Bài cuối: Hướng đến sản xuất bền vững

Bài 2: Khai thác tối đa lợi thế

Bài 3: Nhiều thách thức, lắm rủi roi

Để cây ăn trái phát triển bền vững, xứng danh ngành hàng “tỷ đô”, việc nâng cao chất lượng sản phẩm, thúc đẩy liên kết sản xuất, tiêu thụ bền vững là khâu then chốt hiện nay.

Một trong những điểm nhấn quan trọng trong phát triển cây ăn trái là tư duy sản xuất cũng cần được thay đổi theo hướng tích cực, thích ứng hơn.

TƯ DUY PHẢI THAY ĐỔI

Thực tế cho thấy, hiện nay những khó khăn, tồn tại trong phát triển cây ăn trái đã được các tỉnh, thành trong khu vực nhận thấy và đang tập trung khắc phục những hạn chế này. Nhìn ở khía cạnh xuất khẩu chính ngạch, kênh tiêu thụ quan trọng đối với ngành hàng trái cây, theo Sở Nông nghiệp và Môi trường (NN-MT) tỉnh Tiền Giang, để xuất khẩu bền vững, trong thời gian tới, ngành Nông nghiệp sẽ tiếp tục triển khai thực hiện hiệu quả công tác cấp và quản lý mã số vùng trồng (MSVT), mã số cơ sở đóng gói (CSĐG) đảm bảo trồng tuân thủ các yêu cầu của nước nhập khẩu. 

Đồng thời, tăng cường công tác giám sát đối với các vùng trồng, CSĐG đã được cấp mã số; kiểm soát các đối tượng kiểm dịch thực vật tại vùng trồng và CSĐG. Bên cạnh đó, ngành Nông nghiệp cũng sẽ giám sát đảm bảo điều kiện an toàn thực phẩm theo quy định của Luật An toàn thực phẩm và các quy định đối với vùng trồng và CSĐG. 

Cần nhiều giải pháp hiệu quả để tháo gỡ các “điểm nghẽn” của ngành hàng “tỷ đô”.

Để đảm bảo chất lượng nông sản xuất khẩu, ngành Nông nghiệp sẽ tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm các hành vi sử dụng hóa chất xử lý không đúng quy định; kiểm tra, giám sát chặt việc liên kết thu mua tại các vùng trồng xuất khẩu, không thực hiện đóng gói xuất khẩu đối với các vùng trồng không đảm bảo an toàn thực phẩm.

Song song đó, ngành Nông nghiệp sẽ hướng dẫn cho các tổ chức, cá nhân có nhu cầu xuất khẩu trái cây tươi về quy trình thiết lập vùng trồng, CSĐG; các yêu cầu, tiêu chuẩn của nước nhập khẩu về kiểm dịch thực vật, an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc. Đồng thời, tổ chức thực hiện kế hoạch triển khai công tác cấp và quản lý MSVT, CSĐG và kiểm soát an toàn thực phẩm tại các vùng trồng và CSĐG xuất khẩu trên địa bàn tỉnh Tiền Giang năm 2025 sau khi được UBND tỉnh phê duyệt.

Liên quan đến việc hỗ trợ xuất khẩu, cũng như tính toán các thị trường tiêu thụ đối với ngành hàng trái cây, Giám đốc Sở Công thương tỉnh Tiền Giang Lưu Văn Phi cho biết, để khắc phục những hạn chế trong sản xuất và tiêu thụ trái cây hiện nay, trong thời gian tới, Sở Công thương cùng ngành Nông nghiệp tính toán một số giải pháp để thúc đẩy việc xuất khẩu trái cây, trước hết là duy trì các thị trường truyền thống. Cụ thể, đến thời điểm này, xuất khẩu tươi vẫn tập trung chủ yếu sang thị trường Trung Quốc. 

Theo Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, ĐBSCL đã, đang và vẫn là vùng trọng điểm nông nghiệp của cả nước, với nhiều lợi thế vượt trội về tài nguyên thiên nhiên đặc thù cho nông nghiệp, đặc biệt là cây ăn trái có giá trị kinh tế cao. 

Tuy nhiên, đồng bằng đang chịu các tác động ngoại biên nghiêm trọng, không thể đảo ngược được, bao gồm: Phát triển thượng lưu Mê Kông làm suy giảm phù sa và thay đổi quy luật dòng chảy; biến đổi khí hậu - nước biển dâng; tác động do phát triển nội tại gây lún sụt đất, hạ thấp đồng bằng với mức độ rất nghiêm trọng. 

Do đó, trong thời gian tới, cần phát triển vùng cây ăn trái theo hướng thích nghi có kiểm soát; chủ động tạo ra chế độ nước hợp lý trên nền chế độ tự nhiên, làm giảm mức độ rủi ro, bấp bênh cho sản xuất nông nghiệp nói chung và vùng trồng cây ăn trái nói riêng.

Tuy nhiên, thị trường Trung Quốc rất rộng lớn, không phải chỉ là những tỉnh giáp biên giới Việt Nam. Bên cạnh đó, tỉnh cũng cần quan tâm tính toán để đưa trái cây xuất khẩu sang các thị trường mới nổi. 

Về tổ chức sản xuất, làm sao phải phát triển các mô hình liên kết sản xuất và tiêu thụ trái cây. Một trong những yếu tố quan trọng là củng cố các tổ hợp tác, hợp tác xã để làm ăn bài bản hơn, từ đó đảm bảo nguồn hàng cung cứng cho các nhà nhập khẩu. 

Bởi các đơn vị nhập khẩu không phải cho một tháng hay một quý mà là cả năm. Bên cạnh đó, nông dân phải tuân thủ theo các quy trình sản xuất sạch, để nâng cao chất lượng. Đây là yếu tố lâu dài mà các doanh nghiệp phải tính đến. Nếu không quan tâm, sau này khi mất uy tín thì sẽ rất khó làm ăn. Ngoài ra, phân khúc thị trường trong nước cũng rất quan trọng. 

“Sở Công thương cũng đã làm việc với các siêu thị lớn về tiêu thụ trái cây của tỉnh. Đến nay, cũng có một số hợp tác xã trên địa bàn tỉnh đã đáp ứng được chuẩn để đưa sản phẩm vào các siêu thị này. Đó là kênh tiêu thụ rất quan trọng. Nếu thị trường xuất khẩu khó khăn, chúng ta cũng có thị trường trong nước để tiêu thụ trái cây cho nông dân”- đồng chí Lưu Văn Phi cho biết thêm.

TÍNH TOÁN LẠI QUY HOẠCH

Ai cũng biết rằng, xu hướng trồng cây ăn trái, nhất là đối với một số loại mang lại giá trị kinh tế cao, đang phát triển rất nhanh không chỉ đối với Tiền Giang, mà còn ở nhiều tỉnh, thành khác trong vùng. Theo Tiến sĩ Võ Hữu Thoại, Viện trưởng Viện Cây ăn quả miền Nam, Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vùng sản xuất cây ăn trái truyền thống và chủ lực của Việt Nam trong nhiều năm qua và hiện tại. Diện tích trồng cây ăn trái của ĐBSCL có xu hướng tăng trong 10 năm qua.

Nhìn chung, tiềm năng phát triển cây ăn trái ở ĐBSCL vẫn còn, một phần do quy mô diện tích trồng đang được mở rộng (vườn cải tạo, đất lúa kém hiệu quả...). Nhìn ở khía cạnh tiêu thụ, cũng theo Tiến sĩ Võ Hữu Thoại, trái cây nước ta cũng có nhiều cơ hội phát triển. Trước hết là các hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và các nước được thực hiện mở ra cơ hội lớn cho trái cây cả nước nói chung. Dư địa còn lớn, xuất khẩu trái cây tăng nhanh những năm gần đây, tác động tích cực đến cải thiện giá bán trái cây của nhà vườn. Đây là động lực quan trọng để nhà vườn đầu tư thâm canh, tăng năng suất và chất lượng trái.

Nhìn trên bình diện tổng thể, dư địa đối với ngành hàng trái cây còn lớn, nhưng để phát triển bền vững cũng cần đánh giá đúng thực trạng và đưa ra dự báo sát với tình hình thực tiễn. Theo Tiến sĩ Võ Hữu Thoại, để phát triển cây ăn trái bền vững cần đánh giá lại nguồn tài nguyên nước từng khu vực, quy hoạch và phát triển các hệ thống thủy lợi theo từng vùng. 

Từ đó quy hoạch lại các vùng trồng thích hợp với từng loại cây ăn trái. Một trong những giải pháp quan trọng là nâng cấp cơ sở hạ tầng (đường giao thông, hệ thống điện..) để thuận lợi chuyên chở vật tư nông nghiệp, nông sản và phục vụ cơ giới hóa sản xuất. Chưa kể, nông dân cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, công nghệ thông minh, năng lượng xanh, sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên nước (tưới tiết kiệm, phân hòa nước). 

Một trong những giải pháp căn cơ là nghiên cứu nhu cầu nước trong mùa khô cho từng loại cây trồng, từng vùng sinh thái, ở các giai đoạn sinh trưởng, phát triển của cây, nhất là giai đoạn kinh doanh; đồng thời, đánh giá mức độ ảnh hưởng của giống cây trồng tại những vùng có nguy cơ cao (hạn, mặn, ngập, phèn) để đề xuất hướng chuyển dịch cơ cấu cây trồng thích hợp.  

Tất nhiên, bên cạnh khâu quy hoạch cho phù hợp với từng vùng, khâu sản xuất cũng cần phải thay đổi. Điều này đã được đặt ra rất nhiều lần, trên nhiều diễn đàn, nhưng sự chuyển biến còn khá chậm, chẳng hạn như việc thực hiện liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị, sản xuất theo hướng an toàn, đảm bảo chất lượng, đảm bảo đúng quy hoạch vùng trồng... 

Tiến sĩ Võ Hữu Thoại cho biết thêm, Nhà nước cần tổ chức lại sản xuất cây ăn trái theo hướng liên kết gắn chuỗi giá trị; sản xuất theo GAP, hữu cơ, giảm khí phát thải... Sản xuất cây ăn trái gắn với xây dựng MSVT và CSĐG theo định hướng mục tiêu liên kết với doanh nghiệp, thị trường tiêu thụ sản phẩm; đồng thời, đẩy mạnh công nghiệp chế tạo máy, thiết bị phục vụ nông nghiệp phù hợp cho sản xuất cây ăn trái với quy mô nhỏ và vừa ở vùng ĐBSCL. 

Song song đó, Nhà nước cần hỗ trợ, khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư đổi mới thiết bị, dây chuyền công nghệ tiên tiến, hiện đại và đồng bộ để nâng cao công suất bảo quản, chế biến trái cây; đa dạng hóa sản phẩm chế biến để giải quyết đầu ra cho trái cây.

Nếu nhìn một cách tổng thể, sản xuất cây ăn trái của Tiền Giang nói riêng, các tỉnh, thành trong vùng ĐBSCL nói chung đã có một bước tiến rất dài và được xem là ngành hàng “tỷ đô”. Điều này xuất phát từ giá trị xuất khẩu của nhóm ngành hàng này mang lại trong những năm gần đây.

Bởi theo số liệu thống kê cho thấy, năm 2024 xuất khẩu rau quả cả nước, trọng tâm là trái cây, đã mang về 7,1 tỷ USD, trong đó chỉ riêng sầu riêng đã cán mốc 3,3 tỷ USD. Theo dự báo, năm 2025, xuất khẩu rau quả cả nước có thể đạt 8 tỷ USD. Xuất khẩu rau quả của Tiền Giang cũng nằm trong xu hướng chung của cả nước, trong đó đáng chú ý là xuất khẩu sầu riêng. 

Tất nhiên, với xu hướng tăng diện tích trồng như hiện nay cũng như việc nắm bắt tốt những cơ hội xuất khẩu, trong thời gian tới, ngành hàng này có thể mang về những giá trị xuất khẩu lớn hơn. Song, để phát triển bền vững, những vấn đề nội tại của ngành hàng trái cây cũng cần được tính toán, tháo gỡ.

A. THƯ - T. AN

Nguồn: https://baoapbac.vn/kinh-te/202504/huong-di-nao-cho-nganh-hang-ty-do-bai-cuoi-huong-den-san-xuat-ben-vung-1038777/