Trung Quốc tự trồng sầu riêng, lối đi nào cho Việt Nam?

(Dân trí) - Không chỉ tự trồng sầu riêng, Trung Quốc còn siết chặt tiêu chuẩn nhập khẩu. Trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt, Việt Nam phải tìm giải pháp để vừa giữ thị phần, vừa nâng cao sức cạnh tranh.

Gần một thập kỷ trước, thanh long từng là “nữ hoàng trái cây xuất khẩu” của Việt Nam, với kim ngạch vượt mốc 1 tỷ USD và liên tục duy trì vị thế “trái cây tỷ đô” cho đến năm 2021. Nhưng chỉ sau một năm, con số này lao dốc từ 1,04 tỷ USD xuống còn 642 triệu USD.

Hàng nghìn tấn thanh long ùn ứ tại cửa khẩu, phải quay đầu, bị bán tháo với giá chỉ 4.000 đồng/kg. Thực tế, trái cây Việt vẫn phụ thuộc lớn vào một thị trường, khi Trung Quốc vừa ồ ạt mở rộng diện tích trồng, vừa siết tiêu chuẩn nhập khẩu, trái thanh long Việt lập tức rơi vào thế bị động.

Bài học này đang đặt ra với sầu riêng, khi quốc gia tỷ dân này đã mở rộng vùng trồng tại Hải Nam, Quảng Tây và đặt ra hàng loạt tiêu chuẩn nhập khẩu. Cùng lúc, các đối thủ Thái Lan, Malaysia, Indonesia gia tăng sức ép cạnh tranh. Trong bối cảnh đó, việc tìm ra lời giải để vừa giữ vững chỗ đứng, vừa nâng cao giá trị cạnh tranh đã trở thành yêu cầu cấp thiết với ngành sầu riêng Việt Nam.

Áp lực từ Trung Quốc và cuộc cạnh tranh khốc liệt

Thị trường sầu riêng toàn cầu đang chứng kiến cuộc cạnh tranh khốc liệt giữa các "ông lớn" là Việt Nam, Thái Lan, Malaysia. Trong đó, Việt Nam nổi lên với gần 180.000ha diện tích trồng năm 2024, sản lượng ước 1,5 triệu tấn và kim ngạch xuất khẩu khoảng 3,2 tỷ USD.

Tại Thái Lan, diện tích trồng sầu riêng đã vượt 163.000ha, cho sản lượng 1,53 triệu tấn/năm, theo Bangkok Post. Malaysia cũng không kém cạnh, khi mở rộng lên hơn 92.000ha, với sản lượng khoảng 568.000 tấn trong năm vừa qua.

Trong khi đó, Trung Quốc mới chỉ bước chân vào đường đua với khoảng 20.000ha trồng sầu riêng, sản lượng nội địa dự kiến gần 2.000 tấn trong năm nay, theo Sohu. Tuy nhiên, với năng suất bình quân 40-50 quả/cây, mang lại giá trị sản xuất 1,2-1,5 triệu nhân dân tệ/ha, các doanh nghiệp nước này dự báo sầu riêng của họ sẽ sớm trở thành “điểm nóng” mới của nông nghiệp Trung Quốc, theo Tân Hoa Xã.

Thị trường sầu riêng toàn cầu đang chứng kiến cuộc cạnh tranh khốc liệt giữa các "ông lớn" là Việt Nam, Thái Lan, Malaysia (Ảnh: SCMP).

Không chỉ mở rộng diện tích trồng sầu riêng tại tỉnh Hải Nam và Quảng Tây, nhiều doanh nghiệp Trung Quốc còn ồ ạt sang Lào - quốc gia không giáp biển với khí hậu lý tưởng, chi phí nhân công thấp và nhiều diện tích đất rộng để phát triển các vùng trồng sầu riêng, mục tiêu xuất khẩu loại trái cây này về Trung Quốc, theo Nikkei Asia. 

Vào tháng 10/2024, một nhóm doanh nghiệp Trung Quốc đã có buổi làm việc với đại diện Phòng Thương mại và Công nghiệp Quốc gia Lào, cùng lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Lâm nghiệp, Bộ Công nghiệp và Thương mại Lào để thảo luận vấn đề này.

Nhóm doanh nghiệp Trung Quốc đề xuất thành lập cơ quan chuyên ngành gồm Hiệp hội kinh doanh, Hiệp hội nghề nghiệp và Trung tâm Nghiên cứu sầu riêng để quản lý toàn bộ quy trình từ lựa chọn giống, kỹ thuật canh tác, kiểm soát chất lượng đến logistics.

Các tổ chức này sẽ hỗ trợ nông dân trong việc lựa chọn giống, phòng trừ sâu bệnh, nghiên cứu phát triển giống mới, đồng thời hướng dẫn kỹ thuật phân tích đất, sử dụng phân bón sinh học...

Tại Campuchia, một số công ty Trung Quốc cũng đã và đang đầu tư vào việc trồng và chế biến sầu riêng tại nước này để xuất khẩu sang Trung Quốc. Tại thành phố Battambang (Campuchia), một tập đoàn lớn từ Trung Quốc đã hợp tác với các doanh nghiệp địa phương để phát triển một vườn sầu riêng hơn 160ha. 

Thái Lan, Việt Nam, Malaysia có lo ngại khi Trung Quốc tự trồng sầu riêng?

Trước tham vọng tự trồng sầu riêng trên đảo Hải Nam nhằm cạnh tranh với các nước Đông Nam Á của Trung Quốc, nhiều chuyên gia ở Việt Nam, Thái Lan, Malaysia đều cho rằng trái cây nhiệt đới của quốc gia này sẽ không thể sớm thay thế hàng nhập khẩu. Họ đánh giá, việc Trung Quốc tự trồng sầu riêng trong nước không gây ra lo ngại đáng kể.

Ông Sam Sin, Giám đốc Phát triển của S&F Produce Group có trụ sở tại Hong Kong (Trung Quốc), cho biết sầu riêng trồng tại Trung Quốc vẫn chưa thể sánh với sầu riêng Thái Lan về chất lượng do điều kiện khí hậu không phù hợp, theo SCMP.

Chia sẻ với Spring News, chủ một vườn sầu riêng ở tỉnh Trat (Thái Lan) cũng đánh giá việc Trung Quốc tự trồng khoảng 2.000 tấn sầu riêng trong nước là con số rất nhỏ so với 500.000-700.000 tấn sầu riêng Thái Lan xuất khẩu mỗi năm, nên không đáng lo ngại.

Một trang trại sầu riêng ở thành phố Tam Á, tỉnh Hải Nam, Trung Quốc (Ảnh: CFP).

Chủ vườn này nhận định thực tế đáng lo ngại hơn là chất lượng sầu riêng Thái Lan và tình trạng xuất khẩu sầu riêng non, nếu không kiểm soát tốt, thị trường và giá cả sẽ bị ảnh hưởng.

Ông Lim Chin Khee, chuyên gia sầu riêng ở Malaysia cho biết ông phải bay sang Trung Quốc 2 tháng một lần để hướng dẫn cho nông dân Trung Quốc về kỹ thuật trồng sầu riêng. Song ông tin rằng sản lượng sầu riêng nội địa vẫn chưa đủ để thị trường tỷ dân này giảm nhập khẩu trong thời gian ngắn do nông dân ở đây phải thuê đất, điều kiện thời tiết thất thường.

Tuy nhiên, vị chuyên gia này cho rằng Malaysia, Thái Lan và Việt Nam vẫn cần theo dõi thường xuyên sự phát triển ngành sầu riêng của Trung Quốc, bởi không loại trừ khả năng nước này trở thành đối thủ cạnh tranh mạnh trên thị trường khi công nghệ, kỹ thuật trồng trọt của nông dân được cải thiện.

Chia sẻ với phóng viên Dân trí, ông Nguyễn Văn Mười - Phó Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam - cũng cho rằng sản lượng sầu riêng nội địa của Trung Quốc hiện chỉ khoảng hơn 2.000 tấn - con số rất nhỏ so với nhu cầu thực tế của người dân nước này.

Ông nhận định Trung Quốc không phải là quốc gia có điều kiện thuận lợi để phát triển sầu riêng, bởi khu vực đảo Hải Nam thường xuyên chịu ảnh hưởng của bão. Đặc biệt, đặc thù cây sầu riêng ra nhiều trái nên rất khó trụ vững khi gặp bão.

"Việc Trung Quốc tự trồng sầu riêng hiện không đáng lo ngại. Điều đáng chú ý là các doanh nghiệp Trung Quốc đang đẩy mạnh đầu tư trồng sầu riêng ở Lào và Campuchia. Thực tế, hiện nay doanh nghiệp Trung Quốc đã đầu tư trồng sầu riêng ở Lào khá nhiều", ông Mười nói.

 Bài toán của sầu riêng Việt Nam

Ông Mười nhận định năm nay sầu riêng Việt Nam gặp nhiều khó khăn. Chất lượng không ổn định cùng với việc Trung Quốc siết chặt quy định kiểm dịch và an toàn thực phẩm khiến xuất khẩu gặp trở ngại. Giá sầu riêng cũng lao dốc do nhiều trái không đạt chuẩn xuất khẩu bán tràn lan ở thị trường nội địa.

"Thời tiết mưa nhiều, kỹ thuật trồng cơ bản chưa đạt chuẩn và quy trình sản xuất chưa đảm bảo dẫn đến sầu riêng bị sượng nhiều", ông lý giải. Thực tế hiện nay phần lớn diện tích sầu riêng thuộc các hộ gia đình nhỏ lẻ, khiến việc kiểm soát chất lượng và duy trì quy trình canh tác chuẩn gặp nhiều khó khăn.

Theo ông Mười, để giữ vững vị thế cạnh tranh, điều quan trọng nhất với ngành sầu riêng Việt Nam hiện nay là nâng cao chất lượng. Diện tích sầu riêng Việt Nam đã tăng trưởng rất nhanh lên tới 180.000ha, do đó cần hạn chế mở rộng diện tích và tập trung cải thiện chất lượng.

Để giữ vững vị thế cạnh tranh, điều quan trọng nhất hiện nay với ngành sầu riêng Việt là nâng cao chất lượng (Ảnh: Thúy Diễm).

"Sầu riêng là cây đặc thù, đòi hỏi kỹ thuật cao từ xử lý ra hoa, đậu trái, chăm sóc đến chất lượng trái. Tuy nhiên, kiến thức và kinh nghiệm của đa số nông dân Việt Nam hiện chưa đáp ứng. Do đó, cần tăng cường khuyến nông, tổ chức nhiều lớp tập huấn, chia sẻ kinh nghiệm thực tế từ những nông dân giỏi và các mô hình thành công", Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam nhìn nhận.

Bên cạnh đó, ông cho rằng cần xây dựng và phổ biến quy trình sản xuất cơ bản, ví dụ cách xử lý ra hoa, đậu trái, để hạn chế tình trạng mỗi nông dân làm mỗi kiểu, khiến chênh lệch về chất lượng.

Để duy trì vị thế của sầu riêng Việt, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cũng cho rằng các doanh nghiệp xuất khẩu cần tập trung vào nâng cao chất lượng và độ tươi của sản phẩm. Thị trường sầu riêng Trung Quốc vẫn còn rất lớn và dư địa cho cả sầu riêng nội địa và nhập khẩu cùng tồn tại.

Cơ quan này cho biết xuất khẩu sầu riêng đã sôi động trở lại, không chỉ sang thị trường Trung Quốc mà còn cả sang Thái Lan. Các vùng trồng sầu riêng trọng điểm như Tây Nguyên, Đông Nam Bộ - nơi có tỷ lệ nhiễm cadimi thấp, đã giúp hàng hóa đạt chuẩn xuất khẩu nhiều hơn. Đồng thời, doanh nghiệp cũng chủ động kiểm tra chất lượng từ vườn, siết chặt quy trình thu mua, đóng gói. 

Ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cho biết Việt Nam đã hình thành, phát triển được nhiều vùng sầu riêng tập trung, sản lượng khá lớn với 2 giống xuất khẩu chủ lực Ri6, Dona. Đồng thời số lượng mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói sầu riêng xuất khẩu đã tăng lên đáng kể; lợi thế sản xuất rải vụ thu hoạch, có thể cung cấp quả tươi hàng hóa thời gian dài, nhiều thời vụ trong năm.

Thời gian qua Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cũng đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp để thúc đẩy xuất khẩu sầu riêng, gồm: Xây dựng quy trình chuẩn về canh tác - thu hoạch phù hợp với biến đổi khí hậu, hoàn thiện khung pháp lý quản lý vùng trồng và cơ sở đóng gói.

Đối với sầu riêng đông lạnh - nhóm mặt hàng đang có dư địa tăng trưởng mạnh, ông cho biết cơ quan quản lý đã tổ chức nhiều đợt tập huấn hướng dẫn quy định mới của các nước nhập khẩu, giúp doanh nghiệp và nông dân cập nhật nhanh và đúng hướng.

Mới đây, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã đề xuất sầu riêng quả tươi (xuất khẩu và tiêu thụ trong nước) được phân chia làm 3 hạng theo tiêu chuẩn quốc gia. Ngoài sức ép từ Thái Lan, sắp tới Trung Quốc sẽ mở cửa cho sầu riêng từ Indonesia. Lãnh đạo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật lưu ý ngành sầu riêng trong nước cần đặc biệt quan tâm đảm bảo chất lượng và các tiêu chuẩn kỹ thuật của nước nhập khẩu.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đã ban hành Quy trình kiểm soát an toàn thực phẩm đối với quả sầu riêng tươi xuất khẩu (có hiệu lực từ ngày 4/8). Theo đó, quy trình kiểm soát an toàn thực phẩm cho sầu riêng tươi xuất khẩu bao phủ toàn bộ từ trồng trọt, thu hoạch, vận chuyển đến đóng gói, xuất khẩu, đồng thời yêu cầu đăng ký, thẩm định và chứng nhận an toàn cho các lô hàng.

Các cơ sở trồng và đóng gói phải đáp ứng tiêu chuẩn truy xuất nguồn gốc, xử lý sản phẩm không an toàn và tuân thủ các chứng nhận như GAP, HACCP, ISO 22000… Sản phẩm xuất khẩu phải đạt giới hạn dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kim loại nặng theo quy chuẩn Việt Nam và yêu cầu thị trường nhập khẩu, đồng thời ghi nhãn và có tên trong danh sách được cơ quan thẩm quyền công nhận.

Nguồn: https://dantri.com.vn/kinh-doanh/trung-quoc-tu-trong-sau-rieng-loi-di-nao-cho-viet-nam-20250826035253979.htm