Trước hai thay đổi lớn, việc đối sánh song song theo đơn vị hành chính cũ và mới là cần thiết để phân định rõ tác động của kỳ thi và của sáp nhập, từ đó nhận diện đúng thực trạng, làm cơ sở cải tiến chất lượng giáo dục bền vững.
Trước hết, giữ nguyên đơn vị phân tích giúp duy trì tính liên tục của chuỗi dữ liệu. Suốt nhiều năm, kết quả thi tốt nghiệp THPT được đối sánh theo 63 tỉnh, thành. Nếu thay đổi ngay sau sáp nhập, dữ liệu sẽ bị đứt đoạn, gây khó khăn trong việc so sánh, đánh giá xu hướng. Để phân tích chính xác tác động của kỳ thi đổi mới năm 2025, cần đối chiếu với số liệu năm 2024 trên cùng hệ quy chiếu.
Thứ hai, việc sáp nhập không làm biến mất ngay sự chênh lệch về điều kiện giáo dục giữa các vùng. Những nơi có truyền thống học tốt hoặc còn khó khăn về cơ sở vật chất, đội ngũ vẫn tồn tại. Nếu phân tích theo tỉnh mới, các đặc thù dễ bị hòa lẫn, dẫn đến thiếu chính xác trong hoạch định chính sách. Đối sánh theo tỉnh cũ sẽ giúp nhận diện đúng thực trạng từng vùng. Thứ ba, trong giai đoạn hợp nhất bộ máy quản lý, dữ liệu chi tiết theo vùng là căn cứ quan trọng để phân bổ nguồn lực hiệu quả, hỗ trợ nơi yếu và phát triển cân bằng.
Nguồn: Số liệu công bố của Bộ GD&ĐT và tính toán của tác giả.
Điểm trung bình giảm và thứ hạng thay đổi
Theo Bộ GD&ĐT, điểm trung bình Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 đạt 6,172, giảm 0,578 điểm so với năm 2024 (6,750). Tất cả 63 tỉnh, thành (cũ) đều giảm điểm, trong đó nhiều địa phương giảm mạnh như Ninh Bình (0,983 điểm), Vĩnh Long (0,947), Sơn La (0,917), Bắc Ninh (0,901), Bình Dương (0,840), An Giang (0,808), Nam Định (0,807). Đây đều là những địa phương từng có thành tích cao, nhưng có thể gặp khó khăn khi triển khai đồng bộ Chương trình GDPT 2018. Ngược lại, một số tỉnh chỉ giảm nhẹ như Quảng Trị (0,175), Quảng Nam (0,364), Nghệ An (0,370), Hà Nội (0,375), cho thấy sự thích ứng tốt hơn với đổi mới.
Việc giảm điểm trung bình không đồng nghĩa với chất lượng giáo dục đi xuống. Nguyên nhân chủ yếu do đề thi 2025 thiết kế theo hướng đánh giá năng lực thực chất, tăng phân hóa, hạn chế tình trạng “mưa điểm cao” như trước. Môn Toán có điểm trung bình thấp nhất (4,78), kéo giảm điểm chung cả nước. Tuy nhiên, vẫn có 513 bài thi đạt điểm 10, cho thấy đề thi vừa phân loại tốt, vừa tạo điều kiện cho học sinh (HS) giỏi thể hiện.
GS.TS Phạm Hồng Quang - Chủ tịch Hội đồng Giáo sư ngành Khoa học giáo dục, đánh giá kỳ thi năm nay phản ánh rõ triết lý giáo dục mới: Chú trọng kiến thức nền tảng, giúp HS phát triển tư duy khám phá, linh hoạt và khả năng hiểu biết thế giới. Đây là những năng lực cốt lõi trong giáo dục hiện đại.
Nguồn: Số liệu công bố của Bộ GD&ĐT và tính toán của tác giả.
Xếp hạng điểm trung bình các địa phương năm nay ghi nhận nhiều biến động. Vĩnh Phúc giữ vững ngôi đầu. Một số tỉnh tăng hạng rõ rệt như Quảng Trị (34 bậc), Quảng Nam (24), Hậu Giang (17), Hà Nội (15), Cà Mau (14), Thanh Hóa, Nghệ An, Thừa Thiên Huế (10), Quảng Ninh (8), Hưng Yên và Khánh Hòa (7). Ngược lại, nhiều địa phương tụt sâu như Vĩnh Long (29 bậc), Hòa Bình (19), Lâm Đồng (12), Kon Tum (11), Sơn La và Yên Bái (10).
Các chuyên gia cho rằng, sự biến động này phản ánh nhiều yếu tố. Thứ nhất, việc ngoại ngữ trở thành môn tự chọn giúp học sinh ở vùng khó chọn các môn có phổ điểm cao hơn. Thứ hai, đề thi theo hướng vận dụng, tư duy và giải quyết vấn đề khiến những nơi dạy học theo lối ghi nhớ gặp khó khăn. Thứ ba, chiến lược ôn tập và định hướng chọn tổ hợp thi cũng tác động lớn: Nơi nào ôn thi theo năng lực, chọn môn phù hợp sẽ có kết quả tốt hơn.
Thêm vào đó, cơ sở vật chất, chất lượng giáo viên và định hướng nghề nghiệp cũng tạo ra khác biệt. Những địa phương như Quảng Trị, Quảng Nam, Hà Nội, Nghệ An, Thanh Hóa… đã cho thấy sự thích ứng hiệu quả với chương trình mới nhờ tổ chức ôn tập phù hợp và phát huy năng lực tự học của HS.
Nguồn: Số liệu công bố của Bộ GD&ĐT và tính toán của tác giả.
20 địa phương đầu, 23 địa phương giữa và 20 địa phương cuối
Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 đánh dấu bước chuyển từ đánh giá kiến thức sang đánh giá năng lực học sinh. Kỳ thi có ba mục tiêu chính: Xét tốt nghiệp THPT; cung cấp dữ liệu tin cậy cho cơ sở giáo dục đại học, nghề nghiệp tuyển sinh và làm một trong các căn cứ đánh giá chất lượng dạy học. Như vậy, kết quả kỳ thi không là tiêu chí duy nhất phản ánh chất lượng giáo dục, mà cần kết hợp với các yếu tố khác như đội ngũ giáo viên, điều kiện dạy học, môi trường học tập…
Trên cơ sở trung bình điểm thi, chúng tôi sắp xếp các địa phương từ cao đến thấp và tạm chia ra 3 nhóm: 20 địa phương tốp đầu, 23 địa phương tốp giữa và 20 địa phương tốp cuối. Đây là những chỉ báo giúp các địa phương xác định vị trí của mình đang ở đâu, từ đó có giải pháp để cải thiện chất lượng.
Nguồn: Số liệu công bố của Bộ GD&ĐT và tính toán của tác giả.
Trong nhóm 20 địa phương tốp đầu, đáng chú ý là sự xuất hiện của các địa phương mới như Nghệ An, Hải Dương và Hà Nội (trong top 10). Vĩnh Phúc tiếp tục giữ phong độ ấn tượng với 6 năm liên tục tăng hạng, từ vị trí 9 (năm 2020) lên vị trí số 1 trong ba năm gần đây. Nghệ An, tỉnh có 11 huyện miền núi, vươn lên mạnh mẽ từ hạng 38 (năm 2020) lên hạng 2 (năm 2025). Hải Dương tiến đều, từ hạng 21 lên hạng 8. Hà Nội bứt phá từ hạng 22 năm 2024 lên hạng 7 năm 2025, nhờ có 43% HS không thi ngoại ngữ và chọn đúng các môn xét tuyển ĐH.
Như vậy, Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 không chỉ tạo điều kiện cho cả địa phương khó khăn lẫn thuận lợi có cơ hội cải thiện vị trí, nếu biết đáp ứng hiệu quả Chương trình GDPT 2018 và đổi mới kiểm tra theo đánh giá năng lực, gắn với thực tiễn, không bám sát sách giáo khoa.
Trong nhóm 23 địa phương tốp giữa, có một số địa phương thứ hạng tiến bộ vượt bậc, như Quảng Trị, Quảng Nam, Quảng Ninh...
Trong 20 địa phương tốp cuối, hầu hết là các địa phương miền núi phía Bắc, Tây Nguyên và Đồng bằng sông Cửu Long. Tuy nhiên, có một số địa phương thuận lợi nhưng thứ hạng giảm sâu, như Đà Nẵng từ thứ hạng 45 năm 2024 xuống 54 năm 2025, Vĩnh Long từ 16 xuống 45 và Đồng Nai từ 41 xuống 49.
Thí sinh tham gia Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 tại TP Cần Thơ. Ảnh: Q.N
Đối sánh của 34 địa phương mới
Việc đối sánh kết quả thi theo tỉnh, thành phố mới là yêu cầu cấp thiết khi các đơn vị hành chính mới bắt đầu hoạt động từ ngày 1/7/2025. Bộ GD&ĐT cũng đã công bố điểm trung bình theo các địa phương mới. Dựa trên số liệu này, chúng tôi đã xếp hạng 34 tỉnh, thành phố mới theo điểm trung bình Kỳ thi tốt nghiệp THPT. Kết quả cho thấy có 17 địa phương đạt điểm trung bình trên 6 và 17 địa phương dưới 6.
Nhóm dẫn đầu gồm: Nghệ An, Hà Tĩnh, Ninh Bình, Phú Thọ, Hà Nội, Hải Phòng, Thanh Hóa, TPHCM, TP Huế và Bắc Ninh. Trong khi đó, nhóm 10 địa phương cuối bảng gồm: Quảng Ngãi, Lào Cai, Khánh Hòa, Tuyên Quang, Lạng Sơn, Điện Biên, Đắk Lắk, Lai Châu, Cao Bằng và Sơn La.
Theo kết quả đối sánh này, các tỉnh Bắc Trung Bộ thể hiện sự tiến bộ rõ nét, khẳng định hiệu quả của chiến lược giáo dục vùng, cũng như sự đồng thuận trong đổi mới từ cấp cơ sở. Trong khi đó, các địa phương vùng cao, vùng sâu tiếp tục cần sự hỗ trợ mạnh mẽ hơn về đội ngũ, thiết bị dạy học, nhất là tài liệu tham khảo ngoài sách giáo khoa, điều kiện học tập và chính sách khuyến khích HS đi học đủ, tự học dưới sự hướng dẫn của thầy cô.
Tuy nhiên, đối sánh theo tỉnh mới chỉ nên coi là chỉ báo khởi đầu cho chuỗi phân tích dài hạn. Trong ít nhất 1 - 2 năm tới, cần duy trì song song hai hệ quy chiếu (cũ và mới) để có đủ dữ liệu so sánh, tránh tình trạng ngắt quãng thông tin trong hoạch định chính sách, để giúp các địa phương mới sáp nhập biết được đầy đủ thực trạng chất lượng giữa các vùng trong tỉnh.
Phụ huynh, thí sinh tìm hiểu thông tin tuyển sinh đại học năm 2025.
Xây dựng văn hóa chất lượng
Một trong những thông điệp quan trọng từ Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 là cần thay đổi tư duy về đánh giá và sử dụng kết quả đánh giá. Bộ GD&ĐT không chỉ công bố phổ điểm từng môn với các thông số như điểm trung bình, điểm trung vị, điểm 0, điểm 10…, mà còn công bố trung bình điểm từng môn theo địa phương (cũ và mới). Gần đây, việc bổ sung bách phân vị và độ chênh giữa điểm thi với điểm học bạ thể hiện rõ xu hướng chuyển từ thống kê đơn thuần sang phân tích dữ liệu chuyên sâu.
Việc xếp hạng điểm trung bình giữa các tỉnh, thành không nhằm mục đích thi đua hay so bì thứ bậc, mà là công cụ phản ánh thực trạng dạy học, hỗ trợ quản lý và điều chỉnh chính sách giáo dục phù hợp.
Đây là bước chuyển quan trọng trong việc xây dựng văn hóa chất lượng trong giáo dục, dựa trên ba yếu tố: Hiểu đúng - làm đúng - sử dụng đúng. Hiểu đúng là nhận thức mục tiêu của đối sánh là để cải tiến, không phải để phân loại hay tạo áp lực. Làm đúng là tổ chức thi cử và phân tích số liệu minh bạch, khách quan. Sử dụng đúng là biến dữ liệu thành công cụ hỗ trợ ra quyết định thay vì chỉ để biểu dương hay phê bình.
Để triển khai hiệu quả văn hóa chất lượng, cán bộ quản lý giáo dục các cấp cần nâng cao năng lực phân tích dữ liệu, đọc hiểu kết quả đánh giá và ra quyết định dựa trên bằng chứng. Nội dung này cần được tích hợp vào chương trình đào tạo và bồi dưỡng thường xuyên tại các trường sư phạm.
Giáo viên - lực lượng trực tiếp chịu tác động của kỳ thi cũng cần thay đổi cách dạy và kiểm tra đánh giá trong lớp học. Tăng cường đánh giá năng lực, lồng ghép tình huống thực tiễn, đa dạng hóa phương pháp kiểm tra là những hướng đi phù hợp, giúp học sinh thích ứng tốt hơn với kỳ thi và phát triển năng lực thực chất.
Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 đánh dấu bước chuyển từ đánh giá kiến thức sang đánh giá năng lực, từ kết quả đơn lẻ sang chuỗi dữ liệu đối sánh, từ thi đua thành tích sang cải tiến thực chất. Trong bối cảnh này, việc tiếp cận kết quả kỳ thi cần được thực hiện một cách nghiêm túc, khách quan và có chiều sâu.
Đối sánh không chỉ là so sánh điểm số, mà là công cụ chiến lược để định hướng chính sách, phân bổ nguồn lực, tổ chức bồi dưỡng giáo viên, cải tiến phương pháp giảng dạy và nâng cao hiệu quả dạy học. Khi cán bộ quản lý và giáo viên hiểu và vận dụng tốt đối sánh, nền giáo dục Việt Nam sẽ từng bước hình thành văn hóa chất lượng - trung thực, cầu tiến và bền vững.
Ở cấp sở GD&ĐT, cần đối sánh kết quả thi giữa các trường THPT, trung tâm GDTX theo nhiều tiêu chí, từ đó giúp từng đơn vị xác định điểm mạnh - yếu để điều chỉnh hoạt động dạy học, bồi dưỡng giáo viên, phân bổ nguồn lực và tập huấn phù hợp với yêu cầu chương trình mới. Ở cấp trường, cần phân tích kết quả đối sánh đến từng lớp, từng tổ chuyên môn. Từ đó, nhà trường có thể tổ chức sinh hoạt chuyên môn trên nền tảng dữ liệu, xây dựng kế hoạch cải tiến cụ thể, thiết thực và khả thi hơn.
Nguồn: https://giaoducthoidai.vn/xay-dung-van-hoa-chat-luong-ben-vung-giua-cac-dia-phuong-post746502.html
Bình luận (0)