Xây dựng chính sách ươm mầm nhân tài các ngành khoa học-công nghệ chiến lược

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, nguồn nhân lực chất lượng cao trong các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược trở thành yếu tố then chốt đối với sự phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay, nhân lực trong các lĩnh vực này còn hạn chế về số lượng và chất lượng, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển.

Xây dựng chính sách học bổng có tính chiến lược được xem là một trong những giải pháp hữu hiệu để thu hút, thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong các lĩnh vực trọng yếu của quốc gia.

Chính sách còn phân tán

Theo quy định hiện hành, các cơ sở giáo dục đại học công lập phải dành tối thiểu 8% nguồn thu học phí để cấp học bổng khuyến khích học tập cho sinh viên, còn cơ sở tư thục thì tối thiểu 2% nguồn thu học phí.

Các chính sách này đã phát huy hiệu quả trong việc thu hút người học và nâng cao chất lượng đầu vào cho các ngành đào tạo.

Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh là một đơn vị hàng đầu về đào tạo các ngành công nghệ kỹ thuật, với lượng sinh viên STEM (Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật, Toán học) chiếm đa số.

Tiến sỹ Trần Thanh Thưởng, Trưởng phòng Tuyển sinh và Công tác sinh viên, Trường Đại học Sư phạm kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh cho biết chi phí đào tạo các ngành STEM thường cao hơn do yêu cầu phòng thí nghiệm, thực hành, dự án...

Chương trình học theo dự án cũng có thể tạo áp lực tài chính cho sinh viên và gia đình, vì vậy học bổng và hỗ trợ học phí trở thành đòn bẩy quan trọng giúp sinh viên yên tâm theo học các ngành này.

Không chỉ giảm gánh nặng chi phí học tập, học bổng đã trở thành một công cụ chính sách hiệu quả để thu hút, gia tăng cả số lượng và chất lượng đầu vào các ngành STEM.

Thực tiễn cho thấy việc phân bổ học bổng còn mang tính “cào bằng,” chưa ưu tiên theo mức độ khó khăn, các ngành khó tuyển sinh, ngành then chốt.

Hơn nữa, hiện nay chưa có chính sách học bổng quốc gia nhằm thu hút người học theo học một số ngành khoa học cơ bản mũi nhọn, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược...

Các chính sách hiện nay chủ yếu vẫn mang tính hỗ trợ xã hội, chưa định hướng thu hút và phát triển nhân tài, chưa gắn kết chặt chẽ với chiến lược phát triển nguồn nhân lực, đặc biệt trong đào tạo các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật-công nghệ vốn có chi phí cao và yêu cầu đầu tư dài hạn.

Chính sách học bổng và hỗ trợ tài chính dành cho đào tạo sau đại học, bao gồm trình độ thạc sỹ và tiến sỹ, còn hạn chế và chưa được quy định rõ ràng.

Ngày 15/3/2025, tại Văn phòng Google ở Singapore, Ban Liên lạc Cộng đồng người Việt Nam tại Singapore đã tổ chức buổi trải nghiệm với chủ đề “Trải nghiệm về Trí tuệ Nhân tạo (AI) và An toàn Internet” dành cho các em trong độ tuổi từ 8-16. (Ảnh: TTXVN phát)

Theo Vụ Học sinh, sinh viên, Bộ Giáo dục và Đào tạo, hiện nay, học sinh, sinh viên có xu hướng lựa chọn các ngành kinh tế, dịch vụ, ít quan tâm tới ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật, công nghệ, dẫn đến mất cân đối trong cơ cấu nhân lực.

Việc học các ngành khoa học cơ bản và công nghệ chiến lược đòi hỏi người học có nền tảng tốt, quá trình học dài, học phí cao, cơ hội việc làm ban đầu chưa rõ ràng nên khó thu hút người học nếu không có chính sách hỗ trợ hiệu quả.

Đề án đào tạo nhân lực công nghệ cao đến năm 2035, tầm nhìn 2045 đặt mục tiêu tỷ lệ người học các lĩnh vực STEM đạt 40% vào năm 2035. Tuy nhiên, tỷ lệ sinh viên theo học khối ngành STEM hiện vẫn thấp so với các nước phát triển.

Dù số sinh viên STEM tăng hơn 10% mỗi năm gần đây, nhóm này chỉ chiếm khoảng 27-29% tổng sinh viên đại học.

Điều này cho thấy cần có chính sách thu hút mạnh mẽ hơn để khuyến khích người học chọn các ngành STEM, đặc biệt trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 và chuyển đổi số.

Ông Nguyễn Văn Chiến, Phó trưởng Ban Nghiên cứu chính sách và chiến lược phát triển giáo dục, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam cho rằng yêu cầu đặt ra là cần một chính sách học bổng cấp quốc gia, có định hướng rõ ràng, nguồn lực bền vững, thiết kế theo hướng gắn kết giữa Nhà nước, trường-viện và doanh nghiệp để nâng cao hiệu quả đầu tư, thu hút nhân tài và phục vụ mục tiêu phát triển các ngành, lĩnh vực mang tính chiến lược, đột phá và lâu dài.

Kinh nghiệm từ các quốc gia cho thấy các chính sách học bổng không chỉ cung cấp hỗ trợ tài chính mà còn đi kèm các điều kiện và yêu cầu nghiêm ngặt về chất lượng học thuật, kết quả nghiên cứu và nghĩa vụ phục vụ quốc gia sau tốt nghiệp.

Mặt khác, việc huy động doanh nghiệp, tổ chức xã hội và cơ sở đào tạo tham gia vào các chính sách học bổng ngành khoa học, kỹ thuật và công nghệ chiến lược là xu hướng tất yếu trong đầu tư phát triển nhân lực chất lượng cao.

Chính sách chiến lược

Xuất phát từ yêu cầu thực tế, Bộ Giáo dục đang xây dựng chính sách học bổng quốc gia cho các ngành thuộc lĩnh vực khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược.

Theo dự thảo Nghị định, đối tượng người học mà chính sách này hướng tới là sinh viên, học viên cao học, nghiên cứu sinh theo học các ngành thuộc các lĩnh vực khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt, công nghệ chiến lược.

Các đại biểu tương tác với robot bên lề Hội thảo “Phát triển nguồn nhân lực khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo trình độ quốc tế" tại Cần Thơ, hồi tháng Bảy năm ngoái. (Ảnh: Ánh Tuyết/TTXVN)

Danh mục các ngành được hưởng chính sách có thể được điều chỉnh phù hợp với từng giai đoạn phát triển, theo quyết định của Chính phủ.

Người học sẽ được cấp học bổng 100% với kết quả học tập loại xuất sắc, 70% cho loại giỏi và 50% cho khá. Mức học bổng được cấp theo mức trần học phí theo quy định của Chính phủ.

Cùng với học bổng, người học các lĩnh vực này sẽ được Nhà nước hỗ trợ sinh hoạt phí 3,63 triệu đồng/tháng. Thời gian cấp học bổng và chí phí sinh hoạt được xác định theo số tháng thực tế học tập tại trường, tối đa 10 tháng/năm học.

Chính sách học bổng và hỗ trợ sinh hoạt phí này dự kiến sẽ áp dụng cho các cơ sở giáo dục đại học có đào tạo các ngành thuộc danh mục được hưởng chính sách, bao gồm cả công lập và ngoài công lập.

Tiến sỹ Trịnh Thanh Đèo, Trưởng Phòng Khảo thí và Đảm bảo chất lượng, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, chính sách này thể hiện rõ định hướng và sự quan tâm của Nhà nước trong việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong các lĩnh vực có vai trò nền tảng, chiến lược đối với sự phát triển bền vững của quốc gia.

Danh mục ngành được hưởng chính sách này cần được cập nhật định kỳ, bám sát chiến lược phát triển kinh tế-xã hội của quốc gia, đặc biệt là các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, điện tử lượng tử, công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu mới, năng lượng tái tạo, an ninh mạng... và các nhu cầu nhân lực thực tế từ thị trường lao động.

Mặt khác, nhằm đa dạng hóa nguồn lực học bổng, Nhà nước cũng có cơ chế khuyến khích doanh nghiệp, tổ chức khoa học công nghệ và tổ chức xã hội đầu tư cho học bổng, nhất là các tập đoàn công nghệ, kỹ thuật có nhu cầu tuyển dụng nhân lực trình độ cao; xây dựng các chương trình học bổng đồng tài trợ giữa Nhà nước và doanh nghiệp, đồng thời đảm bảo tính minh bạch trong xét chọn và cam kết đầu ra.

Tiến sỹ Trần Thanh Thưởng, Trưởng phòng Tuyển sinh và Công tác sinh viên, Trường Đại học Sư phạm kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh nêu rõ để nâng cao hiệu quả lâu dài của chính sách, học bổng nên được lồng ghép với các chương trình cố vấn học tập và hướng nghiệp để hỗ trợ về chuyên môn lẫn kỹ năng mềm, giúp người học tự tin hơn, giảm tỷ lệ bỏ ngành giữa chừng.

Chính sách tài chính cũng cần xây dựng cơ chế cam kết, yêu cầu sinh viên nhận học bổng ký thỏa thuận làm việc hoặc cống hiến cho lĩnh vực, ngành hoặc đơn vị tài trợ sau khi tốt nghiệp trong một khoảng thời gian nhất định.

Cam kết công tác vừa giúp bảo đảm nguồn nhân lực phục vụ lại xã hội, vừa tăng trách nhiệm của sinh viên đối với suất học bổng được trao./.

(TTXVN/Vietnam+)

Nguồn: https://www.vietnamplus.vn/xay-dung-chinh-sach-uom-mam-nhan-tai-cac-nganh-khoa-hoc-cong-nghe-chien-luoc-post1046304.vnp