Tri thức dân gian về sâm Ngọc Linh và sự cần thiết về truyền thông thương hiệu sâm Ngọc Linh

Nguồn gốc và giá trị văn hóa

Lễ hội sâm Ngọc Linh lần thứ VI năm 2024 được tổ chức tại huyện Nam Trà My. Ảnh: Q.T

Tri thức dân gian về sâm Ngọc Linh bắt nguồn từ kinh nghiệm lâu đời của đồng bào Xơ Đăng tại Nam Trà My. Từ xa xưa, họ đã phát hiện và sử dụng sâm như một loại thần dược để chữa bệnh, bồi bổ sức khỏe, và tăng cường sức đề kháng trong điều kiện khắc nghiệt của rừng núi. Các già làng coi sâm Ngọc Linh là "báu vật" thiên nhiên ban tặng, chỉ dùng trong những trường hợp đặc biệt như chữa bệnh nặng, rắn cắn, hoặc tăng sức mạnh khi đi rừng. Tri thức này được truyền miệng qua nhiều thế hệ, gắn liền với lối sống hòa hợp với thiên nhiên và nền nông nghiệp nương rẫy của người Xơ Đăng.

Sâm Ngọc Linh không chỉ là một loại cây thuốc, mà còn mang ý nghĩa tâm linh và văn hóa. Đồng bào Xơ Đăng xem nó như một biểu tượng của sự kết nối giữa con người và thiên nhiên, với những câu chuyện truyền thuyết như "ngậm ngải tìm trầm". Việc khai thác, trồng, và chế biến sâm được thực hiện theo các phương pháp truyền thống, dựa trên sự quan sát tinh tế về môi trường, đất đai, và điều kiện sinh thái. Ví dụ, sâm chỉ được trồng dưới tán rừng nguyên sinh, nơi đất tơi xốp, giàu mùn, và có độ ẩm cao, thể hiện sự am hiểu sâu sắc về hệ sinh thái của người bản địa.

Phương pháp sử dụng truyền thống

Theo tri thức dân gian, sâm Ngọc Linh được sử dụng dưới nhiều hình thức như ngậm trực tiếp, ngâm rượu, hãm trà, kết hợp dùng với mật ong...

Cây sâm Ngọc Linh được trồng trên khu vực núi Ngọc Linh phát triển, tăng trưởng xanh tốt. Ảnh: B.M.

Những cách sử dụng này không chỉ dựa trên kinh nghiệm thực tiễn mà còn thể hiện sự tinh tế trong việc bảo vệ dược tính của sâm, tránh lạm dụng để đảm bảo hiệu quả tối ưu. Đồng bào Xơ Đăng cũng có những nguyên tắc nghiêm ngặt khi khai thác, như không lấy hết cây trong một khu vực để bảo vệ nguồn giống tự nhiên.

Di sản văn hóa phi vật thể

Ngày 14/5/2025, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận tri thức dân gian về khai thác, trồng, và chế biến sâm Ngọc Linh tại Nam Trà My là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Quyết định này không chỉ tôn vinh giá trị văn hóa của tri thức bản địa mà còn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát huy di sản này trong bối cảnh hiện đại hóa.

Tri thức dân gian về sâm Ngọc Linh là minh chứng cho sự gắn bó của cộng đồng Xơ Đăng với núi rừng, đồng thời là nguồn lực để phát triển kinh tế bền vững, giảm nghèo, và bảo vệ môi trường sinh thái.

Sự cần thiết về đẩy mạnh truyền thông thương hiệu sâm Ngọc Linh Quảng Nam

Dù sâm Ngọc Linh được xem là "quốc bảo" với giá trị dược liệu vượt trội (chứa 52 hợp chất saponin, trong đó 26 hợp chất độc đáo không có ở các loại sâm khác), thương hiệu sâm Ngọc Linh Quảng Nam vẫn chưa đạt được tầm vóc tương xứng trên thị trường trong nước và quốc tế. Việc xây dựng chiến lược truyền thông bài bản, dài hơi là yếu tố sống còn để nâng cao nhận diện, bảo vệ thương hiệu, và thúc đẩy giá trị kinh tế của sâm Ngọc Linh.

Nâng cao nhận diện thương hiệu và niềm tin của người tiêu dùng

Hiện nay, thị trường sâm Ngọc Linh đang đối mặt với vấn đề hàng giả, hàng nhái, như sâm Trung Quốc hoặc tam thất hoang bị trà trộn làm sâm Ngọc Linh. Theo chuyên gia truyền thông Phạm Sông Thu, các doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Quảng Nam, dù tạo ra sản phẩm chất lượng từ sâm Ngọc Linh, thường bị lấn át bởi các thương hiệu lớn do thiếu chiến lược truyền thông bài bản. Việc xây dựng một thương hiệu mạnh, với logo nhận diện chính thức và chỉ dẫn địa lý “Ngọc Linh” được bảo hộ, là cần thiết để tạo niềm tin cho người tiêu dùng về nguồn gốc và chất lượng.

Quảng Nam sẽ triển khai đồng bộ nhiều khu vực nghiên cứu sản phẩm và phát triển vùng nguyên liệu sâm Ngọc Linh. Ảnh: PHAN VINH

Truyền thông hiệu quả sẽ giúp định vị sâm Ngọc Linh như một sản phẩm “quốc bảo”, nhấn mạnh các giá trị độc đáo như:

- Dược tính vượt trội: Hỗ trợ điều trị ung thư, tăng cường miễn dịch, chống lão hóa, giảm stress, và cải thiện sinh lý.

- Nguồn gốc bản địa: Gắn với tri thức dân gian và văn hóa Xơ Đăng, tạo câu chuyện thương hiệu hấp dẫn.

- Chất lượng chuẩn hóa: Sản xuất theo tiêu chuẩn GACP-WHO, đảm bảo truy xuất nguồn gốc.

Thúc đẩy tiêu thụ và mở rộng thị trường
Hiện nay, sâm Ngọc Linh chủ yếu được tiêu thụ nội địa, với các sản phẩm như củ tươi, trà, rượu, mật ong ngâm, và thực phẩm chức năng. Tuy nhiên, tiềm năng xuất khẩu của sâm Ngọc Linh rất lớn, đặc biệt ở các thị trường như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đức, và Hoa Kỳ, nơi nhu cầu về dược liệu tự nhiên đang tăng cao. Theo Đề án phát triển trung tâm công nghiệp dược liệu tại Quảng Nam, mục tiêu đến năm 2045 là xuất khẩu sản phẩm sâm Ngọc Linh đến 10 thị trường quốc tế.

Nghệ nhân Xê Đăng tái hiện nghi thức cúng thần sâm Ngọc Linh, mở màn đêm khai hội sâm Ngọc Linh lần thứ 6 (tháng 8/2024). Ảnh: Alăng Ngước

Để đạt được điều này, truyền thông cần:

• Quảng bá qua du lịch: Biến mỗi du khách quốc tế thành “đại sứ thương hiệu” bằng cách giới thiệu sâm Ngọc Linh qua các tour du lịch vùng trồng sâm, như tại Nam Trà My.
  
• Sử dụng sàn thương mại điện tử: Huyện Nam Trà My đã đầu tư hơn 90 triệu đồng để xây dựng sàn thương mại điện tử chuyên quảng bá sâm Ngọc Linh, liên kết với các nền tảng uy tín để chống hàng giả và tiếp cận khách hàng toàn cầu.
  
• Tổ chức hội thảo và sự kiện: Các hội thảo khoa học, hội chợ, và lễ hội sâm Ngọc Linh (như Lễ hội Sâm Ngọc Linh lần thứ 6 năm 2024) là cơ hội để quảng bá thương hiệu và kết nối doanh nghiệp với thị trường.
  

Bảo vệ và phát huy giá trị tri thức dân gian

Truyền thông không chỉ dừng ở việc quảng bá sản phẩm mà còn cần tôn vinh tri thức dân gian của đồng bào Xơ Đăng, từ đó nâng cao ý thức bảo tồn văn hóa bản địa.

Các chiến dịch truyền thông có thể kể câu chuyện về hành trình của sâm Ngọc Linh, từ “thuốc giấu” của già làng đến “quốc bảo” được thế giới công nhận, để tạo sự khác biệt so với các loại sâm khác. Đồng thời, việc truyền thông cần nhấn mạnh vai trò của người dân bản địa trong chuỗi giá trị, đảm bảo họ được hưởng lợi công bằng (hiện chỉ nhận chưa tới 20% giá trị chuỗi sản phẩm).

Cạnh tranh và thách thức

Sâm Ngọc Linh đang cạnh tranh với các loại sâm khác, như sâm Hàn Quốc, sâm Mỹ, hay thậm chí sâm Lai Châu trong nước. Một thương hiệu sâm Việt Nam thống nhất, trong đó sâm Ngọc Linh là sản phẩm chủ lực, sẽ giúp tránh phân mảnh và tăng sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Ngoài ra, các vấn đề như thiếu cơ chế chính sách hỗ trợ, hạ tầng logistics chưa hoàn thiện, và nguồn lực đầu tư hạn chế cũng đòi hỏi chiến lược truyền thông phải gắn với kêu gọi đầu tư và hợp tác quốc tế.

Người dân chăm sóc cây sâm Ngọc Linh giống. Ảnh: PV

Vai trò của chính quyền và doanh nghiệp

Tỉnh Quảng Nam đã ban hành Nghị quyết số 40 (11/2024) về quản lý, bảo tồn, và phát triển sâm Ngọc Linh đến năm 2035, với các mục tiêu như cấp mã số vùng trồng, đạt tiêu chuẩn GACP-WHO, và xây dựng trung tâm công nghiệp dược liệu. Tuy nhiên, để hiện thực hóa, cần sự phối hợp giữa chính quyền, doanh nghiệp, và nhà khoa học trong việc xây dựng chiến lược truyền thông. Các doanh nghiệp như Công ty Triết Minh, Công ty TNHH Sâm Sâm, và Công ty CP Sâm Việt Nam Vinapanax đang nỗ lực chế biến sâu và quảng bá sản phẩm, nhưng cần hỗ trợ về vốn, công nghệ, và kênh phân phối.

“

Tri thức dân gian về sâm Ngọc Linh Quảng Nam là kho tàng quý giá, không chỉ mang giá trị y học mà còn là di sản văn hóa của đồng bào Xơ Đăng, góp phần định hình bản sắc của “quốc bảo” Việt Nam. Tuy nhiên, để sâm Ngọc Linh thực sự trở thành thương hiệu quốc tế, truyền thông bài bản là yếu tố then chốt. Từ việc nâng cao nhận diện, bảo vệ thương hiệu trước hàng giả, đến mở rộng thị trường và tôn vinh giá trị văn hóa bản địa, truyền thông sẽ là cầu nối đưa sâm Ngọc Linh từ đỉnh núi Ngọc Linh ra thế giới. Hành trình này đòi hỏi sự chung tay của chính quyền, doanh nghiệp, và cộng đồng, để sâm Ngọc Linh không chỉ là niềm tự hào của Quảng Nam mà còn là biểu tượng của Việt Nam trên bản đồ dược liệu toàn cầu.

Nguồn: https://baoquangnam.vn/tri-thuc-dan-gian-ve-sam-ngoc-linh-va-su-can-thiet-ve-truyen-thong-thuong-hieu-sam-ngoc-linh-3154806.html