Trung học nghề là gì, học sinh có nhiều cơ hội lựa chọn ra sao?

Vừa qua, tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội tán thành bổ sung mô hình trung học nghề trong hệ thống giáo dục quốc dân. Đây được xem là một bước tiến quan trọng trong quá trình hoàn thiện hệ thống giáo dục, theo hướng tăng cường liên thông giữa giáo dục phổ thông và đào tạo nghề, phù hợp với xu thế phát triển nguồn nhân lực hiện nay.

Dự thảo luật sửa đổi, bổ sung một số điều của luật Giáo dục nêu rõ, giáo dục nghề nghiệp nằm trong hệ thống giáo dục quốc dân, gồm trung học nghề và CĐ, đào tạo trình độ sơ cấp, trung cấp, CĐ.

Dự thảo cũng bỏ khái niệm trường trung cấp mà thay bằng chương trình trung học nghề (chương trình tích hợp kiến thức nghề và kiến thức THPT). Trong chương trình học nghề, học sinh có 2 lựa chọn là được cấp chứng chỉ sơ cấp nghề hoặc trung cấp nghề. Học hết lớp 9, học sinh sẽ có 3 lựa chọn: vào THPT, trung học nghề với chứng chỉ sơ cấp hoặc học trung học nghề với chứng chỉ trung cấp.

Theo Bộ GD-ĐT, việc sửa đổi, bổ sung theo hướng như trên tạo cơ hội cho người học có nhiều lựa chọn sau THCS, học liên thông, học suốt đời... phù hợp với cách tiếp cận hệ thống của UNESCO.

Trung học nghề: Nơi học sinh vừa học văn hóa, vừa học nghề

Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội cho rằng việc bổ sung mô hình trung học nghề xuất phát từ yêu cầu của thực tiễn nhằm tạo điều kiện cho học sinh sau THCS có thêm lựa chọn, vừa được tiếp tục học chương trình trung học phổ thông, vừa được học kỹ năng nghề, góp phần nâng cao hiệu quả phân luồng học sinh.

Từng thông tin trong Hội nghị góp ý, hướng dẫn xây dựng chiến lược phát triển đối với giáo dục nghề nghiệp tại TP.HCM, ông Trương Anh Dũng, Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên (Bộ GD-ĐT), cho biết trung học nghề không có nghĩa phải lập thêm trường mới. Đây là một chương trình tích hợp trong các cơ sở giáo dục hiện có – nơi học sinh vừa học văn hóa, vừa học nghề, được định danh rõ trong hệ thống giáo dục quốc dân.

Trao đổi với phóng viên Báo Thanh Niên, tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh, nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục nghề nghiệp (Bộ GD-ĐT), cho rằng đây là “bước ngoặt đáng chú ý” của công tác phân luồng học sinh sau THCS. "Lâu nay, hệ thống của ta bỏ đi một bậc học nghề trung gian rõ ràng giữa THCS và CĐ. “Trung cấp” được dùng để lấp chỗ trống, nhưng vừa dạy văn hóa vừa dạy nghề mà không hòa quyện, lại không được quốc tế công nhận là bậc học độc lập theo hầu hết các quốc gia trên thế giới", tiến sĩ Vinh nói thêm.

Việc đưa trung học nghề vào hệ thống giáo dục quốc dân là “bước ngoặt đáng chú ý” của công tác phân luồng học sinh sau THCS

ẢNH: MỸ QUYÊN

Theo tiến sĩ Vinh, Việt Nam đã từng có mô hình trung học nghề, nhưng vì nhiều lý do mà mô hình này bị biến mất sau năm 1998. Nay trở lại theo hướng đó nhưng hiện đại hóa và tiến bộ hơn. Việc đưa lại trung học nghề vào luật lần này là điều chỉnh đúng hướng, khôi phục một tầng học trung học kỹ thuật – nghề đích thực, có định danh rõ, liên thông và gắn với thị trường lao động, phù hợp với xu thế quốc tế.

Ý nghĩa lớn nhất của mô hình trung học nghề là mở thêm con đường học tập song song và bình đẳng. Mỗi năm có hơn một triệu học sinh tốt nghiệp THCS, nhưng không phải ai cũng muốn hoặc đủ điều kiện học THPT. Trung học nghề giúp các em vừa học văn hóa vừa học nghề, vẫn có bằng tương đương THPT để học tiếp hoặc đi làm sớm.

Theo thạc sĩ Lâm Văn Quản, Chủ tịch Hội Giáo dục nghề nghiệp TP.HCM, quyết định bổ sung mô hình trung học nghề là một bước đi mang tính chiến lược, hợp quy luật và rất được mong chờ, phù hợp với xu hướng phân luồng mạnh mẽ trên thế giới. Tác động đối với hệ thống GDNN đặc biệt tại TP.HCM – nơi có số lượng trường nghề lớn nhất cả nước, là cực kỳ tích cực. 

Theo tiến sĩ Vinh, việc đưa lại trung học nghề vào luật mới là khởi đầu, nhưng thành công hay không phụ thuộc cách làm. Nếu chỉ đổi tên mà cách dạy vẫn cũ, sẽ thất bại như “trung cấp 9+2”. Nhưng nếu làm đúng tinh thần quốc tế – coi đây là dòng giáo dục hướng kỹ năng, có chuẩn đầu ra, cơ hội học suốt đời và được xã hội tôn trọng – thì đây có thể trở thành bước ngoặt lịch sử của giáo dục nghề Việt Nam.

Tiến sĩ Vinh chỉ ra 4 vấn đề then chốt cần được quan tâm.

1. Thứ nhất, nhận thức xã hội: nhiều phụ huynh vẫn coi học nghề là "rẽ ngang", là lựa chọn cho học sinh học yếu. Ông nhấn mạnh cần có chiến dịch truyền thông mạnh mẽ, giúp xã hội hiểu rằng trung học nghề là hướng phát triển kỹ năng, không phải "hạng hai".
2. Thứ hai, chất lượng chương trình và đội ngũ giáo viên: nếu chỉ ghép văn hóa và nghề, không tích hợp thật sự, chương trình sẽ nặng nề, thiếu thực hành – lặp lại "vết xe đổ" của mô hình trung cấp trước đây.
3. Thứ ba, liên kết doanh nghiệp: học nghề phải gắn với thực hành, nếu không có môi trường thực tập thực tế thì sẽ chỉ là "học chay".
4. Thứ tư, thể chế quản lý: Luật Giáo dục và luật Giáo dục nghề nghiệp tới đây cần quy định rõ vị trí và giá trị pháp lý của trung học nghề tương đương với THPT trong khung trình độ quốc gia (tương đương bậc 4 của Khung trình độ châu Âu cho cả hai trình độ trung học), tránh chồng chéo hay "gọi tên khác nhau nhưng nội dung giống nhau".

Điểm khác biệt giữa trung học nghề và trung cấp nghề

Theo tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh, điểm khác biệt cốt lõi giữa trung học nghề và trung cấp nghề hiện nay nằm ở triết lý đào tạo. 

Nếu chương trình trung cấp nghề đang duy trì cách dạy văn hóa tách biệt, khối lượng nặng và ít tích hợp thực hành, thì mô hình trung học nghề hướng đến tích hợp văn hóa với nghề ngay từ đầu, chỉ giữ lại các môn học cốt lõi, thiết yếu. Học sinh được học song song văn hóa và nghề, vừa có bằng trung học để tiếp tục học lên, vừa được đào tạo thực hành sớm hơn, thiết thực và dễ tiếp thu hơn.

Tiến sĩ Vinh cho rằng, việc gọi "trung cấp" cho người đã tốt nghiệp THPT là nghịch lý, không phản ánh đúng trình độ học vấn, cũng không tương thích với các khung trình độ quốc tế (EQF/ISCED), khiến Việt Nam gặp khó khi so sánh về chuẩn đầu ra nhân lực.

Theo chuyên gia, việc đưa lại trung học nghề vào luật mới là khởi đầu, nhưng thành công hay không phụ thuộc cách làm

ẢNH: MỸ QUYÊN

Cùng nêu lên điểm khác biệt cốt lõi giữa trung học nghề và trung cấp nghề hiện nay, thạc sĩ Lâm Văn Quản cho rằng, mục tiêu cốt lõi của trung cấp là đạt được kỹ năng nghề ở trình độ trung cấp (trong khoảng 1,5 - 2 năm học). Trong khi đó, mục tiêu của trung học nghề là đào tạo ra người học vừa có trình độ văn hóa vững vàng (đạt chuẩn tốt nghiệp THPT) vừa có bằng trung cấp nghề, trong một chương trình tích hợp, với tầm nhìn là một cấp học hoàn chỉnh, tạo ra công dân có khả năng thích ứng cao và học tập suốt đời.

Trung học nghề sẽ có chương trình tích hợp sâu hơn giữa văn hóa và nghề, khắc phục tình trạng hai chương trình được kết nối riêng lẻ. Cơ chế quản lý cũng sẽ hướng đến sự đồng bộ và thống nhất hơn giữa kiến thức văn hóa và kiến thức nghề, giúp học sinh thấy rõ ứng dụng của kiến thức văn hóa trong nghề nghiệp thực tế.

Nếu "9+" chỉ là chương trình được triển khai dựa trên các văn bản dưới luật, thì trung học nghề được định danh và chính thức hóa trong luật, mang lại tính ổn định, lâu dài cho hệ thống.

Về định vị xã hội, trung học nghề được kỳ vọng trở thành một loại hình của giáo dục phổ thông trung học có định hướng nghề nghiệp chuyên sâu, ngang hàng với THPT. Điều này giúp thay đổi nhận thức xã hội, khẳng định lựa chọn học trung học nghề là phân luồng theo năng khiếu và sở thích, chứ không phải lối rẽ của những học sinh "không học được THPT".

Theo thạc sĩ Lâm Văn Quản, chương trình trung học nghề gần giống 9+ là học 3 năm nhưng khác ở chỗ là hệ 9+ gói gọn học nghề trong 2 năm đầu khi khối lượng kiến thức văn hóa 12 chưa học xong. Trung học nghề cho phép vừa phân bổ đều chương trình nghề theo văn hóa vừa có thể tích hợp những thức theo modules (vertical knowledges).

Những mô hình từ quốc tế

Về mô hình quốc tế, tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh gợi ý Việt Nam có thể học hỏi một số mô hình ở nước ngoài:

• Hàn Quốc với vocational high school (học sinh trung học chuyên nghiệp) Meister School gắn doanh nghiệp – học sinh vừa học ở trường vừa thực tập, ra trường có việc ngay.
• Đài Loan với trường trung học kỹ thuật (technical senior high school) chiếm gần một nửa học sinh trung học, liên thông lên đại học công nghệ, tạo lực lượng kỹ thuật viên mạnh cho công nghiệp bán dẫn. 
•  Phần Lan, nơi các chương trình trung học nghề tích hợp chặt giữa văn hóa và nghề, tải trọng văn hóa vừa phải và có thể học bù một số môn khi liên thông đại học.

Điểm chung là phân luồng sớm nhưng không gắn mác "thất bại học tập", vì xã hội coi kỹ năng nghề là giá trị thực được tôn trọng, có giá trị pháp lý như THPT về cơ hội học liên thông, việc làm và phát triển sự nghiệp và cần được quy định trong luật Giáo dục nghề nghiệp.

Nguồn: https://thanhnien.vn/trung-hoc-nghe-la-gi-hoc-sinh-co-nhieu-co-hoi-lua-chon-ra-sao-185251022232649742.htm