Di sản của Nghệ sĩ Nhân dân Hoàng Kiều

Là một trong những người đặt nền móng cho sự phát triển của Trường đại học Sân khấu và Điện ảnh Hà Nội và ngành Kịch hát dân tộc, Nghệ sĩ Nhân dân Hoàng Kiều đã để lại những di sản đồ sộ cho các thế hệ sau.

Các nghệ sĩ trình diễn làn điệu chèo “Tò vò” trong vở “Súy Vân” của Nghệ sĩ Nhân dân Hoàng Kiều.

Nhà giáo Nhân dân, nhạc sĩ, Nghệ sĩ Nhân dân Hoàng Kiều (1925-2017) tên thật là Tạ Khắc Kế, sinh ra ở Hưng Yên, là một nhà quản lý, sáng tác âm nhạc, sáng tác kịch bản và nhà nghiên cứu khoa học xuất sắc.

Ông có nhiều đóng góp to lớn và để lại ấn tượng sâu sắc cho sự nghiệp kế thừa và phát triển âm nhạc dân tộc, nghệ thuật sân khấu truyền thống Việt Nam nửa cuối thế kỷ 20 đầu thế kỷ 21.

Đặc biệt, những hoạt động và những đóng góp của Ông cho sân khấu Chèo, thể hiện trên nhiều phương diện, từ sáng tác âm nhạc, đến viết kịch bản, đạo diễn, nghiên cứu khoa học và đào tạo nghệ sĩ Chèo.

Trong đó, ba lĩnh vực nổi trội nhất đó là những cống hiến của ông cho âm nhạc Chèo, cho việc nghiên cứu khoa học về Chèo và đào tạo các nghệ sĩ Chèo cho sân khấu chèo hiện đại.

Nghệ sĩ Nhân dân Hoàng Kiều có hơn nửa thế kỷ gắn bó với nghệ thuật sân khấu kịch hát truyền thống, hơn 30 năm làm công tác giảng dạy và là một trong những người có công đào tạo hầu hết các nhạc công, cán bộ chỉ huy và sáng tác nhạc Chèo.

Được tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật cùng nhiều huân chương, huy chương cao quý của Đảng và Nhà nước, Nhà giáo Nhân dân, Nghệ sĩ Nhân dân Hoàng Kiều đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng đồng nghiệp, học trò và những người yêu mến nghệ thuật sân khấu Chèo.

Từ những giáo trình, công trình nghiên cứu công phu, những vở Chèo mang đậm hồn cốt dân gian đến những giai điệu đầy rung cảm - tất cả đều là kết tinh của một đời lao động nghệ thuật nghiêm túc, đầy tâm huyết.

Không chỉ gìn giữ giá trị truyền thống, Nhà giáo Nhân dân, Nghệ sĩ Nhân dân Hoàng Kiều đã góp phần làm mới, lan tỏa và nâng tầm nghệ thuật Chèo trong hơi thở đời sống xã hội đương đại. Ông cũng chính là người thắp lửa, truyền cảm hứng và nâng đỡ nhiều thế hệ kế cận.

Đạo diễn, Tiến sĩ, Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Ngoan (Giám đốc Trung tâm Bảo tồn nghệ thuật biểu diễn truyền thống Việt Nam) là một trong những học trò của Nghệ sĩ Nhân dân Hoàng Kiều. Chị khẳng định, Nghệ sĩ Nhân dân Hoàng Kiều không chỉ có những đóng góp về bảo tồn giá trị truyền thống mà còn có những sáng tạo đỉnh cao trong nghệ thuật chèo.

Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Ngoan cho rằng, trong dòng chảy của Chèo hiện đại, ông là một trong những người đặt nền móng cho một lối viết nhạc sân khấu mẫu mực, đầy sáng tạo mà vẫn giữ được bản sắc truyền thống.

Dẫn ra bằng một phần trình diễn trực tiếp làn điệu chèo “Tò vò” trong vở “Súy Vân” của Nghệ sĩ Nhân dân Hoàng Kiều, Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Ngoan cho thấy âm nhạc của làn điệu chèo này có những cung bậc khác nhau, khiến cho làn điệu này như một dàn hợp xướng hiện đại, và đây là tác phẩm được ông thực hiện từ thập niên 60.

Đưa tư tưởng hiện đại như vậy vào vở “Súy Vân”, nhưng sự biến hóa của Nghệ sĩ Nhân dân Hoàng Kiều trên nền âm nhạc truyền thống khéo léo đến nỗi rất nhiều người tưởng lầm đây là một vở chèo cổ. Ngay cả Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Ngoan cũng từng có thời gian nhầm như vậy.

“Âm nhạc của ông trong vở này không đơn thuần là phần phụ trợ, mà đã trở thành một phần linh hồn của vở diễn - góp phần tạo nên thành công rực rỡ của Súy Vân và khẳng định tài năng sáng tạo ở đỉnh cao. Sau này, khi có điều kiện nghiên cứu sâu hơn, tôi mới nhận ra Súy Vân chính là kết tinh của một ê-kíp nghệ thuật đỉnh cao thời đó - một cuộc cách mạng thực sự trong nghệ thuật Chèo”, Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Ngoan nhấn mạnh.

Các nghệ sĩ trình diễn trích đoạn trong vở chèo "Súy Vân".

Nghệ sĩ Nhân dân Thúy Ngần (nguyên diễn viên Nhà hát Chèo Việt Nam) là người đã gắn bó hơn 40 năm với vai diễn để đời Súy Vân. Cùng chung ý kiến với Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Ngoan, nghệ sĩ Thúy Ngần cho biết, âm nhạc của âm nhạc của vở Súy Vân hay đến mức cứ lần nào trình diễn chỉ cần nghe nhạc vừa vang lên thôi là đã nổi hết gai ốc. Chị đã thuộc lòng vở chèo từ sắc thái âm nhạc gắn liền với từng động tác, tới từng nốt nhạc, gắn với từng bước chân cho đến những xung đột kịch tính đầy mâu thuẫn trong nhân vật được âm nhạc đặc tả như thế nào và tất cả như dẫn dắt người diễn viên đi sâu vào nhân vật, nâng đỡ tâm hồn người diễn viên khi hóa thân vào nhân vật.

Đạo diễn, Tiến sĩ, Nghệ sĩ Nhân dân Lê Tuấn Cường phân tích rõ hơn sự đặc sắc của nhạc nền vở “Súy Vân” mà Nghệ sĩ Nhân dân Hoàng Kiều sáng tác và cho rằng: “Đây là bước đột phá, hiện tượng của âm nhạc Chèo thế kỷ XX. Sau này nhiều nhà sáng tác âm nhạc cũng dựa vào đó để viết nên những vở Chèo với đề tài lịch sử, dân gian, hiện đại có nhạc nền, hòa âm, phối khí, hát bè, nâng cung, hạ giọng làm phong phú thêm kho tàng âm nhạc dân gian Việt Nam. Có thể khẳng định nhạc sĩ, Nhà giáo Nhân dân, Nghệ sĩ Nhân dân Hoàng Kiều đã sáng tác âm nhạc một vở diễn Súy Vân xuất sắc, khẳng định thương hiệu của Nhà hát Chèo Việt Nam với bạn nghề cả nước”.

TS Trần Đình Ngôn cho biết: “Nhạc sĩ Hoàng Kiều là một trong các nhạc sĩ đi đầu trong việc ghi chép, sưu tập các làn điệu chèo cổ từ các nghệ nhân, sau đó nghiên cứu biên soạn thành sách. Đồng thời, ông cũng là người đầu tiên sáng tác nhạc nền cho các vở chèo cổ được chỉnh lý, cải biên, cũng như một số vở chèo đề tài mới.

Những đam mê trong nghiên cứu âm nhạc của nhạc sĩ, Nghệ sĩ Nhân dân Hoàng Kiều đã để lại những dấu ấn sâu sắc lên nhiều thế hệ sau này, đặc biệt là đối với cô con gái tài năng của ông: nhạc sĩ Giáng Son.

Với góc độ một người làm nhạc, nhạc sĩ Giáng Son cho biết, khi tìm hiểu sâu hơn về sự nghiệp của cha, cô càng khâm phục vì ông là bậc thầy trong vấn đề lồng điệu của Chèo nói riêng, nghệ thuật truyền thống Bắc Bộ nói chung. Ông là người phối khí cự phách đầu tiên cho dàn nhạc Chèo và những vở diễn truyền thống.

Cũng như Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Ngoan, nhạc sĩ Giáng Son đã tưởng những vở diễn mà cha mình viết là chèo cổ nhưng không phải. “Bố là người đi trước thời đại khi kết hợp âm nhạc dân tộc với những kỹ thuật sáng tác phối khí của âm nhạc cổ điển. Tôi tự hào khi đã lớn lên và trưởng thành, thành công trong một gia đình có bề dày nghệ thuật”.

Nguồn:https://nhandan.vn/di-san-cua-nghe-si-nhan-dan-hoang-kieu-post901539.html