Câu chuyện Tháng Tám ở La Gi

Địa danh Đồi Dương (hiện nay thuộc phường La Gi, tỉnh Lâm Đồng) đã trở thành một phần lịch sử cách mạng của địa phương và như một kỳ tích bởi đây là cánh rừng trồng cây phi lao (cây dương)... Rừng dương này kéo dài 7 km tận ngảnh Tam Tân mà hiện nay là đoạn bờ biển thơ mộng và đẹp nhất trong khu vực, thu hút nhiều dự án du lịch nghỉ dưỡng.

Trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945 ở đây lại trở thành một dấu ấn lịch sử khá đặc biệt trong bối cảnh đầy bất ổn. Khi hay tin ngày 24/8/1945, dưới sự vận động của Việt Minh lâm thời, các vùng lân cận thị xã Phan Thiết đã nổi dậy và bao vây tỉnh đường Bình Thuận buộc tỉnh trưởng Huỳnh Dư nhanh chóng giao lại chính quyền cho lực lượng cách mạng. Trong khi đó ở huyện Hàm Tân (gồm 2 tổng Phong Điền và Phước Thắng) với nòng cốt là lực lượng Thanh Niên Tiền tuyến (còn gọi là Tiền tuyến Phan Anh) là thành phần trẻ, tiến bộ nhận biết được tình hình đã cử người ra tỉnh để được hướng dẫn. Cũng phải gây cấn lắm giữa 2 xu hướng về thành lập đoàn ra Phan Thiết để gặp tỉnh, có cả nhóm của Tri huyện Hồ Đình Lan dù biết cục diện đã thay đổi. Nhưng cuối cùng thống nhất cử đoàn Thanh niên không có người quan hệ với quan lại chính quyền cho các ông Đỗ Đơn Thơ (Tổng đoàn trưởng) và Đỗ Đơn Trì, Lê Kim Khôi… cấp tốc lên đường trên chiếc xe đò duy nhất sáng ngày 26/8. Nhưng mãi đến sáng ngày 28/8 mới gặp được lãnh đạo Việt Minh tỉnh, trực tiếp Chủ tịch Ủy ban cách mạng lâm thời tỉnh Nguyễn Nhơn cấp giấy ủy nhiệm cho ông Đỗ Đơn Thơ đại diện đoàn về tổ chức giành chính quyền ở Hàm Tân. Trên đường quay về theo ngã 30 ngang qua Phong Điền, mới được tin ở La Gi diễn ra cuộc vây bắt Tây nhảy dù ở bãi biển Đồi Dương Tân Lý, cạnh Làng chài Tân Long.

Tại Bia chiến tích Bắt lính Tây nhảy dù — Bia chiến tích bắt lính Tây nhảy dù

Đó là khoảng 5 giờ chiều ngày 28/8/1945 người dân kinh ngạc, phát hiện trên bầu trời phía biển có một chiếc máy bay sau mấy vòng quần đảo rồi thả xuống bờ biển 13 chiếc dù. Với người dân quê lần đầu mới thấy hiện tượng lạ này nhưng trong suy nghĩ về tình hình chiến cuộc đang diễn ra ngoài tỉnh nên biết đây là máy bay của Pháp với ý đồ gì đó. Số người có hiểu biết hơn khẳng định đây là hành động của Pháp tuy biết đã bị hất chân nhưng vẫn còn một bộ phận thực hiện âm mưu xâm nhập, nhảy dù vào địa bàn chiến lược này, nên hô hoán báo động rộng khắp và gấp rút hình thành nhiều nhóm với dao, mác, gậy gộc… làm vũ khí chạy túa ra phía bờ biển. Toán nhảy dù cũng nhanh chóng thu gom dù và lánh sâu vào cánh rừng dương rậm rạp. Điều lạ lùng chưa bao giờ có, những ngư dân trai trẻ bỏ ghe xuồng ở bến cùng bà con bên chợ La Gi lội qua sông Dinh đã tự giác huy động gạo, nếp nấu cơm, gói bánh tét… tiếp tế cho lực lượng đang truy lùng, bám theo dấu giày của địch còn lẩn trốn. Đến sáng hôm sau trận đánh mới kết thúc khi lực lượng truy kích phát hiện, bắt thêm một tên Việt gian cuối cùng đang trốn vào nhà dân cuối xóm Chài. Toàn bộ toán nhảy dù này thất thủ với 1 tên Pháp do ta bắn bị thương, bắt sống 3 tên Pháp khác và 2 tên Việt gian. Về vũ khí thu được 7 súng, máy điện đài và nhiều trang bị quân dụng… được giải về nhà Thương Chánh canh giữ và đánh “dây thép” (moọc-morse), báo cáo sự việc với tỉnh. Vừa lúc Đoàn Thanh niên từ tỉnh trở về cùng bàn tính công tác tổ chức nổi dậy và tiếp đó tỉnh cũng tăng cường chỉ đạo, rồi di lý địch và chiến lợi phẩm thu được về Phan Thiết.

Trong khí thế mới, vừa củng cố lại lực lượng chủ chốt tại chỗ, trong đó nhiều thanh niên có nhận thức qua nắm bắt được những thông tin về phong trào quần chúng trong tỉnh và một số đảng viên Chi bộ Cộng sản Tam Tân trước đây đã sớm làm chủ tình hình… Đồng thời tiếp nhận sự chỉ đạo của Việt Minh tỉnh về nhân sự lãnh đạo Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời của huyện và tổ chức lễ mừng độc lập 2/9 tại sân banh La Gi, diễn ra trong không khí từng bừng. Một sáng kiến khá độc đáo về việc trưng cầu ý dân tham dự mít-tinh, về phương thức bầu cử, Ban tổ chức giới thiệu người ứng cử vào chức danh nào đó, thì ai tán thành chạy vào chỗ góc sân người đó. Kết quả ban đầu thật rõ ràng qua “số phiếu” được căn cứ số lượng ở từng vị trí của mỗi góc sân banh và người ứng cử đó. Như vậy, trước mắt Ủy ban lâm thời huyện chỉ có: Chủ tịch ông Phan Thanh Bá, Phó Chủ tịch ông Đỗ Đơn Thơ, Tổng Thư ký ông Trần Công Hoành, ủy viên Quân sự ông Phạm Phú Đạm… Nhưng sau này với sự tham gia của tỉnh, thành phần này được củng cố lại để đáp ứng cho nhiệm vụ tiếp theo. Sau lễ mít-tinh, Tri huyện Hàm Tân Hồ Đình Lan cũng từ tỉnh quay về đã nhanh chóng tuân thủ giao nộp toàn bộ sổ sách, ấn triện cho chính quyền cách mạng.

Sau này nhìn lại, với một thế trận “tay không bắt giặc” đầy kịch tính, mở đầu cho cuộc nổi dậy giành lấy chính quyền ở địa phương, góp phần vào công cuộc Cách mạng Tháng Tám thành công ở Bình Thuận.

Nguồn: https://baolamdong.vn/cau-chuyen-thang-tam-o-la-gi-388952.html