Vợ chồng giáo sư Pháp gốc Việt và chuyện ở thung lũng Quy Hòa

Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số Quốc gia ra đời ngày 22/12/2024, đánh dấu bước ngoặt chiến lược trong định hướng phát triển của Việt Nam.

Nghị quyết 57 không chỉ thể hiện quyết tâm chính trị của Đảng, Nhà nước mà còn mang trong mình những quan điểm mới, đột phá, nhằm tháo gỡ các điểm nghẽn, giải phóng tiềm năng sáng tạo, đưa khoa học công nghệ trở thành động lực then chốt cho sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước.

Tổng Bí thư Tô Lâm đã ví Nghị quyết 57 như “Khoán 10” (Nghị quyết số 10-NQ/TW, hay còn gọi là Khoán 10 của Bộ Chính trị năm 1988 về đổi mới quản lý kinh tế nông nghiệp) trong lĩnh vực khoa học và công nghệ, thể hiện khát vọng vươn lên mạnh mẽ của dân tộc.

Việc Giáo sư (GS) Trần Thanh Vân dành cả triệu USD đầu tư cho khoa học Việt Nam không phải vì danh tiếng mà là bổn phận của người làm khoa học muốn cống hiến cho quê hương, đất nước. Qua đó, khẳng định tầm quan trọng của khoa học và giáo dục đối với sự phát triển đất nước.

Vợ chồng giáo sư Pháp gốc Việt và chuyện ở thung lũng Quy Hòa - 1

Hơn 12 năm trước, ít ai biết rằng GS Trần Thanh Vân, người sáng lập Hội Khoa học gặp gỡ Việt Nam, cùng với phu nhân của mình là GS Lê Kim Ngọc, Chủ tịch Hội Giúp đỡ Trẻ em Việt Nam, tại Pháp, mang cả triệu USD dành dụm từ Pháp trở về Việt Nam, với mong muốn góp sức vào sự nghiệp phát triển khoa học và công nghệ nước nhà.

Chẳng bao lâu sau, ngày 12/8/2013, đánh dấu mốc lịch sử khi Trung tâm Quốc tế khoa học và Giáo dục liên ngành (ICISE) tại thung lũng Quy Hòa (một thung lũng trước đây nổi tiếng với Trại phong Quy Hòa), thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định (nay là phường Quy Nhơn Nam- Gia Lai) đi vào hoạt động. Từ đó đến nay, ICISE trở thành nơi gặp gỡ, giao lưu học thuật của hàng nghìn nhà khoa học hàng đầu thế giới.

GS Vân nhớ lại, trước khi lựa chọn thung lũng Quy Hòa làm “bến đỗ” của ICISE, lúc bấy giờ, ông đã đi khảo sát, làm việc với nhiều tỉnh, thành phố trong cả nước. Tuy nhiên, nhiều địa phương chưa thực sự hiểu dự án này và muốn “giữ chân” ông.

“Năm 2008, ông Vũ Hoàng Hà, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Bình Định (cũ) là vị lãnh đạo có tầm, có tâm. Tôi xúc động khi ông ấy hỏi chúng tôi có làm nghiên cứu về khoa học cơ bản. Sau đó, lãnh đạo tỉnh chỉ cho chúng tôi khu đất rộng ở thung lũng Quy Hòa. Đây là nơi yên tĩnh, rất phù hợp để các nhà khoa học có không gian suy ngẫm, sáng tạo ra ý tưởng mới”, GS Vân nói.

Vợ chồng giáo sư Pháp gốc Việt và chuyện ở thung lũng Quy Hòa - 3

Theo GS Vân, qua nhiều năm hoạt động của ICISE và các nhiệm kỳ lãnh đạo, đặc biệt là lãnh đạo đương chức tỉnh Gia Lai như ông Hồ Quốc Dũng, Bí thư Tỉnh ủy và ông Phạm Anh Tuấn, Chủ tịch UBND tỉnh đều là những người rất tâm huyết, quyết liệt, luôn tạo điều kiện thuận lợi để trung tâm hoạt động tốt nhất.

“Đến nay, điều tôi hài lòng nhất là ICISE được các nhà khoa học thế giới, đặc biệt là các GS Nobel xem như một di sản của thế giới. Sau ICISE hoạt động hiệu quả, chúng tôi đã thành lập thêm Trung tâm Khám phá khoa học. Hiện nay, trung tâm này hoạt động rất hiệu quả, thu hút nhiều học sinh, sinh viên đến khám phá, học tập”, GS Vân bày tỏ.

GS Vân nhớ lại: “Khi chúng tôi đến, thung lũng Quy Hòa rất hoang vu. Thậm chí khi quyết định về Việt Nam làm khoa học, bạn bè tôi ở nước ngoài nói chắc chắn sẽ thất bại. Mọi thứ trôi qua thật nhanh, bây giờ nơi đây chính là “thiên đường khoa học”. Nếu phải chọn lại chúng tôi vẫn tiếp tục chọn nơi đây, bởi lãnh đạo địa phương qua các thời kỳ rất tâm huyết, quan tâm đến phát triển khoa học”, GS Vân nói.

Vợ chồng giáo sư Pháp gốc Việt và chuyện ở thung lũng Quy Hòa - 5

Hơn một tháng trước, GS Trần Thanh Vân (bạn bè quốc tế gọi là Jean Trần Thanh Vân) đón sinh nhật lần thứ 91. So với 10 năm trước, sức khỏe ông kém đi nhiều nhưng vị GS vẫn trăn trở với nền khoa học, giáo dục Việt Nam.

Thế nhưng, với uy tín, kinh nghiệm và năng lực, sau 12 năm hoạt động, ICISE đã tổ chức hơn 200 sự kiện khoa học quốc tế chất lượng cao và hơn 60 trường học chuyên đề, thu hút hơn 16.500 nhà khoa học từ 60 quốc gia và vùng lãnh thổ. Trong đó, có 18 GS đoạt giải Nobel đặt chân đến Việt Nam tham dự các sự kiện khoa học.

Thông qua ICISE, cảm hứng và thông điệp đã được lan tỏa tới thế hệ nhà khoa học trẻ Việt Nam, đồng thời mở ra cánh cửa kết nối cộng đồng khoa học trong nước với bạn bè quốc tế và khu vực Đông Nam Á. Khoa học cũng trở thành một kênh ngoại giao, giúp các quốc gia hợp tác giải quyết những vấn đề chung trên cơ sở tri thức và bằng chứng khoa học.

Vợ chồng giáo sư Pháp gốc Việt và chuyện ở thung lũng Quy Hòa - 7

Không chỉ là Trung tâm giao lưu học thuật tầm quốc tế, ICISE còn là cầu nối tiếp sức cho học sinh, sinh viên đam mê nghiên cứu khoa học. Thông qua sự tài trợ của Quỹ Vallet, Hội Khoa học Gặp gỡ Việt Nam do vợ chồng GS Trần Thanh Vân sáng lập, đến nay đã trao gần 50.000 suất học bổng Vallet tới học sinh, sinh viên ưu tú ở Việt Nam.

GS Vân cho biết mỗi năm có 30-35 học sinh, sinh viên, trong đó Bình Định (cũ) là 7-8 em được nhận học bổng du học các ngành kĩ thuật thuộc hệ thống trường kỹ sư INSA của Pháp. Hầu hết các du học sinh qua Pháp học tập đều thành tài, nhiều em đạt các giải thưởng cao quý của quốc tế.

Theo GS Vân, hiện nay ICISE đã thành lập viện nghiên cứu với nhóm Vật lý Neutrino và Vật lý thiên văn, sắp tới xúc tiến thành lập nhóm nghiên cứu vật lý lý thuyết về lượng tử.

Vợ chồng giáo sư Pháp gốc Việt và chuyện ở thung lũng Quy Hòa - 9

Có thành quả hôm nay, theo GS Vân, ông chỉ may mắn gặp những cộng sự cùng chí hướng. Đặc biệt, khi về Việt Nam và được lãnh đạo tỉnh Gia Lai rất trọng thị, quyết tâm giữ chân lại để phát triển khoa học. Cùng với đó là sự hỗ trợ của Chính phủ và các bộ, ngành Trung ương, trong đó có cá nhân ông Nguyễn Quân, nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ.

Chia sẻ về việc vợ chồng GS dành cả triệu USD tiết kiệm từ Pháp về Việt Nam cống hiến cho khoa học, GS Vân cười, nói: “Nhà khoa học ít người giàu. Tiền lương hưu vợ chồng tôi chi tiêu chỉ khoảng 30% thôi. Tuổi chúng tôi cũng chẳng đòi hỏi thứ gì cả, con cái tự túc. Chúng tôi cũng không đi du lịch, không ở khách sạn cao cấp.

Hơn nữa, bổn phận của người làm khoa học không có gì hơn là cống hiến cho quê hương. Tôi nghĩ việc này cũng bình thường, quan trọng là cơ duyên và may mắn gặp những người cùng chí hướng”.

Nói về phát triển khoa học Việt Nam, GS Vân bày tỏ xúc động khi Tổng Bí thư Tô Lâm ký ban hành Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

“Tôi được biết trước đây các khoản đầu tư của nhà nước cho lĩnh vực khoa học và công nghệ còn khiêm tốn. Tuy nhiên, sau Nghị quyết 57 ra đời, đặc biệt với sự chỉ đạo quyết liệt của Tổng Bí thư Tô Lâm, tôi tin khoa học Việt Nam sẽ nhanh chóng phát triển, gặt hái thành công. Khoa học không phải một sớm một chiều là có kết quả ngay, phải đầu tư chiến lược từ sớm”, GS Vân nói.

Vợ chồng giáo sư Pháp gốc Việt và chuyện ở thung lũng Quy Hòa - 11

Trước đó, tại buổi làm việc với GS Vân, ông Phạm Anh Tuấn, Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai, nhấn mạnh ICISE không chỉ là một niềm tự hào của tỉnh mà còn là điểm sáng trong bản đồ khoa học của Việt Nam và khu vực.

Chủ tịch tỉnh Gia Lai khẳng định sự ủng hộ mạnh mẽ từ lãnh đạo tỉnh và các sở, ngành. Ông cũng cam kết tháo gỡ các vướng mắc, tạo điều kiện thuận lợi nhất để ICISE phát triển mạnh mẽ hơn nữa, đóng góp thiết thực cho mục tiêu phát triển khoa học và công nghệ của địa phương và đất nước.

Tại buổi làm việc, lãnh đạo tỉnh Gia Lai và Hội Khoa học Gặp gỡ Việt Nam đã thống nhất sẽ biến ICISE thành điểm đến học thuật đặc biệt của Việt Nam và Đông Nam Á. Nâng tầm Viện nghiên cứu IFIRSE về khoa học cơ bản, nơi ươm mầm cho các hướng nghiên cứu Việt Nam còn thiếu và yếu.

Phát triển năng lực nghiên cứu ứng dụng và chuyển giao công nghệ từ nền tảng quốc tế. Thúc đẩy vai trò ngoại giao khoa học, thu hút các nhà khoa học uy tín đến Việt Nam làm việc, truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ.

Vợ chồng giáo sư Pháp gốc Việt và chuyện ở thung lũng Quy Hòa - 13

Ông Hồ Quốc Dũng, Bí thư Tỉnh ủy Gia Lai xác định phát triển khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số là một trong những nhiệm vụ chính trị trọng tâm, mang tính chiến lược, lâu dài, tạo nền tảng quan trọng cho sự đột phá trong phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Trong đó, điểm sáng nổi bật của tỉnh là ICISE do GS Trần Thanh Vân sáng lập.

Bí thư Tỉnh ủy Gia Lai Hồ Quốc Dũng từng nhấn mạnh, nếu không vì tình yêu quê hương xứ sở, tình yêu khoa học, không nghĩ đến việc phát triển nền khoa học và giáo dục cho Việt Nam, vợ chồng GS Vân không dành hết tâm huyết, trí lực và tài sản dành dụm được cả đời để về nước xây dựng ICISE. Thậm chí, GS Vân còn bỏ tiền túi thuê phòng, ăn uống cho các nhà khoa học về dự các hội nghị khoa học.

“Những đóng góp của ICISE, của vợ chồng GS Trần Thanh Vân và Lê Kim Ngọc là rất to lớn đối với đất nước chứ không chỉ đối với tỉnh Gia Lai. Nhờ vợ chồng GS Trần Thanh Vân, Việt Nam đã đón được hàng chục GS Nobel, nhiều GS đoạt giải thưởng hàng đầu quốc tế và hàng nghìn nhà khoa học quốc tế”, ông Hồ Quốc Dũng nói.

Vợ chồng giáo sư Pháp gốc Việt và chuyện ở thung lũng Quy Hòa - 15