Cấp bách bảo vệ an toàn trẻ em trên không gian mạng

Hôm nay (20-10), Công an TP.HCM phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo phát động chiến dịch 'Không một mình - Cùng nhau an toàn trực tuyến'.

Ảnh AI minh họa - Thực hiện: N.KH.

Chiến dịch nhằm chung tay phòng ngừa, bảo vệ trẻ em và thanh thiếu niên trước các thủ đoạn dụ dỗ, lừa đảo, "bắt cóc" trên không gian mạng...

Trao đổi với Tuổi Trẻ về tình hình tội phạm sử dụng công nghệ cao hiện nay, thượng tá HỒ THỌ HẢI - Phó trưởng Phòng an ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Công an TP.HCM) - nhận định: "Tội phạm sử dụng công nghệ cao để lừa đảo, chiếm đoạt tài sản hiện nay không chỉ là vấn đề nhức nhối tại Việt Nam mà còn là thách thức mang tính toàn cầu - một dạng tội phạm phi truyền thống đang ngày càng tinh vi, len lỏi và gây ảnh hưởng tiêu cực tại nhiều quốc gia trên thế giới".

"Bắt cóc online" là sự thay đổi rõ nét trong phương thức hoạt động của các đối tượng lừa đảo, từ những người lớn tuổi, không rành về công nghệ chuyển sang những mục tiêu dễ bị tác động và dễ tin tưởng hơn là người trẻ, học sinh sinh viên.

Thượng tá HỒ THỌ HẢI

Nguồn: Báo cáo của Hiệp hội an ninh mạng quốc gia (NCA) - Đồ họa: N.KH.

Tội phạm mạng liên tục "nâng cấp" thủ đoạn

* Như ông vừa đề cập, tội phạm công nghệ cao đang là mối đe dọa mang tính toàn cầu. Vậy tại nước ta, cụ thể là TP.HCM, tình hình loại tội phạm này hiện nay ra sao?

- Theo thống kê của lực lượng an ninh mạng Công an TP.HCM, ghi nhận mỗi năm có trên dưới 1.000 vụ lừa đảo trên không gian mạng và đây là loại tội phạm chiếm tỉ lệ cao trên địa bàn TP.

Qua công tác chuyên môn, chúng tôi nhận thấy có một số loại thủ đoạn lừa đảo phổ biến. Thứ nhất là giả mạo các cơ quan nhà nước, tổ chức, doanh nghiệp, lợi dụng quyền hạn, uy tín của các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp này để lừa đảo.

"Kịch bản" thứ hai là lợi dụng tâm lý muốn kiếm tiền nhanh của nhiều người để tổ chức kêu gọi đầu tư vàng, tiền ảo; tinh vi hơn, thông qua những câu chuyện lừa đảo khác nhau mà các đối tượng lừa đảo tác động, thao túng tâm lý khiến "con mồi" tin tưởng chuyện này là có thật, qua đó hướng dẫn "con mồi" thực hiện thao tác trên các thiết bị điện tử, tài khoản ngân hàng, ví điện tử nhằm chiếm đoạt.

Và cuối cùng, nổi lên gần đây đó là tình trạng lừa đảo nhắm vào đối tượng thanh thiếu niên, học sinh sinh viên mà chúng ta hay gọi đó là "bắt cóc online".

* Những vụ "bắt cóc online" rộ lên từ đầu năm nay cho thấy tội phạm mạng dường như đang thay đổi "chiến thuật", khi chuyển mục tiêu từ người lớn tuổi sang giới trẻ?

- Sau thời gian dài, lực lượng công an và các ban, ngành, đoàn thể tăng cường tuyên truyền nên nhận thức của người dân đã được nâng cao đối với các cuộc gọi, tin nhắn lạ.

Do đó, các đối tượng đã có sự "nâng cấp" thủ đoạn lừa đảo để đối phó với sự đề phòng như sử dụng video deepfake chất lượng cao hơn, tin nhắn/email lừa đảo hoàn hảo, logic, cá nhân hóa sâu sắc hơn nhờ ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo thế hệ mới.

Các đối tượng còn lợi dụng các sự kiện, thời cơ để tạo ra câu chuyện lừa đảo mới, chưa được tuyên truyền cảnh báo trước đây.

Ví dụ như tình trạng lợi dụng các quy định xác thực sinh trắc học đối với tài khoản ngân hàng để giả mạo ngân hàng, gọi hỗ trợ cập nhật dữ liệu sinh trắc học trực tuyến.

Bên cạnh đó, thay vì quảng cáo, thuyết phục, lôi kéo "con mồi" tham gia kênh đầu tư tài chính của mình thì đối tượng lừa đảo chuyển sang làm quen, tạo mối quan hệ "vô hại" trong thời gian đủ dài, đủ tin tưởng, từng bước làm "con mồi" nghĩ rằng có kênh đầu tư hấp dẫn, từ đó tự xin được tham gia vào kênh.

Nói về "bắt cóc online", đây là sự thay đổi rõ nét trong phương thức của các đối tượng lừa đảo, từ những người lớn tuổi, không rành về công nghệ chuyển sang những "mục tiêu" dễ bị tác động và dễ tin tưởng hơn là người trẻ, học sinh sinh viên.

Các đối tượng lừa đảo thường xây dựng kịch bản tinh vi để tiếp cận, hù dọa, áp chế và thao túng tâm lý các em, khiến các em tự cô lập bản thân và làm theo mọi yêu cầu mà chúng đặt ra. 

Nguyên nhân chính là do nhiều em sớm tiếp xúc với công nghệ nhưng lại thiếu kinh nghiệm sống và kỹ năng nhận diện nguy cơ trên mạng.

Một nạn nhân bị “bắt cóc online” đang tự cách ly tận Đắk Lắk mà Công an TP.HCM giải cứu thành công - Ảnh: Công an cung cấp

Làm theo khuyến cáo, không lo sập bẫy lừa đảo

* Về phía lực lượng công an nói chung, Công an TP.HCM nói riêng đã và đang triển khai những giải pháp nào để ứng phó, đấu tranh hiệu quả với loại tội phạm ngày càng tinh vi này?

- Là đơn vị trực tiếp đấu tranh, phòng chống các loại tội phạm sử dụng công nghệ cao, đòi hỏi chúng tôi không ngừng học hỏi, không ngừng nâng cao phẩm chất chính trị, năng lực công tác, thường xuyên bồi dưỡng nghiệp vụ, hiện đại hóa trang thiết bị, phương tiện kỹ thuật và một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian tới là xây dựng Trung tâm giám sát an ninh mạng TP.HCM.

Ở tầm quốc gia thì sắp tới chúng ta sẽ ký Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng tại Hà Nội (Công ước Hà Nội), sự kiện tạo ra hành lang pháp lý mới và khuôn khổ pháp lý mới để các quốc gia trên thế giới cùng chung tay với nhau chống các loại tội phạm mạng.

* Được biết, đến nay cơ quan chức năng đã thống kê được gần 300 hình thức lừa đảo khác nhau, và con số này chắc chắn chưa dừng lại ở đó. Thực tế cho thấy mỗi khi xuất hiện một "kịch bản" lừa đảo mới, chúng ta lại phải trả giá đắt để nhận diện ra chúng?

- Thật ra tội phạm lừa đảo qua mạng có thể có nhiều kịch bản khác nhau, nhưng phương thức, thủ đoạn là như nhau, từ tiếp cận "con mồi", tạo lòng tin, thực hiện các kịch bản thao túng tâm lý rồi chiếm đoạt tài sản.

Để phòng tránh, người dân cần thực hiện các khuyến cáo từ cơ quan công an.

Chẳng hạn như khuyến cáo hạn chế tiếp xúc với người lạ trên không gian mạng, không nhấp vào đường link lạ, không tải các phần mềm lạ ngoài kho ứng dụng CH Play và App Store, không chuyển tiền cho người lạ.

Việc phòng ngừa vẫn là quan trọng nhất, mang ý nghĩa cao nhất vì nó không để tội phạm xảy ra, không để phát sinh thiệt hại.

* Như ông vừa nói, việc phòng ngừa là quan trọng nhất và chiến dịch "Không một mình - Cùng nhau an toàn trực tuyến" phải chăng là giải pháp nâng cao nhận thức toàn dân về tội phạm sử dụng công nghệ cao lừa đảo, "bắt cóc online"?

- Như đã chia sẻ, thời gian gần đây xuất hiện thủ đoạn "bắt cóc online" với nhiều vụ việc đáng tiếc đã xảy ra, nhắm đến nhóm đối tượng là trẻ em, thanh thiếu niên - đây là nhóm yếu thế, dễ bị tổn thương, đặt ra yêu cầu đối với cơ quan chức năng phải kịp thời có giải pháp ứng phó, phòng ngừa.

Mục tiêu của chiến dịch là nâng cao nhận thức cho các em về nguy cơ dụ dỗ, thao túng, lừa đảo, "bắt cóc", buôn người qua không gian mạng; trang bị kỹ năng an toàn trực tuyến, nhận diện chiêu trò, cách phòng tránh, xử lý và báo cáo khi gặp tình huống nguy hiểm.

Chiến dịch cũng nhằm lan tỏa thông điệp "Cùng nhau an toàn trực tuyến" để các em nhớ rằng các em không đơn độc khi đối mặt với các hành vi lừa đảo trên mạng và để nhắc nhớ các gia đình, nhà trường và xã hội phải luôn đồng hành cùng nhau để bảo vệ thế hệ tương lai của đất nước.

Giải cứu nhiều nạn nhân bị "bắt cóc online"

Theo số liệu từ Phòng cảnh sát hình sự (Công an TP.HCM), từ tháng 4 đến nay TP.HCM ghi nhận khoảng 70 vụ "bắt cóc online" và các nạn nhân đều được giải cứu thành công.

Điển hình là vụ em V. (18 tuổi, ngụ phường Chợ Lớn) - nạn nhân bị "bắt cóc online" - được Công an TP.HCM giải cứu vào ngày 5-8 khi đang tự cách ly trong một khách sạn ở phường Tân Lập, tỉnh Đắk Lắk. Từ cuộc gọi lạ thông báo em có một đơn hàng chứa ma túy, V. đã bị đối tượng lừa đảo thao túng tâm lý để rồi lấy vàng của mẹ đi bán, cầm sổ đỏ, vay tiền qua app... với mục đích chứng minh mình "vô tội".

Không dừng lại ở lễ phát động

Lễ phát động diễn ra tại điểm cầu chính là Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong và được kết nối trực tuyến đến gần 1.000 điểm cầu ở các trường THCS - THPT; trung tâm giáo dục nghề nghiệp; trung tâm giáo dục thường xuyên; các trường trung cấp - cao đẳng trên địa bàn TP.HCM.

Thượng tá Hồ Thọ Hải khẳng định Công an TP.HCM không độc lập triển khai mà phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo trong việc triển khai chiến dịch tại tất cả các trường học trên địa bàn. Song song đó, Công an TP.HCM đã chỉ đạo công an tại cơ sở tiếp tục tham mưu cho Đảng ủy, chính quyền địa phương, phối hợp các trường học trên địa bàn tổ chức các hoạt động tuyên truyền phù hợp cho các em.

Kiến nghị quy định xác thực sinh trắc học với tài khoản doanh nghiệp

* Phần lớn các đối tượng sử dụng công nghệ cao để lừa đảo thường thực hiện hành vi từ nước ngoài, tuy nhiên việc chiếm đoạt tiền lại thông quan các tài khoản ngân hàng trong nước. Vậy giải pháp để ngăn chặn thủ đoạn này là gì, thưa ông?

- Tội phạm có rất nhiều phương thức, thủ đoạn chẳng hạn như thuê, mua hoặc nhờ người mở nhiều tài khoản ngân hàng. Sau khi dẫn dụ được bị hại chuyển tiền vào tài khoản chỉ định thì chúng chia nhỏ số tiền, chuyển lòng vòng qua nhiều tài khoản khác nhau rồi tẩu tán bằng nhiều cách như mua tiền ảo, tiền điện tử, thuê người rút hộ... nhằm đối phó với việc bị cơ quan chức năng truy vết.

Hiện nay ghi nhận có tình trạng các đối tượng sử dụng tài khoản doanh nghiệp, không chỉ để tạo lòng tin cho "con mồi" mà còn nhằm đối phó với quy định siết chặt điều kiện, hạn mức chuyển tiền của tài khoản cá nhân (chuyển khoản trên 10 triệu đồng/lần hoặc trên 20 triệu đồng/ngày là phải xác thực sinh trắc học - PV).

Thế nhưng khi xác minh thì các tài khoản này đều là thông tin công ty "ma", tài khoản ảo. Hiện lực lượng công an đang kiến nghị Ngân hàng Nhà nước quy định về việc xác thực sinh trắc học đối với cả tài khoản doanh nghiệp.

* Bà Huỳnh Lê Như Trang (Phó giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo TP.HCM):

Bà Huỳnh Lê Như Trang (Phó giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo TP.HCM)

Chung tay bảo vệ trẻ em

Việc học sinh sử dụng điện thoại, truy cập Internet mang lại nhiều lợi ích giúp các em có thể học tập, mở rộng hiểu biết về thế giới xung quanh. Tuy nhiên, điều này cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu các em tham gia môi trường mạng mà thiếu sự hướng dẫn, giám sát từ phụ huynh và nhà trường.

Hiện nay, các đối tượng lừa đảo qua mạng liên tục nghĩ ra nhiều kịch bản tinh vi, khó lường. Điều quan trọng là phải thay đổi nhận thức của các em thông qua nhiều kênh, nhiều hình thức tuyên truyền.

Ví dụ có một cuộc gọi điện thoại giả danh là công an thì cần hướng dẫn các em phải ứng xử thế nào, trình báo cho gia đình, nhà trường thế nào để phối hợp ngăn chặn. Không thể để cho các em tự xử lý những tình huống, chúng ta phải có sự quan tâm, chia sẻ từ gia đình, nhà trường đến xã hội.

Ngành giáo dục đã triển khai nhiều giải pháp đồng bộ như lồng ghép các thông tin giáo dục và các kỹ năng số trong các tiết học chính khóa, các buổi trải nghiệm, sinh hoạt dưới cờ, các buổi sinh hoạt tập thể với giáo viên chủ nhiệm để tuyên truyền cho các em về kỹ năng nhận diện, phòng tránh và ứng xử khi gặp tình huống lừa đảo trên môi trường mạng.

Ngoài ra, phối hợp với các đơn vị chuyên môn, các doanh nghiệp hoặc Công an TP.HCM tổ chức nhiều lớp tập huấn về an toàn không gian mạng, nâng cao nhận thức của các em trong việc tham gia thế giới "ảo", xây dựng thêm môi trường học lành mạnh, an toàn. (đan thuần - kỳ phong)

* Thạc sĩ Thân Thị Tuyết Nhung (Hiệu trưởng Trường THCS Chu Văn An, phường Cầu Ông Lãnh):

Thạc sĩ Thân Thị Tuyết Nhung (Hiệu trưởng Trường THCS Chu Văn An, phường Cầu Ông Lãnh)

Rất cần phụ huynh tham gia

Trước đây, trường chúng tôi đã từng có một học sinh lớp 8 bị "bắt cóc online". Sự việc bắt nguồn từ chuyện em bị cha đánh, em buồn và lên mạng tâm sự. Thế là kẻ "bắt cóc online" dụ dỗ và cho tiền, hướng dẫn em tự đón xe để đi ra Bắc.

Rất may nhà trường và gia đình đã phát hiện sớm, cộng thêm sự phối hợp của nhà xe nên khi em ra đến Huế thì được giữ lại.

Vì vậy, việc phát động chiến dịch an toàn trực tuyến thời điểm này là rất cần thiết và hữu ích. Ở trường tôi sẽ nối sóng để các học sinh theo dõi chuyên đề ngay trên lớp. Nhà trường cũng đã gởi thông báo cho các phụ huynh. Cha mẹ học sinh sẽ vào dự cùng với con em mình tại lớp học hoặc dự chung với các thầy cô giáo tại phòng giáo viên.

Tôi cho rằng rất cần có phụ huynh tham dự, để họ hiểu một cách tường tận vấn đề và phối hợp chặt chẽ với nhà trường trong việc phòng chống "bắt cóc online" nói riêng và giáo dục học sinh giữ được sự an toàn khi tham gia hoạt động trực tuyến nói chung.

Vấn đề này cũng cần một chuỗi hoạt động thường xuyên và liên tục nhằm giáo dục học sinh có cách ứng xử phù hợp trên mạng.

ĐAN THUẦN - H.HG.

Nguồn: https://tuoitre.vn/cap-bach-bao-ve-an-toan-tre-em-tren-khong-gian-mang-20251019220150157.htm