Người nghệ nhân giữ hồn văn hoá trong những chiếc đèn Trung thu

VHO - Cứ mỗi độ trăng Rằm tháng Tám, khi tiếng trống, lân vang rộn khắp phố phường, tôi lại tìm về ngôi nhà nhỏ cuối ngõ đường Lý Tự Trọng, phường Thành Sen, tỉnh Hà Tĩnh. Ở đó, có một người lính già năm nay đã bước sang tuổi 75 - ông Trương Việt Dũng, một trong số ít nghệ nhân còn bền bỉ giữ nghề làm đèn Trung thu truyền thống.

Người lính già với những chiếc đèn ông sao gắn ảnh Bác Hồ

Trong căn nhà nhỏ của ông Trương Việt Dũng (SN 1950, trú phường Thành Sen, tỉnh Hà Tĩnh), không gian bừng sáng bởi sắc màu lung linh của những chiếc đèn ông sao, đèn cá chép, đèn thỏ ngọc…Tiếng kéo cắt giấy, tiếng gõ khung tre, xen lẫn nụ cười hiền hậu của ông, khiến nơi đây tựa như một “góc tuổi thơ” còn sót lại giữa lòng phố thị ồn ã.

Những chiếc đèn Trung thu thủ công truyền thống lung linh sắc màu trước sân nhà ông Dũng

Thế hệ 8x như tôi vẫn còn nguyên trong trí nhớ những đêm rước đèn Trung thu rộn ràng. Trẻ con xúng xính trong bộ quần áo đẹp nhất, tay cầm chiếc đèn ông sao giấy bóng kiếng lấp lánh, vừa đi vừa hát vang bài ca rước đèn. Đoàn rước nối dài từ đầu làng xuống cuối ngõ, rồi tập trung trước sân nhà văn hóa để phá cỗ. Bánh kẹo, hoa quả bày la liệt và trên mâm cỗ lúc nào cũng có ảnh Bác Hồ. Ánh trăng tròn vằng vặc soi sáng cả tuổi thơ ngọt ngào…

Những kí ức ấy bất chợt ùa về khi tôi nghe ông Dũng cất giọng gọi: “Cháu xem chiếc đèn này ông làm có đẹp không?”. Tôi reo lên đầy thích thú: “Đẹp quá ông ạ!”. Ánh mắt người nghệ nhân già bỗng ánh lên niềm vui khó tả. Bao năm qua, ông đã gửi hồn mình trong từng chiếc đèn với tất cả sự nâng niu, trìu mến như thế.

Những chiếc đèn ông sao ông Dũng làm đều gắn ảnh Bác Hồ ở chính giữa

Ít ai biết, trước khi trở thành nghệ nhân làm đèn, ông Dũng từng là lính tình báo thuộc Tổng cục 2, tham gia chiến đấu tại chiến trường Quảng Trị những ngày ác liệt cuối năm 1973. Ông bị thương trong một trận ném bom và mang trên mình những di chứng chiến tranh cho đến tận bây giờ.

Ngày hòa bình lập lại, ông phục viên, đi học lái xe và làm việc tại Công ty xây dựng 4 Hà Tĩnh. Đến năm 1990, ông nghỉ hưu mất sức. Và từ đó, duyên nợ đã đưa ông đến với nghề làm đèn Trung thu thủ công - một nghề tưởng chừng giản đơn nhưng đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và tình yêu lớn với văn hóa truyền thống.

Những chiếc đèn đều được ông Dũng làm cẩn thận, tỉ mỉ...

“Trước đây, trẻ con háo hức lắm, cứ Trung thu là cả làng đi rước đèn phá cỗ. Nhưng giờ trò chơi điện tử tràn ngập, nghề này mai một dần. Tôi giữ nghề chẳng phải vì mưu sinh, mà vì muốn lưu giữ cho con cháu sau này một nét đẹp văn hóa”, ông Dũng tâm sự.

Để hoàn thành một chiếc đèn ông sao, người thợ phải trải qua nhiều công đoạn: chẻ tre, uốn khung, dán giấy màu, gắn nilon căng bóng. “Làm đèn ông sao phải đóng kín cửa phòng để gió không làm nhăn nilon. Quan trọng nhất là giữa ngôi sao phải có hình Bác Hồ, mới đúng ý nghĩa”, ông Dũng nói.

Với những chiếc đèn hình linh vật, ông còn tận dụng rác thải nhựa như ống hút, vỏ hộp bánh, nắp chai… để chế tác. Bằng đôi tay khéo léo, ông biến những vật liệu bỏ đi thành chú cá chép, con thỏ, hay con công rực rỡ sắc màu. Ông nói rằng, qua từng chiếc đèn muốn gửi tới các cháu nhỏ thông điệp về bảo vệ môi trường, biết trân quý và tái chế những thứ nhỏ bé quanh mình.

... bằng đôi bàn tay tài hoa từ những nguyên liệu giấy bìa, phế liệu

Tuổi càng cao, sức khoẻ càng yếu dần, do bệnh tình phải ra Hà Nội điều trị hàng tháng nên mùa Trung thu năm nay ông chỉ nhận làm khoảng 70 chiếc, còn lại đành từ chối dù nhiều khách tha thiết đặt hàng. Khách mua đèn của ông đa phần là cơ quan, trường học, gia đình. Có người mua một lần để dùng nhiều năm, bởi đèn của ông chắc chắn, tỉ mỉ, bền đẹp.

Anh Nguyễn Văn Tuấn (trú phường Thành Sen), là khách hàng đến mua đèn chia sẻ: “Đèn của ông Dũng có hồn và bền lắm. Năm nào tôi cũng đặt mua để về trang trí cho các con chơi Tết Trung thu. Tôi muốn các con tôi hiểu được giá trị văn hoá truyền thống”.

Nối dài mạch nguồn văn hóa

Với ông Trương Việt Dũng, nghề làm đèn Trung thu không chỉ dừng lại ở niềm vui giản dị dành cho con trẻ. Đằng sau mỗi khung tre, tấm giấy bóng kính là cả một mạch nguồn văn hóa được gìn giữ, nối dài từ gia đình đến cộng đồng. Vốn dĩ, tuổi cao sức yếu nhưng ông vẫn giữ nghề cho đến nay là vì người cha của ông - cụ Trương Quang Liễn, nguyên là cán bộ Ty Văn hoá Hà Tĩnh.

Những bằng khen, huy chương của người cha được ông Dũng giữ gìn cẩn thận, đặt trang trọng trên bàn thờ

Ông cho biết, cha ông từng được Nhà nước phong tặng Huy chương Vì sự nghiệp Bảo tồn Văn hóa dân tộc. Trong kí ức của ông, hình ảnh người cha tận tụy với công việc gìn giữ di sản đã gieo vào ông niềm tin rằng, văn hóa là cội nguồn, là chìa khóa mở ra sức mạnh tinh thần của dân tộc. 

“Cha tôi là người làm văn hóa. Tôi là con, thì phải nối tiếp, phải giữ lấy một phần hồn Việt. Một chiếc đèn Trung thu không chỉ để chơi, mà nó là kí ức, là lịch sử, là cội nguồn văn hóa dân tộc”, ông Dũng nói.

Có lẽ bởi vậy, nhiều năm nay, ông vẫn giữ thói quen mặc bộ quân phục cũ khi ngồi bên bàn làm đèn. Ông nói rằng, đó không chỉ là hoài niệm về một thời trận mạc mà còn là thông điệp thầm lặng gửi đến thế hệ sau: để có những đêm Trung thu rộn ràng, đã có bao lớp cha anh đã ngã xuống nơi chiến trường; và ngay trong giây phút này, ở ngoài biên giới, hải đảo xa xôi, có những người lính vẫn ngày đêm canh giữ bình yên cho trẻ thơ được rước đèn dưới trăng.

Bao nhiêu năm nay, ông Dũng vẫn mặc bộ đồ lính, hãnh diện bên những chiếc đèn ông sao lấp lánh

Trở về từ chiến trường, trải qua bao biến động thăng trầm của đời lính, đời thường, đến nay ông Dũng vẫn miệt mài với tre, nứa, giấy màu và những ngọn nến nhỏ. Với ông, nghề làm đèn không phải để tính toán lời lãi, mà là để giữ lại một phần hồn Việt, để níu giữ kí ức tuổi thơ cho bao thế hệ trong nhịp sống hiện đại đang cuốn trôi đi quá nhiều giá trị.

Mỗi mùa Trung thu về, căn nhỏ nhỏ cuối ngõ phường Thành Sen lại sáng rực sắc màu của những chiếc đèn lồng. Trong không gian ấm áp ấy, sáng nào cũng vậy, vài cụ ông, cụ bà hàng xóm lại ghé qua hiên nhà, ngồi quây quần bên ấm chè xanh, vừa nhấp ngụm nước chát ngọt vừa chuyện trò bên những chiếc đèn ông sao đang hong khô trên vách.

Những chiếc đèn Trung thu ông làm nhiều nhất là đèn ông sao gắn ảnh Bác Hồ

Trao đổi với Báo Văn Hoá, bà Trần Thị Thủy Nga - Phó Chủ tịch UBND phường Thành Sen cho biết, ông Trương Việt Dũng là một trong số ít nghệ nhân vẫn còn gắn bó với nghề làm đèn Trung thu truyền thống trên địa bàn. 

“Trong bối cảnh thị trường tràn ngập đồ chơi công nghiệp, những chiếc đèn Trung thu truyền thống là cách để nhắc nhở cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ về nét đẹp văn hoá truyền thống. Sự kiên trì của người nghệ nhân Trương Việt Dũng không chỉ lưu giữ một nghề thủ công, mà còn góp phần bồi đắp niềm tự hào, ý thức trân trọng, tiếp nối những giá trị văn hoá dân tộc từ những điều nhỏ bé nhất”, Phó Chủ tịch UBND phường Thành Sen chia sẻ.

Con ngõ nhỏ đường Lý Tự Trọng những ngày này rộn ràng người vào ra. Những người hàng xóm cạnh nhà ông Dũng cũng thường xuyên ghé qua như để được sống lại kí ức tuổi thơ lung linh sắc màu của đêm Rằm Trung thu

 

Nguồn: https://baovanhoa.vn/van-hoa/nguoi-nghe-nhan-giu-hon-van-hoa-trong-nhung-chiec-den-trung-thu-172672.html