Tuổi trẻ Tây Ninh và 'kho báu' văn hóa dân gian

Sau ngày đất nước thống nhất, phong trào nghiên cứu văn hóa, sưu tầm về các tư liệu lịch sử, con người tại nhiều địa phương và văn hóa dân gian (VHDG) mở rộng trên toàn lãnh thổ Việt Nam. Đến những năm 90 của thế kỷ XX, những bộ sách về địa chí, những công cuộc nghiên cứu, sưu tầm VHDG, các dự án bảo tồn di sản văn hóa vật thể, phi vật thể ngày càng được chú trọng.

Trong dòng chảy văn hóa, văn nghệ dân gian 50 năm có nhiều tác phẩm, công trình nghiên cứu, kết quả sưu tầm, các đề án văn hóa - nghệ thuật đáng nhắc đến như Địa chí Tây Ninh (2006), sách Tây Ninh đất và người (2020) có nhiều tác giả ở Tây Ninh tham gia viết bài; 3 quyển sách về văn hóa, con người ở Tây Ninh của nhà nghiên cứu Dương Công Đức: Gia Bình xưa (2010), Trảng Bàng phương chí (2014), Tây Ninh bên dòng lịch sử miền Nam (tập 1, 2019), ghi chép, nghiên cứu về tộc họ Dương và sự hình thành làng Gia Bình, lịch sử, văn hóa vùng đất và con người Nam Tây Ninh. Quyển sách Dân ca Tây Ninh (2005) nổi bật với 45/327 bài dân ca của người dân tộc thiểu số Chăm, Khmer và tộc người Tà Mun sinh sống ở Tây Ninh; 2 quyển sách Văn hóa Khmer Tây Ninh (2023) và Tây Ninh gọi một chút này làm ghi (2024) của nhà nghiên cứu Đào Thái Sơn đã góp phần làm rõ hơn về đời sống văn hóa của các dân tộc thiểu số ở Tây Ninh.

Các hoạt động tại Ngày hội Văn hóa dân gian

Tại Hội thảo khoa học cấp quốc gia về Văn hóa, văn nghệ dân gian Việt Nam sau ngày đất nước thống nhất (1975-2025), diễn ra tại TP.Hà Nội từ ngày 17 đến 19/10/2025, Tây Ninh có 3 bài tham luận: Văn hóa, văn nghệ dân gian Tây Ninh - 50 năm nhìn lại (Ths. Lê Ngọc Hòa); Đưa văn hóa, văn nghệ dân gian đến gần hơn với người trẻ ở Tây Ninh (Phí Thành Phát); Giáp nước sông quê (Ths. Vương Thu Hồng) đã khái quát nên diện mạo về văn hóa, vùng đất, con người Tây Ninh.

Thực hiện các chủ trương của Đảng, những chính sách của Nhà nước về “Bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc”, Nghị quyết số 23-NQ/TW, ngày 16/6/2008 của Bộ Chính trị về tiếp tục xây dựng và phát triển văn học, nghệ thuật trong thời kỳ mới và Nghị quyết Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XII về việc đưa ra giải pháp để đoàn viên, thanh niên có cơ hội tiếp cận nhiều hơn với các kiến thức về lịch sử, văn hóa dân tộc, tuổi trẻ tỉnh Tây Ninh đã có nhiều sáng kiến, mô hình hay giúp giới trẻ tiếp cận, tìm hiểu về văn hóa truyền thống của dân tộc, tiêu biểu phải kể đến mô hình Đưa VHDG vào công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi tại Đoàn phường Gia Bình (nay là phường Gò Dầu, tỉnh Tây Ninh) bằng các loại hình thức diễn xướng dân gian được lồng ghép vào các chương trình nghệ thuật, các buổi sinh hoạt Đoàn, Hội, Đội, các chương trình Trung thu, sinh hoạt hè cho thiếu nhi,... Đặc trưng trong quá trình phát triển mô hình này phải kể đến một loạt chương trình mang tên Ngày hội VHDG xuyên suốt giai đoạn 2023-2025 với nhiều chủ đề khác nhau như Người trẻ với VHDG; VHDG gắn với giáo dục địa phương trong học sinh, thanh niên và Từ văn hóa sông Vàm Cỏ Đông (Tây Ninh) đến văn hóa biển Việt Nam với mong muốn tiếp cận được gần hơn với lớp trẻ, đoàn viên, thanh niên để dần mọi người được tiếp cận với hình ảnh VHDG ở Tây Ninh.

Anh Phí Thành Phát (thứ 2, từ trái sang) tham dự Hội thảo khoa học cấp quốc gia về Văn hóa, văn nghệ dân gian Việt Nam sau ngày đất nước thống nhất (1975-2025)

Không ngừng lại ở đó, mô hình Đưa VHDG vào công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi còn tổ chức và duy trì lớp Đồng ấu Gia Bình truyền dạy đờn ca tài tử cho thiếu nhi vào dịp hè thu hút nhiều thiếu nhi tham gia, tất cả các em đều nắm được lý thuyết, bài bản, ca được các thể điệu đờn ca tài tử, các bản lý, trích đoạn cải lương, sử dụng được các nhạc cụ dân tộc. Ngoài việc học, các em thiếu nhi còn được tìm hiểu về quá trình hình thành, ứng dụng đờn ca tài tử, nhạc lễ trong đời sống, tín ngưỡng, tôn giáo và tham gia biểu diễn tại các tọa đàm: Gieo hạt đất lành, Mang niềm tự hào văn hóa dân tộc lên sân khấu trong ngày tổng kết lớp học. Tại Hội thảo Đặc trưng Văn học nghệ thuật miền Đông Nam bộ đã nhận định “Lớp Đồng ấu Gia Bình là bước chân tiên phong để lan tỏa nghệ thuật truyền thống đến người trẻ, góp phần gìn giữ, bảo tồn và phát huy nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ tại Tây Ninh”.

Đặc biệt, mô hình đã gầy dựng phong trào nghiên cứu khoa học về VHDG trong thanh niên. Bằng phương pháp đọc sách, nghiên cứu tài liệu kết hợp điền dã, các bạn trẻ đã có nhiều bài nghiên cứu về VHDG ở Tây Ninh và Nam Bộ. Tiêu biểu có Phí Thành Phát hiện là hội viên Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam đã có nhiều bài nghiên cứu khoa học công bố tại hội thảo khoa học quốc tế, quốc gia, cấp bộ và nhiều bài nghiên cứu khoa học về VHDG Tây Ninh, Nam Bộ trên các sách, báo, tạp chí, tập san, nội san ngành uy tín. Với những nghiên cứu về nghệ thuật bóng rỗi, Phí Thành Phát đã tiên phong đưa loại hình diễn xướng dân gian này vào hoạt động Đoàn và các chương trình biểu diễn nghệ thuật ở địa phương, cùng các nghệ nhân ở Tây Ninh giới thiệu và biểu diễn nghệ thuật bóng rỗi ở TP.Hà Nội, trong chương trình ra mắt sách Đồ mã Việt Nam, triển lãm Nghệ thuật đồ thế tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam và nhiều cuộc biểu diễn trong và ngoài Tây Ninh. Từ những việc làm trên, đã có nhiều người hiểu, xóa bỏ những định kiến không đúng và trân trọng một loại hình nghệ thuật dân gian gắn liền với cư dân từ buổi đầu đi mở cõi, góp phần bảo tồn, phát huy nghệ thuật diễn xướng bóng rỗi ở Tây Ninh.

Lớp đờn ca tài tử thiếu nhi Đồng ấu Gia Bình

Cùng với Phí Thành Phát, Võ Thị Thanh Thủy, Đỗ Nguyễn Tú Quỳnh,… trong quá trình nghiên cứu VHDG Tây Ninh, bạn trẻ Phạm Ngô Minh Trí là một ngòi bút mới về VHDG của tỉnh nhà. Minh Trí đã có nhiều bài nghiên cứu đăng trên Báo Tây Ninh có thể nhắc đến như Từ bức tranh kiếng đến Thanh An cung; Đình An Hòa vào hội Kỳ yên; Gìn giữ truyền thống nơi đình làng; Dấu ấn dòng họ Phạm trong tiến trình mở cõi ở Tây Ninh; Bánh tráng An Phú; Lồng đèn trung thu; Diễn xướng dân gian trong tín ngưỡng thờ nữ thần ở Tây Ninh; Mâm vàng trong nghệ thuật múa bóng rỗi; Ký ức nghề làm rổ, rá tại An Đước; Rộn ràng nghề làm chậu kiểng giáp tết; Độc đáo bộ sưu tập ông Địa của chàng trai trẻ; Xuân Ất Tỵ nói chuyện rắn trong dân gian; Tìm về đình, miếu để hiểu thêm lịch sử Long An;...

Thế hệ trẻ Tây Ninh đã có nhiều sáng tạo trong lan tỏa, quảng bá, gìn giữ và phát huy VHDG địa phương, có thể nhắc đến bạn trẻ Nguyễn Hoàng Kim, Điền Quốc Bảo truyền dạy đờn ca tài tử cho các em thiếu nhi lớp Đồng ấu Gia Bình, trong bộ tài liệu về đờn ca tài tử mà Quốc Bảo biên soạn đã đưa nhiều bài bản có nội dung phù hợp với lứa tuổi nhằm tạo sự gần gũi và giúp các em dễ tiếp thu.

Bạn trẻ Phạm Minh Sang (nghệ danh Ngọc Trinh) bắt đầu tìm hiểu về bóng rỗi từ lúc 8 tuổi. Ngọc Trinh được bà nội chỉ cắt mâm vàng, bắt đầu từ những chi tiết đơn giản đến những họa tiết cách điệu, sống động cùng với sự sáng tạo cá nhân đã tạo ra nhiều hình dáng mới. Mặc dù nghệ thuật diễn xướng bóng rỗi và múa dâng mâm vàng từng bị đánh đồng với các hủ tục mê tín nhưng nhờ sự nỗ lực của các nghệ nhân trẻ đã được bảo tồn và phát triển.

Nghệ nhân trẻ Ngọc Trinh múa mâm vàng tại Diễn đàn “Khát vọng cống hiến - lẽ sống thanh niên”

Những người trẻ của Chi hội Văn nghệ dân gian Tây Ninh đã xây dựng kênh Facebook “Văn nghệ dân gian Tây Ninh” nhằm thông tin các hoạt động sưu tầm, nghiên cứu, phổ biến, truyền dạy văn hóa, văn nghệ dân gian ở Tây Ninh. Các bài đăng đều có nội dung, hình ảnh và phóng sự phong phú, sinh động, phản ánh thực tế văn hóa, văn nghệ tại Tây Ninh.

Từ ngày 01/7/2025, Tây Ninh cùng các tỉnh, thành phố trong cả nước được tái thiết lập, mở ra không gian rộng lớn hơn để nghiên cứu về văn hóa đối với người trẻ tại Tây Ninh. Trước những đột phá về công nghệ, người trẻ gặp nhiều thách thức mới, vì vậy khi tham gia nghiên cứu văn hóa, văn nghệ dân gian cần phải tìm ra hướng đi đúng, ứng dụng công nghệ thông tin vào các hoạt động giữ gìn, bảo tồn và phát triển văn hóa, văn nghệ dân gian như cách người trẻ ở Tây Ninh đã áp dụng./.

Minh Trí

Nguồn: https://baolongan.vn/tuoi-tre-tay-ninh-va-kho-bau-van-hoa-dan-gian-a205046.html