Ông Lê Hoàng Phong, Giám đốc học thuật Tổ chức giáo dục YOUREORG, cho biết nếu nhìn từ góc độ đánh giá năng lực ngôn ngữ (language assessment) tức là đánh giá năng lực sử dụng ngôn ngữ một cách khoa học, hệ thống và có cơ sở lý luận thì đề thi tiếng Anh tốt nghiệp THPT 2025 có một số điểm rất đáng ghi nhận.
3 điểm đáng ghi nhận của đề thi tiếng Anh tốt nghiệp THPT 2025
Điểm đầu tiên là dấu hiệu gia tăng tính xác thực (authenticity). Một số văn bản được trích dẫn là ngữ liệu thật (authentic texts), không còn là các đoạn văn nhân tạo vốn chỉ phục vụ luyện thi ngữ pháp như trước. Việc sử dụng ngữ liệu thật giúp bài thi tiệm cận hơn với tình huống giao tiếp thực tế, đồng thời nâng cao tính giá trị cấu trúc (construct validity) tức mức độ mà bài thi thực sự đo được năng lực sử dụng tiếng Anh trong đời sống và học tập.
Trang 1 trong số 4 trang đề thi tiếng Anh tốt nghiệp THPT 2025, mã đề 1128
ẢNH: THÚY HẰNG
Các trang 2, 3, 4 của đề thi tiếng Anh tốt nghiệp THPT 2025, mã đề 1128
ẢNH: THÚY HẰNG
Thứ hai, cấu trúc đề thi tiếng Anh tốt nghiệp THPT 2025 cho thấy sự dịch chuyển từ việc kiểm tra kiến thức ngôn ngữ hình thức (form-focused knowledge) sang đánh giá năng lực sử dụng ngôn ngữ trong ngữ cảnh (language use in context). Các câu hỏi yêu cầu học sinh có khả năng chọn từ chính xác (lexical precision), sử dụng kết hợp từ (collocation), và tổ chức thông tin một cách mạch lạc về mặt diễn ngôn (discourse coherence) thay vì chỉ nhận diện thì, dạng từ hay lỗi ngữ pháp đơn lẻ.
Thứ ba, đề thi kết hợp cả diễn ngôn viết (written discourse) và diễn ngôn nói (spoken discourse), thể hiện nỗ lực đánh giá toàn diện hơn các kỹ năng ngôn ngữ, một bước tiến sát hơn với yêu cầu sử dụng tiếng Anh trong môi trường học thuật và nghề nghiệp. Đây là dấu hiệu rõ ràng của sự tương thích giữa năng lực cần đo và thiết kế đề thi (construct alignment) tức là giữa mục tiêu đánh giá và hình thức kiểm tra có sự gắn kết hợp lý.
"Tôi tin rằng, nếu được triển khai đúng cách, đề thi này có thể tạo ra tác động ngược tích cực (positive washback) tức ảnh hưởng ngược tích cực đến việc dạy và học. Khi những năng lực thiết thực được đưa vào bài kiểm tra, thì cả giáo viên và học sinh sẽ có xu hướng điều chỉnh phương pháp để phát triển đúng những kỹ năng đó", ông Lê Hoàng Phong nói.
Tuy nhiên, khi đặt đề thi này vào bối cảnh thực tế của giáo dục phổ thông Việt Nam hiện nay, còn nhiều điều phải suy nghĩ. Đề có thể hay về học thuật, nhưng không công bằng với mọi học sinh.
Học sinh căng thẳng trong phòng thi tốt nghiệp THPT 2025
ẢNH: NHẬT THỊNH
Đề có thể hay về học thuật, nhưng không công bằng với mọi học sinh
Bất khả thi trong mọi hoàn cảnh, điều kiện học tập của học sinh cả nước
"Thực tế, với những học sinh có nền tảng tốt, chẳng hạn đã từng luyện thi IELTS, CAE (Certificate in Advanced English - tạm dịch: chứng chỉ tiếng Anh cấp cao)… hoặc có trải nghiệm đọc hiểu đa dạng tiếng Anh học thuật, thì đề thi tiếng Anh tốt nghiệp THPT 2025 này hoàn toàn khả thi. Nhưng vấn đề nằm ở chỗ, nó không phản ánh được sự đa dạng trong trình độ, hoàn cảnh và điều kiện học tập của học sinh trên toàn quốc", ông Phong nêu.
Cụ thể, theo ông Lê Hoàng Phong, với học sinh ở thành thị, đặc biệt là các em theo học tại trường chuyên, lớp chọn, có cha mẹ thuộc nhóm có trình độ học vấn cao hoặc có điều kiện kinh tế ổn định, việc tiếp cận với tiếng Anh chất lượng từ sớm, thông qua trung tâm, gia sư, hoặc chương trình tăng cường, thì đề thi năm nay là cơ hội để phát huy năng lực thật sự.
Ngược lại, với học sinh ở vùng nông thôn, miền núi, mồ côi, yếu thế, hoặc các địa phương có điều kiện kinh tế khó khăn, việc học tiếng Anh nhiều khi chỉ giới hạn trong 3 tiết/tuần theo chương trình chuẩn, với giáo trình nặng ngữ pháp và thiếu thực hành. Chưa kể, chất lượng đội ngũ giáo viên cũng có sự chênh lệch lớn giữa các vùng miền.
Với nhóm học sinh này, đặc biệt là những em không có điều kiện học thêm hoặc tiếp cận tài liệu ngoại ngữ hàng ngày, thì đề thi mang tính học thuật như năm nay có thể trở thành một “cú sốc” thực sự.
Điều đáng lo ngại hơn là: đề thi hiện tại đang đồng thời phục vụ hai mục tiêu rất khác nhau. Một là xét tốt nghiệp THPT, tức đánh giá mức độ hoàn thành chương trình giáo dục phổ thông và đảm bảo quyền được tốt nghiệp của mọi học sinh.
Hai là xét tuyển vào đại học, tức là phân loại năng lực học thuật ở mức cao để tuyển chọn vào các trường đại học, đặc biệt là các trường tốp đầu. Hai mục tiêu này có bản chất đánh giá hoàn toàn khác nhau, một bên hướng đến sự bao trùm tối thiểu (minimum competency), bên còn lại yêu cầu phân hóa sâu (academic stratification).
Khi gộp cả hai vào cùng một đề thi, hệ thống sẽ đối mặt với một nghịch lý: Nếu đề thi quá dễ, sẽ không đủ khả năng phân loại hiệu quả để phục vụ mục tiêu tuyển sinh. Nếu đề thi quá khó, những học sinh yếu thế, vốn đã chịu nhiều bất lợi về kinh tế, điều kiện học tập, chất lượng giáo viên, lại càng dễ rơi vào nguy cơ không đạt chuẩn tốt nghiệp.
Cùng một đề thi mà phải vừa "dễ đủ để đỗ tốt nghiệp", vừa "khó đủ để lọc đại học", là một bài toán bất khả thi.
Ông Lê Hoàng Phong, Giám đốc học thuật Tổ chức giáo dục YOUREORG
ẢNH: NVCC
"Và kết quả là gì? Những nhóm học sinh ở các thành phố lớn, học trường chuyên, lớp chọn, có điều kiện học thêm, được đầu tư bài bản… sẽ thấy đề “hay”, “vừa sức”, “có tính phân loại”. Trong khi đó, nhóm học sinh ở "trường làng", mồ côi, yếu thế, tỉnh lẻ, không có điều kiện thi thử, không bao giờ đi học trung tâm, thì sẽ thấy đề là một thử thách bất công", ông Phong nêu quan điểm.
Vì theo ông Phong, cùng một bài kiểm tra, nhưng điều kiện chuẩn bị lại hoàn toàn khác nhau. Và đó là điều mà bất kỳ hệ thống đánh giá công bằng nào cũng cần đặt câu hỏi nghiêm túc.
Nhìn từ lăng kính của công bằng giáo dục, đặc biệt là theo cách tiếp cận "equity" (công bằng) thì đề thi tiếng Anh năm nay đặt ra một vấn đề đáng suy ngẫm. Theo cách tiếp cận công bằng trong giáo dục, mục tiêu không phải là đối xử với tất cả học sinh giống hệt nhau (equality), mà là đảm bảo mỗi học sinh, dù xuất phát điểm khác biệt đều có điều kiện phù hợp để đạt được mục tiêu học tập của mình (theo OECD, 2008; UNESCO, 2017).
Phụ huynh, thí sinh vất vả trong kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025
ẢNH: NHẬT THỊNH
Nói cách khác, theo ông Phong, "equity" không đến từ sự đồng nhất, mà đến từ sự tương thích giữa nhu cầu và hỗ trợ. Từ đó, có thể thấy: việc dùng cùng một bài thi để đồng thời xét tốt nghiệp và tuyển sinh đại học là một rủi ro về mặt "equity".
Nhiều người sẽ nói môn tiếng Anh là môn tự chọn trong kỳ thi tốt nghiệp THPT, thí sinh không được điều kiện học tốt tiếng Anh thì sao không chọn môn khác để thi đi? Vậy phải chăng, một học sinh ở vùng nông thôn, điều kiện dù hạn chế, vẫn nỗ lực tự học tiếng Anh thì ngay từ đầu đã "không dám", và không thể đăng ký chọn thi môn tiếng Anh?
"Thi tốt nghiệp đòi hỏi đánh giá năng lực cơ bản, nhằm đảm bảo học sinh đủ điều kiện hoàn tất phổ thông. Thi đại học lại cần độ phân hóa cao, nhằm tuyển chọn ứng viên phù hợp cho giáo dục bậc cao. Khi gộp hai chức năng này vào một kỳ thi duy nhất, ta vô tình đẩy những học sinh yếu thế, như các em không có điều kiện học thêm, không tiếp cận được tiếng Anh học thuật, không có giáo viên chất lượng hỗ trợ sát sao… vào một “cuộc đua” mà các em chưa bao giờ được chuẩn bị đầy đủ. Đề thi có thể được xem là “hay” từ góc độ học thuật, nhưng lại không công bằng với những em chỉ cần một tấm bằng tốt nghiệp để đi học nghề, đi làm, và giờ có nguy cơ bị đánh trượt bởi một bài thi vượt quá năng lực được đào tạo", Giám đốc học thuật Tổ chức giáo dục YOUREORG nhấn mạnh.
Nguồn: https://thanhnien.vn/de-thi-tieng-anh-tot-nghiep-thpt-bat-kha-thi-voi-dieu-kien-hoc-sinh-ca-nuoc-185250628132930906.htm
Bình luận (0)