Giáo dục học sinh biết yêu cả vùng đất mới, với tinh thần 'đất nước là quê hương'

TS. Cù Văn Trung cho rằng, cần giáo dục học sinh hướng đến tinh thần 'đất nước là quê hương'. (Ảnh CGCC)

Sáp nhập để con người bước đến chân trời rộng lớn

Việc sáp nhập địa giới hành chính kéo theo nhiều vấn đề mà mỗi ngành, mỗi lĩnh vực đều cần có tư duy và cách làm mới để làm sao phát huy được tiềm năng, nội lực của con người Việt Nam. Trong đó, lĩnh vực giáo dục chiếm địa vị quan trọng của sự đổi mới, cải cách về chính trị, kinh tế và xã hội mà Đảng ta đang tiến hành.

Những thập niên 20 của thế kỷ trước, người Việt sống trong bối cảnh mà văn hóa làng, xã có tính chất thu mình, khép kín. Nhiều tác phẩm văn học giai đoạn ấy phản ánh thực trạng không ít cá nhân lầm lũi trong lũy tre làng. Người ta tìm mọi cách để được thừa nhận, được công nhận trong một địa phận quần cư rất hẹp.

Tác phẩm “Việc làng” thiên phóng sự của nhà văn Ngô Tất Tố cho thấy sự quẩn quanh, khó thoát ra không gian như vậy của người Việt thế kỷ trước. Tuy nhiên, bằng thời gian, bằng sự nỗ lực của Đảng, đất nước có nhiều thành tựu vô cùng to lớn, đời sống nhân dân no ấm, vị thế và uy tín của chúng ta ngày càng được khẳng định trên trường quốc tế.

Trong những thập niên cuối thế kỷ XX và đầu thế kỷ XXI, có lẽ không ít người bằng sự năng động của mình bắt nhịp với tiến trình đổi mới của Đảng, Nhà nước để có những thành công cho riêng mình. Họ đã ra khỏi tư duy, nhận thức, cách nhìn về thời đại để có thể tự do kiếm tìm những chân trời, những cơ hội và địa vị mới cho mình.

Bằng kinh nghiệm kinh doanh, học tập và làm việc ở những môi trường khác nhau, những cá nhân ấy đã bộc bạch về tình cảm đất nước để chúng ta biết thêm rằng dân tộc, đất nước Việt Nam rất thân thương, là không gian tinh thần của những nỗi niềm nhớ nhung trước hiện thực rộng lớn và bao la.

Thế giới với họ là "ngôi nhà chung" của nhân loại, làng quê, địa phương và đất nước mãi mãi không bao giờ phai nhòa trong tâm trí của những người đã chủ động hội nhập, đã đưa mình đi xa, đến những chân trời rộng khắp. Do đó, chúng ta hoàn toàn tin tưởng, với một tâm thế mới, sẽ khơi dậy trong nhân dân nguồn năng lượng nội sinh mạnh mẽ để mỗi người dân tự tin tiến vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Có thể khẳng định, việc sáp nhập địa giới hành chính giúp đất nước ngày càng phát triển, giúp con người có thêm dũng khí, bản lĩnh để bước đến những chân trời rộng lớn, đồng thời chứa đựng những nét đẹp văn hóa không thể nhầm lẫn của con người Việt Nam.

Thời điểm này chính là cơ hội của ngành giáo dục phát huy năng lực tìm tòi, mơ ước và những hoài bão tốt đẹp cho học sinh trong tương lai. (Ảnh: Vũ Minh Hiền)

Để con người vượt qua những giới hạn

Trong lĩnh vực giáo dục, đặc biệt ở chương trình phổ thông, chúng ta có nhiều bài văn, bài thơ ca ngợi về vẻ đẹp đất nước, của những cái riêng và chung, của cá nhân với cộng đồng. Bài thơ “Đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm là một minh chứng: “Mai này con ta lớn lên, con sẽ đưa đất nước đi xa, đến những chân trời rộng mở, con ơi con, đất nước là máu xương của mình, phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở, làm nên đất nước muôn đời”. Bằng tình yêu quê hương, yêu đất nước và lịch sử dân tộc, ngành giáo dục, cụ thể là các thầy, cô hoàn toàn có thể truyền cảm hứng như thế đến những học sinh thân yêu của mình.

Ở đây, chúng ta không thấy có bất kỳ sự mâu thuẫn nào giữa việc sáp nhập địa giới hành chính với tình cảm cá nhân của con người. Tình cảm với nơi mình sinh ra, với mảnh đất mình sống và với đất nước không có sự chen lấn về mặt cơ học là tên gọi địa giới hành chính cũng như sự sáp nhập xã, phường, tỉnh thành, địa phương.

Bởi lẽ, động tới vấn đề tình cảm, sự yêu mến là chạm đến khía cạnh của văn hóa, của lối sống. Xuất phát từ những tâm tình, sự cố kết và yêu thương, đùm bọc là người ta có thể quên hết những điều xơ cứng, những khía cạnh về chính trị, hành chính mà hòa vào nhau trong những chu trình dịch chuyển của đời sống xã hội, đời sống tinh thần của mỗi con người.

Để minh chứng cho câu chuyện này, chúng ta có nhân vật thực tế là Nhà giáo Nguyễn Ngọc Ký (người viết bằng chân) trong tác phẩm “Tôi học Đại học”. Khi ông còn là học sinh phổ thông thì sự giúp đỡ của bạn bè, cha mẹ là kề cạnh, thường xuyên và thuận lợi. Nhưng khi sự dịch chuyển của con người cả về phương diện địa lý, về học tập, trưởng thành thì khía cạnh văn hóa, tình cảm con người cũng đồng thời song hành.

Thầy Ký đi học đại học trong thời kỳ đất nước chiến tranh ác liệt, có thời điểm Thầy phải di chuyển qua các tỉnh vào ban đêm, qua những con đò, dòng suối, băng rừng để đến khu sơ tán. Nếu như ở đó không có tình yêu thương, không có sự chở che, thì liệu một người khuyết tật như Thầy Nguyễn Ngọc Ký có hoàn thành chương trình đại học ấy không? Trong vòng tay chở che của bạn bè, thầy cô và người dân đã đưa tới ông một kết luận rất sâu sắc rằng, ở đâu tình yêu thương của con người thì ở đó chính là quê hương, là đất nước.

Những câu văn trong thư gửi bố mẹ của ông thể hiện rất rõ điều đó: "... Nay xa nhà, xa quê hương hàng mấy trăm cây số, giữa chốn núi rừng hiểm trở, bạn bè lạ hoắc, con không khỏi những phút xao lòng, bối rối, đôi lúc tưởng không lối thoát. Song thật may, bao mặc cảm tự ti ấy đã dần được cởi bỏ khi con nhận ra rằng lòng tốt của con người chẳng ở đâu thiếu. Mọi nẻo đường trên khắp non nước này nếu ta chủ động gắn bó, hòa nhập thì ở đầu cũng hóa quê hương”.

Nhà thơ Chế Lan Viên cũng từng viết “Khi ta ở chỉ là nơi đất ở, khi ta đi đất đã hóa tâm hồn”. Do đó, khoảng cách về mặt địa lý, về tên gọi các địa danh hoàn toàn hòa cùng tiến trình trưởng thành, phát triển của các dân tộc, của mỗi cá nhân và không làm cản trở đối với nhận thức, tư duy của học sinh.

Có thể khẳng định, thời điểm này chính là cơ hội của ngành giáo dục phát huy năng lực tìm tòi, mơ ước và những hoài bão tốt đẹp cho học sinh trong tương lai. Các em sẽ thấy đất nước là một chỉnh thể với những địa phương được sát nhập lại với nhau, được giao thoa, giao lưu và thỏa chí tìm hiểu về những tỉnh, thành phố, xã, phường lân cận, những địa danh có thể trước đây xa xôi nhưng nay sáp nhập về địa phương mình hoặc ngược lại. Từ dịch chuyển tự do trong tâm trí (về mặt tư tưởng), trong các hành trình ngoại khóa về nguồn, tìm hiểu sử địa phương (về mặt thực tiễn)...

Tâm hồn, tri thức các em cứ lớn dần; hiểu biết, tình cảm và ước mơ sẽ đi với cùng những dự định, kế hoạch ở tương lai... Đó chính là sự tự do để các em lĩnh hội, nhận thức rồi trưởng thành để thực hiện những bước đường xa hơn sau này trong học tập, làm việc và giao lưu với các cộng đồng dân tộc khác nhau trên toàn thế giới.

Có thể khẳng định, cùng với quá trình sáp nhập địa giới hành chính thì nhiệm vụ của ngành giáo dục là luôn cổ vũ con người phải vượt các các giới hạn khác nhau của mình. Đó là hành trình liên tục để mỗi học sinh trở nên hoàn thiện, là phiên bản được nâng cấp ngày càng tốt hơn, giỏi giang hơn, với phương châm: Học tập suốt đời. Điều đó giúp ích cho quá trình phát triển của bản thân, đồng thời góp phần làm giàu mạnh cho quốc gia và dân tộc.

Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói, “đường đời là chiếc thang không có nấc chót, học tập là quyển vở không có trang cuối cùng”, cũng là sự động viên của Người với chúng ta về sự vượt qua những giới hạn của mỗi cá nhân trong thời đại ngày nay.

Tăng cường giáo dục tình yêu quê hương, đất nước sau sáp nhập cho học sinh là nhiệm vụ quan trọng. (Ảnh: Vũ Minh Hiền)

Không có vẻ đẹp nào bị lãng quên

Người ta cho rằng, khi sáp nhập đơn vị hành chính, chúng ta mất đi quê hương, tên địa danh và những thứ khác. Thực ra không hẳn vậy, những thứ có giá trị như vẻ đẹp của văn hóa, của phong tục và lối sống chuẩn mực cùng với những kỷ niệm của con người sẽ còn mãi. Nó neo đậu vào trong tâm hồn mỗi người và giúp chúng ta đi đến tương lai với một hành trang chắc chắn, tự tin. Nếu như nó là sự gắn bó, là những hình ảnh và có giá trị, mang vẻ đẹp của cuộc sống, của con người thật sẽ tồn tại mãi, sẽ xuất hiện trở lại không ở dạng thức này thì ở dạng thức khác. Đó là sự kết tinh cùng quá trình phát triển của con người.

Tôi thấy có nhiều món ăn, tên gọi, địa danh… của một thời bao cấp ở nước ta hiện hữu trước bối cảnh hiện nay rất thú vị. Món tóp mỡ Tân Triều, Cộng Cà phê, nhà hàng Tự do… các kênh Anh Hai Quê (Hải Phòng); kênh Lão Nông (Nam Định)... đều là những sáng tạo của người dân và nó khẳng định rằng “không một vẻ đẹp nào bị lãng quên” nếu như nó có giá trị thật.

Tâm lý hụt hẫng, lo âu và suy tư về việc không còn những tên gọi thân quen, tên xã, tên tỉnh cũng là điều dễ hiểu của không ít người. Thường thì đó là một trạng thái tự nhiên của chúng ta, đặc biệt với một dân tộc trọng tình cảm, sống thiên về cảm tính như người Việt thì tâm lý ấy càng hiện hữu rõ rệt. Tuy nhiên, bằng sự thấu hiểu, bằng thời gian và sự đồng thuận, chúng ta sẽ sớm nhận ra rằng tất cả vì sự phát triển, vì mục tiêu xa hơn thì sự nhường lại của tâm lý ấy sẽ được thay thế bằng tinh thần phấn chấn, tự tin của người dân.

Khi vượt qua những giai đoạn của cảm xúc tiếc nuối, tâm lý, nhân dân ta bước vào thế trận mới tự tin hơn, vững chắc hơn. Như đã biết, người ta đi đến tương lai cũng cần có những chất liệu, chất lượng quá khứ. Những thứ ấy khẳng định một chân lý sâu sắc rằng, một dân tộc tiến về phía trước có nền móng, có giá trị, chứ không phải bằng sự lỏng lẻo, vô định. Chính vì vậy, thời điểm này là lúc cần nâng niu, động viên và cổ vũ nhân dân bước vào kỷ nguyên mới mà Đảng, nhà nước ta đã định hình, xác lập.

... Bởi vì "đất nước là quê hương"

Tổng Bí thư Tô Lâm cho rằng, khi thực hiện sáp nhập các tỉnh, thành, sắp xếp xã sẽ tác động nhất định đến tâm tư, tình cảm của cán bộ, đảng viên và nhân dân. "Mỗi con người Việt Nam chúng ta đều in sâu trong ký ức những hình ảnh về quê quán, nơi chôn rau cắt rốn của mình. Tuy nhiên, trước yêu cầu phát triển mới của đất nước, chúng ta phải thay đổi về tư duy, tầm nhìn; thống nhất về nhận thức, tư tưởng; phải vượt lên chính mình, hy sinh lợi ích cá nhân vì lợi ích chung của đất nước; vượt qua những băn khoăn, lo lắng, tâm lý, thói quen bình thường; vượt qua những tâm lý, tâm trạng vùng miền để hướng tới tư duy, tầm nhìn rộng lớn hơn - đất nước là quê hương”, Tổng Bí thư nhấn mạnh.

Giáo dục địa phương (GDĐP) là nội dung giáo dục bắt buộc từ lớp 1 đến lớp 12, do các sở GD&ĐT chủ trì biên soạn, đóng vai trò then chốt trong việc hình thành sự hiểu biết và tình yêu quê hương cho thế hệ trẻ. Chương trình này là tấm gương phản chiếu những đặc điểm lịch sử, văn hóa, kinh tế - xã hội độc đáo của mỗi vùng đất. Tuy nhiên, trong bối cảnh sáp nhập tỉnh, thành, GDĐP đang đối mặt với những thách thức không nhỏ. Nội dung GDĐP cũ đứng trước nguy cơ trở nên lỗi thời, không còn phù hợp với điều kiện và đặc điểm của địa phương mới. Vậy làm sao dung hòa bản sắc?

Vấn đề cốt lõi đặt ra là làm thế nào để tích hợp nội dung GDĐP từ hai hay nhiều địa phương thành một khối thống nhất, nhưng vẫn giữ được bản sắc riêng của từng vùng? Việc sáp nhập không đơn thuần là thay đổi tên gọi hành chính mà là sự hòa trộn của nhiều dòng chảy văn hóa, lịch sử khác nhau. Nếu không có giải pháp linh hoạt, chúng ta có thể vô tình làm mờ đi những giá trị độc đáo đã tồn tại hàng trăm năm của mỗi địa phương.

Để giải quyết vấn đề này, cần thiết có những giải pháp đồng bộ và sáng tạo. Thay vì chỉ tập trung vào một trọng tâm duy nhất, chúng ta cần chọn lọc những yếu tố tiêu biểu, những giá trị cốt lõi, những di sản văn hóa đặc trưng nhất của mỗi vùng đã sáp nhập để đưa vào giảng dạy. Điều này giúp học sinh không chỉ hiểu về địa phương mới mà còn tự hào về cội nguồn và những nét đặc trưng của vùng đất mình sinh sống trước đây.

Bên cạnh đó, cập nhật thông tin hành chính mới. Việc này cần được thực hiện một cách nhanh chóng và chính xác trong các phân môn như Địa lý, Lịch sử, hoạt động trải nghiệm và các hoạt động giáo dục khác. Học sinh cần được cung cấp thông tin mới nhất về địa giới hành chính, để có cái nhìn toàn diện và đúng đắn về quê hương mở rộng của mình.

Đồng thời, giáo viên cần linh hoạt trong việc lồng ghép kiến thức, sử dụng đa dạng các phương pháp dạy học như học qua dự án, tham quan thực tế để tạo hứng thú và giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách tự nhiên.

Có thể nói, sự thay đổi về mặt địa lý hành chính không làm mất đi giá trị lịch sử - văn hóa của mỗi địa phương. Ngược lại, đây là cơ hội quý báu để giáo dục học sinh về tư tưởng "đất nước là quê hương". Các em cần được thấm nhuần, dù tên tỉnh có thể thay đổi, dù địa giới có thể dịch chuyển, nhưng quê hương vẫn còn, bản sắc vẫn hiện diện. Tình yêu đối với mảnh đất nơi mình sinh ra và lớn lên không hề mất đi mà còn được mở rộng.

Theo tôi, để hiện thực hóa tư tưởng này, cần tăng cường giáo dục lịch sử, địa lý địa phương sau sáp nhập. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm thực tế như thăm các di tích lịch sử, văn hóa mới, giao lưu với người dân ở các vùng đã sáp nhập, tham gia các lễ hội truyền thống sẽ giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn và gắn bó hơn với quê hương mở rộng.

Quan trọng hơn cả là phát huy vai trò của giáo viên trong việc lồng ghép tinh thần đoàn kết, tình yêu quê hương, đất nước vào từng bài giảng. Giáo viên không chỉ là người truyền đạt kiến thức mà còn truyền cảm hứng, định hướng tư tưởng cho học sinh. Bằng cách nhấn mạnh những điểm tương đồng về văn hóa, lịch sử, con người giữa các vùng, trân trọng những nét riêng biệt, giáo viên sẽ giúp học sinh nhận ra rằng, đoàn kết chính là sức mạnh để phát triển.

Nguồn: https://baoquocte.vn/giao-duc-hoc-sinh-biet-yeu-ca-vung-dat-moi-voi-tinh-than-dat-nuoc-la-que-huong-322550.html