Bức tường 112 năm tuổi Fed có đứng vững trước thử thách lớn nhất?

(Dân trí) - Hơn một thế kỷ qua, Fed duy trì sự độc lập như nền móng của kinh tế Mỹ. Giờ đây, nguyên tắc ấy đang bị thách thức khi Tổng thống Trump cân nhắc sa thải Chủ tịch Jerome Powel.

Nguyên tắc vàng bị thách thức

Vào tối 15/7 (giờ Washington), trong không gian trang nghiêm của Phòng Bầu dục, Tổng thống Donald Trump được cho là đã thảo luận về một bản dự thảo thư sa thải Chủ tịch Fed Jerome Powell.

Đối với nhiều người, đây là đỉnh điểm của một mâu thuẫn cá nhân. Nhưng đối với giới chuyên gia kinh tế và các nhà sử học, đây là một khoảnh khắc mang tính biểu tượng sâu sắc hơn nhiều. Nó đánh dấu sự thách thức công khai và mạnh mẽ nhất trong lịch sử hiện đại nhắm vào một nguyên tắc đã tồn tại 112 năm, đó là sự độc lập của ngân hàng trung ương.

Nguyên tắc này không phải là một điều luật phức tạp, mà là một ý tưởng đơn giản nhưng đầy quyền năng: những người có quyền "in tiền" nên được tách biệt khỏi những chính trị gia có nhu cầu chi tiêu vô hạn, đặc biệt là trước các kỳ bầu cử. Việc giữ cho chính sách tiền tệ (lãi suất, cung tiền) miễn nhiễm với các áp lực chính trị ngắn hạn được xem là "chén thánh" để duy trì lạm phát ở mức thấp, ổn định giá cả và tạo niềm tin cho các nhà đầu tư toàn cầu.

Roger Altman, cựu Thứ trưởng Tài chính, đã chỉ ra một sự thật rõ ràng: hãy nhìn vào những quốc gia nơi ngân hàng trung ương chỉ là một cánh tay nối dài của chính phủ, như Thổ Nhĩ Kỳ hay Argentina. Kết quả thường là lạm phát phi mã, đồng tiền mất giá và sự bất ổn kinh tế kéo dài. Sự độc lập của Fed chính là bức tường thành bảo vệ nước Mỹ khỏi con đường đó.

Và giờ đây, bức tường thành ấy đang có những vết rạn đầu tiên.

"Vì lý do chính đáng" - một câu đố pháp lý không lời giải

Trái tim của cuộc khủng hoảng tiềm tàng này nằm gọn trong bốn chữ của Đạo luật Dự trữ Liên bang: "vì lý do chính đáng" (for cause). Đây là điều kiện duy nhất cho phép Tổng thống sa thải một thành viên Hội đồng Thống đốc Fed.

Vấn đề là, "lý do chính đáng" chưa bao giờ được định nghĩa rõ ràng. Trong lịch sử, nó được ngầm hiểu là những hành vi sai phạm nghiêm trọng không thể chối cãi như tham nhũng, gian lận, hoặc vi phạm pháp luật hình sự. Bất đồng về việc nên tăng hay giảm lãi suất 0.25% chắc chắn không nằm trong số đó.

Một số nguồn tin cho rằng chính quyền đang tìm cách xây dựng "lý do chính đáng" cho việc thay thế lãnh đạo Fed, thông qua việc điều tra dự án cải tạo trụ sở ngân hàng trung ương trị giá 2,5 tỷ USD. Những cáo buộc xoay quanh việc đội vốn, thiếu minh bạch hay khả năng sai phạm tài chính có thể được dùng như một cơ sở pháp lý để biện minh cho hành động sắp tới.

Tuy nhiên, giới chuyên gia pháp lý cảnh báo đây là một chiến lược tiềm ẩn nhiều rủi ro. Theo giáo sư Peter Conti-Brown thuộc Đại học Pennsylvania, các tòa án sẽ không chỉ đánh giá bề ngoài của lý do được đưa ra, mà còn soi xét động cơ thực sự đằng sau. Nếu tòa nhận thấy việc thay thế lãnh đạo Fed xuất phát từ bất đồng về định hướng chính sách tiền tệ chứ không phải vi phạm thực tế, thì cái cớ liên quan đến dự án cải tạo có thể bị coi là “lý do ngụy tạo” (pretext) và bị bác bỏ.

Nhưng không có gì là chắc chắn. Cuộc đối đầu này đang đẩy hệ thống tư pháp Mỹ vào một "vùng pháp lý chưa từng có tiền lệ". Tòa án Tối cao, trong một phán quyết gần đây, đã khéo léo né tránh việc đưa ra định nghĩa rõ ràng cho quyền lực của tổng thống đối với Fed, chỉ ghi nhận rằng đây là một "thực thể có cấu trúc đặc biệt".

Trận chiến pháp lý này, nếu xảy ra, sẽ không chỉ là về số phận của ông Powell. Nó sẽ là một vụ kiện mang tính bước ngoặt, có khả năng vẽ lại ranh giới quyền lực giữa Nhà Trắng và Fed cho các thế hệ tương lai.

Tổng thống Mỹ Donald Trump liên tục đưa ra những tín hiệu trái chiều về khả năng sa thải Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang (Fed) Jerome Powell (Minh họa: Getty).

Những tiếng vọng từ lịch sử

Căng thẳng giữa một Tổng thống và một Chủ tịch Fed không phải là điều mới mẻ. Lịch sử nước Mỹ đã ghi nhận nhiều cuộc đối đầu âm thầm nhưng không kém phần quyết liệt.

Vào đầu năm 1970, Tổng thống Richard Nixon đã gây áp lực khủng khiếp lên Chủ tịch Fed Arthur Burns, yêu cầu ông giữ lãi suất thấp để hỗ trợ cho cuộc tái tranh cử năm 1972. Nhiều nhà kinh tế sau này cho rằng chính sách tiền tệ dễ dãi đó đã góp phần châm ngòi cho thời kỳ "Đại Lạm phát" kéo dài suốt một thập kỷ sau đó.

Ngược lại, vào đầu năm 1980, Chủ tịch Fed Paul Volcker đã phải đưa ra những quyết định vô cùng đau đớn, đẩy lãi suất lên mức kỷ lục hơn 20% để bẻ gãy xương sống của lạm phát. Chính sách này gây ra một cuộc suy thoái sâu và khiến tỷ lệ thất nghiệp tăng vọt, tạo ra áp lực chính trị khổng lồ. Nhưng Tổng thống Ronald Reagan, dù phải đối mặt với sự phản đối dữ dội, đã công khai ủng hộ sự độc lập của Volcker. Ông hiểu rằng liều thuốc đắng đó là cần thiết cho sức khỏe dài hạn của nền kinh tế.

Những câu chuyện lịch sử này cho thấy một quy tắc bất thành văn: Tổng thống có thể phàn nàn, gây áp lực, nhưng chưa bao giờ bị vượt qua ranh giới cuối cùng - sa thải một Chủ tịch Fed vì chính sách của họ. Đó là một "thỏa thuận ngầm" (gentleman's agreement) đã được tôn trọng bởi các đời tổng thống thuộc cả hai đảng.

Cuộc đối đầu lần này đặc biệt nguy hiểm vì nó có nguy cơ phá vỡ “thỏa thuận ngầm” kéo dài suốt hơn một thế kỷ rằng Tổng thống có thể gây áp lực, nhưng không can thiệp trực tiếp vào chính sách tiền tệ. Nếu bị thay thế vì bất đồng chính sách, Chủ tịch Fed sẽ trở thành một vị trí mang tính chính trị, nơi lòng trung thành có thể lấn át chuyên môn kinh tế.

Ông Jon Hilsenrath, cố vấn cấp cao tại StoneX, cảnh báo rằng bất kỳ động thái nào làm suy yếu tính độc lập của Fed đều có thể khiến thị trường mất niềm tin vào cam kết kiểm soát lạm phát của ngân hàng trung ương, dẫn đến sự bất ổn tài chính. Một số nguồn tin cũng cho biết ông Trump đang tìm kiếm một Chủ tịch Fed sẵn sàng nghe theo yêu cầu cắt giảm lãi suất - điều có thể đẩy Fed rời xa vai trò trung lập vốn được bảo vệ suốt nhiều thập kỷ qua.

Tại sao cuộc chiến thể chế này có ý nghĩa quan trọng?

Cuộc chiến giành quyền kiểm soát Fed ở Washington tưởng chừng xa xôi, nhưng tác động của nó lại sát sườn với từng người dân và doanh nghiệp. Sự độc lập của Cục Dự trữ Liên bang không phải một khái niệm mơ hồ mà là chiếc cột sống giúp giữ cho đồng tiền ổn định, thị trường vận hành trơn tru và nền kinh tế tránh khỏi những cú sốc chính trị ngắn hạn.

Với nhà đầu tư, bất ổn ở thượng tầng Fed là ác mộng. Phố Wall có thể chịu đựng tin xấu, nhưng không thể chịu được sự mập mờ. Nếu ghế Chủ tịch Fed bị chính trị hóa, niềm tin vào định hướng chính sách sẽ lung lay, vốn đầu tư có thể bị rút ồ ạt và thị trường rơi vào vòng xoáy hỗn loạn.

Liệu bức tường thành 112 năm tuổi của sự độc lập ngân hàng trung ương có đủ vững chắc để chống chọi với cơn bão hiện tại? (Ảnh: JP Morgan).

Với doanh nghiệp, sự không chắc chắn trong chính sách tiền tệ khiến mọi kế hoạch, từ mở rộng nhà máy đến tuyển thêm nhân sự, trở nên rủi ro. Làm sao có thể quyết định đầu tư nếu không biết chi phí vay vốn trong vài tháng tới sẽ biến động ra sao?

Với người tiêu dùng, mọi quyết định của Fed đều ảnh hưởng trực tiếp đến lãi suất vay mua nhà, mua xe hay chi tiêu qua thẻ tín dụng. Một Fed bị thao túng chính trị có thể dễ dãi trước kỳ bầu cử, nhưng cái giá phải trả là lạm phát leo thang và sức mua của người dân bị bào mòn.

Xa hơn nữa, đồng USD giữ vị thế là tiền tệ dự trữ toàn cầu chính nhờ vào niềm tin vào sự ổn định và chuyên môn độc lập của Fed. Nếu niềm tin đó sụp đổ, vị thế kinh tế của nước Mỹ cũng sẽ bị kéo theo.

Thế giới đang theo dõi, không chỉ vì sự tò mò, mà vì hệ lụy có thể lan xa đến từng ví tiền, từng khoản tiết kiệm và từng kế hoạch tương lai.

Nguồn: https://dantri.com.vn/kinh-doanh/buc-tuong-112-nam-tuoi-fed-co-dung-vung-truoc-thu-thach-lon-nhat-20250720165425184.htm