 12 tuổi nhưng đã có thể đảm nhận vai trò quan viên cầm chầu. Người đặt nền móng cho phong trào ca trù Hải Phòng là nghệ sĩ ưu tú Đỗ Quyên, năm nay đã gần 80 tuổi.

Bà Quyên từng công tác ở Đoàn Chèo Hải Phòng, sau chuyển sang Sở Văn hóa - Thông tin (nay là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch). Bà kể lại cơ duyên đến với ca trù: “Ngày đó tôi nhiều lần được nghe các bậc nghệ sĩ gạo cội biểu diễn ca trù, say mê lúc nào không hay. Năm 1993 tôi đi học ca trù và trở thành hội viên đầu tiên của Câu lạc bộ ca trù Hải Phòng (nay là Giáo phường ca trù Hải Phòng), rồi gắn bó suốt hơn 3 thập kỷ qua”.

Từ năm 2014, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hải Phòng bắt đầu cấp kinh phí thường niên (20 - 30 triệu đồng/năm) để hỗ trợ hoạt động bảo tồn, truyền dạy, quảng bá ca trù. Nhiều năm liền, Giáo phường ca trù Hải Phòng liên tục giành giải cao tại các kỳ liên hoan ca trù toàn quốc. Từ năm 2015 đến nay, Giáo phường ca trù Hải Phòng phối hợp Trường tiểu học Nguyễn Công Trứ mở 6 khóa đào tạo, thu hút gần 100 học sinh tham gia, trong đó hơn 10 em đã trở thành thành viên thường xuyên của các câu lạc bộ ca trù.

Không chỉ vậy, mô hình truyền dạy ca trù trong trường học đang lan tỏa ra nhiều địa phương. Chiều thứ 3 hàng tuần, phòng truyền thống của Trường tiểu học Dân Chủ (xã Tân Kỳ) lại vang lên những nhịp phách, tiếng đàn đáy và giọng hát non trẻ. Lớp học đặc biệt này đã duy trì hơn 10 năm, do ca nương Trương Thị Chiêm (cháu ngoại Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Phú Đẹ, người được mệnh danh là “đệ nhất danh cầm” ca trù) trực tiếp giảng dạy.

Mỗi năm, khoảng 40 - 60 học sinh đăng ký học, được chia thành nhiều nhóm. “Tôi không học sư phạm nhưng luôn cố gắng tìm phương pháp dạy phù hợp để các em hứng thú. Những bạn lớn hát tốt sẽ kèm cặp bạn mới học”, chị Chiêm chia sẻ. Những học sinh nổi bật được chọn tham gia biểu diễn ở các hoạt động văn hóa, văn nghệ cấp trường và ở địa phương.

Tại lớp học, mọi nhạc cụ như thanh phách, đàn đáy, trống chầu, chiếu… đều được trang bị. Học sinh bắt đầu từ gõ nhịp phách, hát ru, hát xẩm đôi dòng, rồi mới học đến hát nói - thể cách phổ biến trong ca trù, đòi hỏi kỹ thuật rung giọng, nảy hạt, ém hơi, luyến láy. Nhờ cách truyền dạy bài bản, nhiều em nhỏ đã nuôi dưỡng tình yêu lâu dài với di sản.

Nhiều trường học ở Hải Phòng cũng đưa ca trù vào giảng dạy định kỳ, từng bước “trẻ hóa” lực lượng kế cận của nghệ thuật truyền thống kén người nghe này.

Lớp học ca trù tại phòng truyền thống của Trường tiểu học Dân Chủ (xã Tân Kỳ).

Để ca trù không còn 'kén người nghe'

Trong căn nhà nhỏ ở thôn Phú Đa (xã Bình Giang), tiếng hát “Đào hồng đào tuyết” vang lên hòa cùng tiếng đàn đáy trầm đục, tiếng phách, tiếng trống rộn ràng. Hai chị em Trần Thị Thanh Trúc và Trần Thị Bạch Dương say sưa luyện tập dưới sự hướng dẫn của ông nội Trần Văn Thả.

Ông Thả từng chơi nhiều loại nhạc cụ dân tộc, giỏi hát chèo. Năm 2017, ông bắt đầu học ca trù và truyền lửa cho các cháu. Cứ dịp hè, ông lại đưa Trúc và Dương tham gia lớp tập huấn nghệ thuật ca trù do Trung tâm Văn hóa nghệ thuật tỉnh Hải Dương (cũ) tổ chức. “Ông đánh đàn, em út gõ phách hát chính, chị gái đánh trống hát phụ. Ba ông cháu biểu diễn cùng nhau ở nhiều lễ hội”, ông Thả kể.

Hai chị em Trúc và Dương cũng bày tỏ mong muốn được gắn bó lâu dài với ca trù. Những buổi tối, khi không vướng lịch học văn hóa, 3 ông cháu lại cùng nhau luyện tập.

Dẫu có những tín hiệu tích cực, giới chuyên môn vẫn nhìn nhận con đường gìn giữ ca trù còn nhiều gian nan. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Đình Chỉnh, Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Hải Phòng cho biết: “Hội rất quan tâm đến ca trù, các trại sáng tác văn nghệ dân gian đều khuyến khích viết lời mới cho ca trù, ưu tiên có tiết mục biểu diễn. Nhưng thực tế, ca trù vẫn là loại hình ‘kén người nghe’, nhất là với giới trẻ, nên cần đẩy mạnh công tác bảo tồn và lan tỏa hơn nữa”.

Ông Chỉnh cũng nhấn mạnh, ngoài nỗ lực của các nghệ nhân, câu lạc bộ, cần có thêm cơ chế hỗ trợ mạnh hơn về kinh phí, truyền thông, đưa ca trù đến gần hơn với công chúng, nhất là thế hệ trẻ. Bởi chỉ khi có người nghe, có người yêu, ca trù mới thực sự sống được trong đời sống đương đại.

LINH ANH

Nguồn: https://baohaiphong.vn/suc-song-ca-tru-521186.html